Του Βάιου Φιλιούση,
Το τελευταίο διάστημα έχει γίνει αρκετός λόγος για τα “challenger parties”. Τι πραγματικά, όμως, είναι αυτά τα κόμματα; Σύμφωνα με την πολιτικό επιστήμονα Hobolt, υπάρχουν τρείς τρόποι για να ορίσει κανείς τι είναι τα “challenger parties”.
Ο πρώτος είναι με βάση τις ιστορικές τους καταβολές. Τα κόμματα, τα οποία θεωρούνται σήμερα «παραδοσιακά» ή «κανονικά» κάποτε ήταν και τα ίδια κόμματα διαμαρτυρίας που πήγαιναν αντίθετα με τη νόρμα των χρόνων. Λαμπρό παράδειγμα είναι τα σημερινά κεντροαριστερά, σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, τα οποία κατά τη βιομηχανική επανάσταση αποτελούσαν τρόπο αντίστασης στην τάξη των ελίτ και μέθοδο συμπερίληψης της εργατικής τάξης στην πολιτική καθημερινότητα. Σύμφωνα με τους κοινωνικούς επιστήμονες Lipset και Rokkan, οι μεγάλες ιστορικές αλλαγές που έχουν συμβεί ανά τα χρόνια (όπως εξεγέρσεις, η βιομηχανική επανάσταση κ.α.), δημιούργησαν κάποια ρήγματα, κάποιες διαχωριστικές τομές (cleavages). Οι διαχωριστικές τομές δημιουργήθηκαν με βάση κοινωνικά χαρακτηριστικά, όπως η τάξη, η γεωγραφική θέση και η θρησκεία. Αυτά τα ρήγματα διαμόρφωσαν τις πολιτικές προτιμήσεις των ανθρώπων και δημιούργησαν τις κομματικές οικογένειες και τα μεγάλα κόμματα όπως τα γνωρίζουμε σήμερα (π.χ. Χριστιανοδημοκρατικά, φιλελεύθερα, σοσιαλδημοκρατικά κ.τ.λ). Δημιούργησαν, δηλαδή, τα «παραδοσιακά», “mainstream” κόμματα.
Μετά τον Β΄ Π.Π. η σχετική ευημερία που υπήρχε, δημιούργησε με τη σειρά της νέα ρήγματα και επομένως και νέα κόμματα, τα οποία έχουν νέες ηθικές κυρίως αρχές. Αρχές δηλαδή, οι οποίες δεν συνδέονται τόσο με οικονομικά ζητήματα, αλλά με μεταϋλιστικές αξίες. Αυτά τα καινούργια κόμματα είναι τα “challenger parties” (κυρίως πράσινα και κόμματα της νέας αριστεράς). Σύμφωνα με την Hobolt, παρά το γεγονός ότι η θεωρία των Lipset και Rokkan αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο για να κατανοήσουμε τις κομματικές οικογένειες, είναι αρκετά στατική. Δηλαδή, δεν εξηγεί τη δυναμική εξέλιξη κομμάτων, όπως τα σοσιαλδημοκρατικά από challenger σε mainstream.
Ο δεύτερος τρόπος αφορά τις προγραμματικές στρατηγικές των κομμάτων. Σύμφωνα με την Αμερικανίδα πολιτικό επιστήμονα Bonnie Meguid, τα “challenger” ή “niche” parties, είναι τα κόμματα τα οποία δεν επικεντρώνονται σε οικονομικά και μη ζητήματα που αφορούν τον ιδεολογικό άξονα «αριστεράς-δεξιάς». Επίσης, είναι τα κόμματα που στο πρόγραμμά τους εστιάζουν είτε μόνο σε συγκεκριμένα θέματα είτε είναι μονοθεματικά, αλλά και εκείνα που επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους σε ζητήματα που δεν προκύπτουν από τις παραδοσιακές διαιρετικές τομές (cleavages). Τέτοιοι πολιτικοί φορείς είναι κυρίως τα πράσινα κόμματα και τα κόμματα της ριζοσπαστικής δεξιάς, καθώς και τα μονοθεματικά.
Ο τρίτος τρόπος, χαρακτηρίζει τα “challenger parties”, λαϊκιστικά. Σύμφωνα με τους Mudde και Canovan, ο λαϊκισμός είναι μία θεωρία με πολύ περιορισμένο εύρος. Ουσιαστικά, απλά διαχωρίζει την κοινωνία στον «αγνό λαό» και στην «διεφθαρμένη ελίτ» και θεωρεί κατάλληλη πολιτική, αυτή την οποία εξυπηρετεί άμεσα τα συμφέροντα του λαού. Για τον λόγο όμως αυτό, ότι δηλαδή είναι αρκετά περιορισμένη σαν ιδεολογία, ο λαϊκισμός μπορεί να υπάρχει μέσα σε άλλες ιδεολογίες είτε αυτές προέρχονται από τα αριστερά είτε από τα δεξιά. Τέτοια παραδείγματα έχουν υπάρξει πάρα πολλά στην ιστορία (π.χ. Podemos στην Ισπανία, AfD στην Γερμανία). Ωστόσο, η Hobolt διαφωνεί με την προσέγγιση που ταυτίζει τα challenger parties με τα λαϊκιστικά. Αντί αυτού, βασιζόμενη στους Mudde και Canovan, υποστηρίζει πως τα challenger parties μπορούν να υιοθετήσουν στοιχεία λαϊκιστικών κομμάτων και λαϊκιστικής ρητορικής. Δηλαδή, καταλήγει στο ότι ο λαϊκισμός αποτελεί μέρος της στρατηγικής, που μπορεί τα challenger να υιοθετήσουν, όχι κομμάτι του πυρήνα τους.
Έτσι, η Hobolt διαχωρίζει τα κόμματα σε δύο κατηγορίες. Σε αυτά τα οποία κατέχουν την εξουσία και σε αυτά τα οποία προσπαθούν να την καταλάβουν. Ως “challenger parties” ορίζει τα κόμματα τα οποία δεν έχουν λάβει ακόμα την εξουσία. Από την άλλη, dominant, ή κυρίαρχα, ορίζονται τα κόμματα που έχουν κυβερνητική εμπειρία. Αυτός ο διαχωρισμός προκύπτει από το σκεπτικό πως τα κόμματα τα οποία έχουν δύναμη να ελέγξουν το πολιτικό παιχνίδι και το μέλλον (άρα αυτά τα οποία είναι στην κυβέρνηση) είναι κυρίαρχα, ενώ αυτά που είναι στην αντιπολίτευση όχι. Βέβαια, μόνο από το γεγονός ότι ένα κόμμα βρίσκεται στη Βουλή, έχει τη δύναμη να προτείνει νομοθετικές αλλαγές, αλλά δεν έχει τη δύναμη να τις «επιβάλλει». Τέλος, η μεταβολή από challenger σε dominant party, σύμφωνα με την Hobolt είναι δυνατή και έχει γίνει μάλιστα αρκετές φορές στα μετά τον Β΄Π.Π. χρόνια. Παραδείγματα τέτοιων κομμάτων είναι: Το “En Marche!” στη Γαλλία, ο «ΣΥ.ΡΙΖ.Α.» στην Ελλάδα και το “Lega per Salvini Premie” στην Ιταλία.
Σύμφωνα με το παραπάνω θεωρητικό πλαίσιο, υπάρχουν πολλά ελληνικά κόμματα τα οποία ιδρύθηκαν μετά τη Μεταπολίτευση και θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως “challenger parties”, Παρακάτω, θα δοθούν κάποια παραδείγματα των επιδραστικότερων από αυτά.
Αρχικά, ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α πριν γίνει κυβέρνηση, αποτελούσε ένα από τα σημαντικότερα παραδείγματα “challenger party”. Ιδρύθηκε το 2004, αρχικά ως εκλογικός συνασπισμός με μεγαλύτερη συνιστώσα τον «Συνασπισμό της Αριστεράς των Κινημάτων και της Οικολογίας». Στη συνέχεια, μετατράπηκε το 2012 σε ένα ενιαίο κόμμα. Υιοθέτησε σκληρό αντισυστημικό και αντιμνημονιακό λόγο.
Στη συνέχεια, ο Λαϊκός Ορθόδοξος Συναγερμός ιδρύθηκε το 2000 από τον Γιώργο Καρατζαφέρη. Δημιουργήθηκε μετά από διάσπαση από τη Νέα Δημοκρατία, λόγω διαφωνίας του τότε προέδρου του ΛΑ.Ο.Σ με τον τότε πρόεδρο της Ν.Δ. Κωνσταντίνο Καραμανλή. Επρόκειτο για ένα ευρωσκεπτικιστικό, συντηρητικό κόμμα που άνηκε στον χώρο της πατριωτικής δεξιάς. Προώθησε αντιμνημονιακό και αντισυστημικό λόγο, ενώ κατάφερε να συμμετέχει και σε κυβέρνηση συνεργασίας.
Το ΜέΡα25 πρόκειται ξανά για ένα κόμμα που προέκυψε μέσα από διασπάσεις από ένα τότε κυρίαρχο κόμμα (τον ΣΥ.ΡΙΖ.Α). Το ΜέΡα25 αποτελεί το «πρώτο διεθνικό ελληνικό κόμμα» και είναι μέλος του ευρωπαϊκού δικτύου DiEM25. Γενικός Γραμματέας είναι ο Γιάνης Βαρουφάκης και ιδεολογικά στέκεται στο φάσμα της Ριζοσπαστικής Αριστεράς, της Οικολογίας και του προοδευτισμού. Το κόμμα κατάφερε να εισέλθει στη Βουλή το 2019, όμως το 2023 δεν επανεξελέγη.
Τέλος, το ΕΑΡ δημιουργήθηκε το 1987 από τον Λεωνίδα Κύρκο μετά από διάσπαση από το Κ.Κ.Ε εσωτερικού. Στη συνέχεια, αποτέλεσε και αυτό το κόμμα συνιστώσα του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. Ιδεολογικά, ήταν ένα μετριοπαθές ευρωκομμουνιστικό κόμμα. Επιχείρησε να προσφέρει εναλλακτική στον χώρο της αριστεράς, μακριά από τα σταλινικά μοντέλα. Πιο συγκεκριμένα, προώθησε ένα είδος πρωτοφανούς μέχρι τότε φιλοευρωπαϊκής αριστεράς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η ιστορία του ΛΑΟΣ, newsit.gr, διαθέσιμο εδώ
- Political Entrepreneurs: The Rise of Challenger Parties in Europe 9780691206547, dokumen.pub, διαθέσιμο εδώ
