Της Ευγενίας Ζαφείρη,
Η Ευρωπαϊκή Ένωση εντείνει τις προσπάθειές της για την ενίσχυση της παρουσίας της στο διάστημα, αναγνωρίζοντας τη στρατηγική σημασία του τομέα αυτού για την ψηφιακή κυριαρχία, την ασφάλεια και την οικονομική ανάπτυξη. Η διαστημική πολιτική της ΕΕ εξελίσσεται, ενσωματώνοντας νέες πρωτοβουλίες και ενισχύοντας υπάρχοντα προγράμματα, με στόχο την ενίσχυση της αυτονομίας και της ανθεκτικότητας της Ένωσης.
Κύρια διαστημικά προγράμματα της ΕΕ
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επενδύσει στρατηγικά στην ανάπτυξη διαστημικών υποδομών με σκοπό την ενίσχυση της τεχνολογικής αυτονομίας, της ασφάλειας και της ανθεκτικότητας των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Οι δυο βασικοί πυλώνες αυτής της στρατηγικής είναι τα προγράμματα Copernicus, Galileo τα οποία καλύπτουν τους τομείς της γεωπαρακολούθησης, της πλοήγησης και των ασφαλών επικοινωνιών αντίστοιχα.
Το Copernicus, σε λειτουργία από το 2014, αποτελεί τη ναυαρχίδα της ΕΕ στην παρακολούθηση της Γης και αποτελεί μετεξέλιξη του GMES (Global Monitoring for Environment and Security). Πρόκειται για ένα ευρύ σύστημα δορυφόρων Sentinel και επίγειων σταθμών. Η σειρά Sentinel-1, με δύο δορυφόρους εξοπλισμένους με ραντάρ SAR, προσφέρει εικόνες υψηλής ανάλυσης ανεξαρτήτως νεφώσεων ή ηλιακού φωτισμού. Η σειρά Sentinel-2 έχει σχεδιαστεί για χρήση στη γεωργία, τη δασοκομία καθώς και για την παρακολούθηση χερσαίων επιφανειών. Το σύστημα Sentinel-3 εστιάζει στην παρακολούθηση των θαλάσσιων περιοχών, ενώ το Sentinel-4 θα υποστηρίξει μετεωρολογικές προβλέψεις από γεωστατικές τροχιές και το Sentinel-5 από πολικές τροχιές. Όσα στοιχεία συλλέγει το Copernicus χρησιμοποιούνται όχι μόνο για την περιβαλλοντική προστασία αλλά και για την πολιτική ασφάλεια της ΕΕ, υποστηρίζοντας δράσεις στην πολιτική προστασία, τη διαχείριση φυσικών καταστροφών, τη γεωργία, αλλά και την επιτήρηση των συνόρων και τη θαλάσσια ασφάλεια.
Το Galileo είναι το ευρωπαϊκό δορυφορικό σύστημα πλοήγησης, σχεδιασμένο για να προσφέρει ακριβείς και ασφαλείς υπηρεσίες γεωεντοπισμού σε πολιτική, και όχι στρατιωτικη βάση, ανεξάρτητο από το αμερικανικό GPS και το ρωσικό GLONASS. Το πρόγραμμα ξεκίνησε το 2005 με τον πρωτο δορυφόρο του, GioveA, ενώ το 2020 το σύστημα εφτασε στην πλήρη του ανάπτυξη. Σχεδιάστηκε έτσι ώστε να περιλαμβάνει 24 δορυφόρους σε τροχιά γύρω από την Γη καθώς και 6 εφεδρικούς δορυφόρους. Προσφέρει ιδιαίτερα υψηλή ακρίβεια εντοπισμού, ακόμη και σε αστικές περιοχές ή δύσκολες καιρικές συνθήκες. Εκτός από τη χρήση του σε καθημερινές εφαρμογές όπως η πλοήγηση σε κινητά τηλέφωνα και οχήματα, παρέχει ειδικές υπηρεσίες έρευνας και διάσωσης, καθώς έχει ακρίβεια εντοπισμού 95% σε περιοχή έρευνας 5χλμ, αλλά και προστατευμένη υπηρεσία για κυβερνητική χρήση.
Το πιο πρόσφατο έργο είναι το IRIS (Infrastructure for Resilience, Interconnectivity and Security by Satellite), το νέο ευρωπαϊκό σύστημα που σχετίζεται με τις ασφαλείς δορυφορικές επικοινωνίες. Ανακοινώθηκε το 2023 και αναμένεται να τεθεί σε πλήρη λειτουργία το 2030, ενώ οι πρώτες εκτοξεύσεις δορυφόρων αναμένονται μεταξύ 2025 και 2027. Το IRIS² θα περιλαμβάνει 264 δορυφόρους σε χαμηλή τροχιά και 18 δορυφόρους σε μεσαία τροχιά. Θα συνδυάζει την κυβερνητική με την εμπορική χρήση, παρέχοντας παράλληλα ασφαλείς, κρυπτογραφημένες επικοινωνίες για τα όργανα της ΕΕ, τα κράτη-μέλη, τις αποστολές εξωτερικής δράσης και διάφορες άλλες υποδομές κρίσιμης σημασίας. Επιπλέον, θα λειτουργήσει ως πλατφόρμα για νέες τεχνολογίες όπως το διαδίκτυο από το διάστημα, υποστηρίζοντας τις ανάγκες του ευρωπαϊκού cloud και της τεχνητής νοημοσύνης. Η ανάπτυξη του συστήματος ανατέθηκε στο κοινοπρακτικό σχήμα SpaceRISE, το οποίο περιλαμβάνει εταιρείες όπως οι SES, Eutelsat, Hispasat, Airbus Defence and Space, Thales Alenia Space και άλλες. Το συνολικό κόστος του έργου εκτιμάται σε 10,5 δισεκατομμύρια ευρώ, με χρηματοδότηση από την ΕΕ, την ESA και ιδιωτικούς φορείς.
Διαστημική στρατηγική για την ασφάλεια και την άμυνα της ΕΕ
Η διαστημική στρατηγική για την ασφάλεια και την άμυνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελεί ένα κρίσιμο βήμα προς την ενίσχυση της στρατηγικής αυτονομίας της ΕΕ στον διαστημικό τομέα. Στο πλαίσιο αυτό, ο Γενικός Διευθυντής της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας (ESA), Josef Aschbacher, τόνισε πρόσφατα την ανάγκη για αυξημένες επενδύσεις στην ευρωπαϊκή διαστημική τεχνολογία, προκειμένου να διασφαλιστεί η ανεξαρτησία της Ευρώπης από εξωτερικούς παράγοντες, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και ιδιωτικές εταιρείες.
Η στρατηγική αυτή αναγνωρίζει το διάστημα ως κρίσιμο τομέα για την ασφάλεια και την άμυνα της ΕΕ, επιδιώκοντας την προστασία των διαστημικών υποδομών, την αποτροπή εχθρικών ενεργειών και την ενίσχυση της στρατηγικής θέσης της Ένωσης. Η ESA, σε συνεργασία με την ΕΕ, εργάζεται για την ανάπτυξη αυτόνομων δυνατοτήτων, όπως επαναχρησιμοποιούμενα συστήματα εκτόξευσης και νέες διαστημικές υποδομές, με στόχο την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας και την αντιμετώπιση των γεωπολιτικών προκλήσεων. Η εφαρμογή της στρατηγικής αυτής απαιτεί στενή συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών, των διαστημικών οργανισμών και της βιομηχανίας, προκειμένου να διασφαλιστεί η ανθεκτικότητα και η ασφάλεια των ευρωπαϊκών διαστημικών συστημάτων. Η ESA έχει κεντρικό ρόλο σε αυτή την προσπάθεια, καθώς ενισχύει τη συνεργασία με την ΕΕ και προωθεί παράλληλα την ανάπτυξη καινοτόμων τεχνολογικών ιδεών, που θα εγγυηθούν την ανεξαρτησία και την ασφάλεια της Ευρώπης στο διάστημα.
Οι εξελίξεις επιβεβαιώνουν ότι το Διάστημα δεν είναι πλέον απλώς πεδίο επιστημονικής εξερεύνησης, αλλά κομβικός τομέας για την ασφάλεια, την άμυνα και την γεωστρατηγική επιρροή που έχουν τα κράτη σε έναν σύγχρονο και διαρκώς αναπτυσσόμενο κόσμο.
Το Galileo αποτελεί το πρώτο παγκόσμιο σύστημα δορυφορικής πλοήγησης (GNSS) που αναπτύχθηκε και χρηματοδοτείται πλήρως από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ενεργό από το 2016 και υπό συνεχή επέκταση, το Galileo προσφέρει σημαντικά μεγαλύτερη ακρίβεια από το αμερικανικό GPS και το ρωσικό GLONASS, καθιστώντας την ΕΕ αυτόνομη σε έναν κρίσιμο τομέα για τις μεταφορές, την πολιτική αεροπορία, τις ένοπλες δυνάμεις και την καθημερινή χρήση πολιτών και επιχειρήσεων. Με περισσότερους από 2,5 δισεκατομμύρια χρήστες παγκοσμίως (στοιχεία 2024), το Galileo δεν είναι απλώς ένα τεχνικό έργο, αλλά εργαλείο στρατηγικής κυριαρχίας, το οποίο προστατεύει την ΕΕ από γεωπολιτικές εξαρτήσεις. Σε αντίθεση με το EGNOS, που λειτουργεί ως σύστημα υποβοήθησης βασισμένο σε αμερικανικά σήματα GPS για να ενισχύει την ακρίβεια πλοήγησης στην Ευρώπη, το Galileo είναι αυτόνομο και σχεδιασμένο για παγκόσμια κάλυψη.
Η υπηρεσία “Public Regulated Service (PRS)” που προσφέρει το Galileo – ένας αποκλειστικός, κρυπτογραφημένος δίαυλος που χρησιμοποιείται από κυβερνήσεις και στρατιωτικούς φορείς – ενισχύει την ασφάλεια των κρίσιμων υποδομών της ΕΕ σε περιόδους κρίσεων ή σύγκρουσης.
Το 2023, η Ευρωπαϊκή Ένωση προχώρησε στην υιοθέτηση του IRIS² (Infrastructure for Resilience, Interconnectivity and Security by Satellite), ενός νέου, υπερσύγχρονου συστήματος δορυφορικών επικοινωνιών, με στόχο να καλύψει τις ανάγκες ασφαλούς, ανθεκτικής και ταχείας διασύνδεσης σε ολόκληρη την Ένωση – από τη γη μέχρι τη στρατόσφαιρα. Το IRIS² σχεδιάστηκε ως απάντηση στις αυξημένες γεωπολιτικές και κυβερνοαπειλές, ιδίως στον απόηχο του πολέμου στην Ουκρανία και της αυξανόμενης αντιπαλότητας με δυνάμεις όπως η Κίνα. Το σύστημα θα προσφέρει ασφαλείς και κρυπτογραφημένες επικοινωνίες για κυβερνήσεις και ευρωπαϊκούς θεσμούς, θα υποστηρίζει κρίσιμες αποστολές όπως αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών, στρατιωτικές αποστολές και διαστημική επιτήρηση, και θα έχει διπλή χρήση, εξυπηρετώντας και τον ιδιωτικό τομέα, παρέχοντας χωρητικότητα για 5G δίκτυα, IoT και επικοινωνίες σε απομονωμένες περιοχές (π.χ. αγροτικές ή απομακρυσμένες περιοχές της ΕΕ).
Η πρωτοβουλία IRIS² ενσωματώνει και επεκτείνει το προηγούμενο πρόγραμμα GOVSATCOM, το οποίο βασιζόταν σε υφιστάμενους πόρους των κρατών-μελών και παρείχε περιορισμένη ασφαλή δορυφορική πρόσβαση. Αντίθετα, το IRIS² στοχεύει να κατασκευάσει ένα πλήρως ευρωπαϊκό constellation δορυφόρων, με προϋπολογισμό άνω των 2,4 δισ. ευρώ και με τη συμμετοχή κορυφαίων ευρωπαϊκών εταιρειών διαστημικής τεχνολογίας όπως οι Airbus, Thales Alenia Space και SES. Με την ανάπτυξή του, το IRIS² θα αποτελέσει τον ευρωπαϊκό αντίπαλο του αμερικανικού Starlink, ενισχύοντας όχι μόνο την τεχνολογική αυτάρκεια αλλά και τη γεωπολιτική επιρροή της ΕΕ στο νέο τομέα των “orbital infrastructures”.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ανάπτυξη Διαστημικών Συστημάτων από την Τουρκία και τα κράτη της ευρύτερης Μέσης Ανατολής- Η εμπλοκή της Ελλάδας και της Κύπρου, Δρ. Διονύσιος Τόμπρος, εκδόσεις Λειμών, Αθήνα, 2017
- IRIS²: the new EU Secure Satellite Constellation, Infrastructure for Resilience, Interconnectivity and Security by Satellite, defence-industry-space.ec.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- The EU Space Strategy for Security and Defence: Towards strategic autonomy? (2023), Νon-proliferation and disarmament papers, EU Non-Proliferation and Disarmament Consortium
