Του Κυριάκου Χατζησάββα,
Ο πόλεμος του Βιετνάμ αποτέλεσε ένα από τα πιο αξιοσημείωτα γεγονότα του Ψυχρού Πολέμου και ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα κρίσης του διπολικού κόσμου που είχε διαμορφωθεί μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Παρακάτω θα μελετήσουμε το, απαραίτητο για την κατανόηση του πολέμου, παρελθόν της περιοχής, τα αίτια της εμπλοκής της Αμερικής στον πόλεμο του Βιετνάμ, καθώς και την πολιτική της ευέλικτης απάντησης των αμερικανικών κυβερνήσεων.
Η περιοχή της Ινδοκίνας, όπως ονομάζεται η περιοχή της νοτιοανατολικής Ασίας που αποτελούνται από τα σημερινά κράτη του Βιετνάμ, της Καμπότζης και του Λάος, είχε περάσει στα τέλη του 19ου αιώνα στα χέρια των Γάλλων αποικιοκρατών. Κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η περιοχή αυτή κατακτήθηκε από τους Ιάπωνες υπό το σύνθημα «η Ασία στους Ασιάτες», μέχρι και την τελική ήττα της ασιατικής υπερδύναμης. Μετά την αποχώρηση των ιαπωνικών στρατευμάτων, η Γαλλία, το 1946, επιχείρησε να επανεγκαταστήσει την εξουσία της στην περιοχή, θέτοντας στην εξουσία υποτελές καθεστώς υπό τον Αυτοκράτορα Μπάο Ντάι. Ωστόσο, η πρόθεση τους φαινόταν πρακτικά ανεφάρμοστη, τόσο λόγω της στρατιωτικής και οικονομικής αδυναμίας που χαρακτήριζε το γαλλικό κράτος αμέσως μετά τον πόλεμο, όσο και λόγω της όλο και αυξανόμενης δύναμης του Εθνικοαπελευθερωτικού Συνασπισμού, υπό τον κομμουνιστή ηγέτη Χο Τσι Μινχ, ο οποίος είχε ήδη ανακηρύξει το ανεξάρτητο κράτος του Βιετμίνχ στο βόρειο τμήμα του Βιετνάμ.
Ακολούθησε ο Πρώτος Πόλεμος της Ινδοκίνας στα τέλη του 1946, ο οποίος εντάθηκε ειδικότερα μετά την επικράτηση των κομμουνιστικών δυνάμεων στην Κίνα. Η επικράτηση του Μάο προσέφερε αυτοπεποίθηση αλλά και επιπρόσθετη υλική βοήθεια στο μαχόμενο Βιετμίνχ, οδηγώντας τους Αμερικανούς να αποστείλουν με τη σειρά τους βοήθεια στους Γάλλους. Τελικά, το 1954 σε μία μάχη στο Ντιεν Μπιεν Φου, που προκάλεσαν οι ίδιοι οι Γάλλοι, οι δυνάμεις του Χο Τσι Μινχ συνέτριψαν τους Γάλλους, με τις αποικιοκρατικές δυνάμεις να παραδίδονται τον Μάιο του ίδιου έτους.
Αποτέλεσμα της στρατιωτικής επιτυχίας του Απελευθερωτικού Συνασπισμού υπήρξε η υπογραφή συμφωνίας, η οποία προέβλεπε τον προσωρινό διαχωρισμό της χώρας στο 17ο Παράλληλο, σε Βόρειο και Νότιο Βιετνάμ. Το Βόρειο Βιετνάμ, με πρωτεύουσα το Ανόι, διοικείτο από τον Χο Τσι Μινχ, ενώ το Νότιο Βιετνάμ, με πρωτεύουσα τη Σαϊγκόν, διοικείτο αρχικά από τον πρώην αυτοκράτορα Μπάο Ντάι και στη συνέχεια από τον Νγκο Ντιν Ντιέμ. Τα δύο άλλα κράτη της Ινδοκίνας, η Καμπότζη και το Λάος, ανεξαρτητοποιήθηκαν ενώ οι Γάλλοι αποχώρησαν οριστικά από την περιοχή, με τους Αμερικανούς να τους αντικαθιστούν.
Παρά τις συμφωνίες του 1954, η κατάσταση στην ευρύτερη περιοχή παρέμενε έκρυθμη. Οι πρώτες προστριβές μεταξύ Βόρειου και Νότιου Βιετνάμ δεν άργησαν και αφορούσαν την άρνηση από πλευράς Νότιου Βιετνάμ και Αμερικανών για διενέργεια εκλογών σχετικά με την ενοποίηση της χώρας. Οι Αμερικανοί, εξάλλου, γνώριζαν πως το αποτέλεσμα των εκλογών θα ήταν αρνητικό για τους ίδιους λόγω της πληθυσμιακής υπεροχής του Βόρειου Βιετνάμ. Ο Χο Τσι Μινχ δεν ήταν όμως διατεθειμένος να αφήσει τους Αμερικανούς να αποτρέψουν την ενοποίηση της χώρας και βρήκε τους συμμάχους του μέσα στο ίδιο το Νότιο Βιετνάμ. Η διεφθαρμένη και αντιδημοτική φιλοαμερικανική κυβέρνηση του Νότιου Βιετνάμ, επιδεικνύοντας έντονα χαρακτηριστικά σκληρότητας, οδήγησε στη συμπαράταξη μεγάλων δυνάμεων, των Βιετκόνγκ, υπό τις οδηγίες του Κομμουνιστικού Κόμματος με σκοπό την ένοπλη αντίδραση απέναντι της. Το επαναστατικό μέτωπο, χάρη και στη συνεχή βοήθεια από το Βόρειο Βιετνάμ, προχώρησε σε συνεχόμενες νίκες, με τους Αμερικανούς να στρέφονται κατά του Ντιέμ, λόγω της αδυναμίας του να αντιμετωπίσει τους επαναστάτες, βοηθώντας το πραξικόπημα που τελικά τον ανέτρεψε. Ωστόσο, ακολούθησαν κι άλλα πραξικοπήματα, με τον Νγκιέν Βαν Θιέου να κυριαρχεί στο τέλος, εγκαθιδρύοντας ένα ακόμη πιο σκληρό και αυταρχικό καθεστώς.
Οι Αμερικανοί, βλέποντας την συνεχώς αυξανομένη λαϊκή αντίδραση στη Νότια Κορέα, είχαν ήδη κρίνει αναγκαία την επέμβαση. Για την ανάμιξη των ΗΠΑ στον πόλεμο σημασία έπαιξαν κυρίως δύο λόγοι. Πρώτον, η επιτυχία στον πόλεμο της Κορέας έδωσε την αίσθηση τόσο στην αμερικανική κοινωνία όσο και στην ηγεσία, πως οι στρατιωτικές τους δυνάμεις μπορούσαν να επέμβουν και να κατανικήσουν τον οποιοδήποτε εχθρό σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. Δεύτερον, στην ηγεσία των ΗΠΑ κυριάρχησε η πεποίθηση πως η απώλεια του Βιετνάμ θα οδηγούσε σε μια διαδικασία ντόμινο, η οποία θα επέφερε την τελική επικράτηση του κομμουνισμού στην ευρύτερη περιοχή της νοτιοανατολικής Ασίας. Παράλληλα, εγκυμονούσε και ένας σοβαρός κίνδυνος που αφορούσε τη νέα πολιτική που ακολουθούσαν οι κυβερνήσεις του Τζον Κέννεντυ και του Τζόνσον (μετά τη δολοφονία του πρώτου). Η πολιτική αυτή ονομάστηκε «ευέλικτη απάντηση» (flexible response) και βασιζόταν σε μία πολύ αισιόδοξη εκτίμηση των στρατιωτικών και οικονομικών δυνατοτήτων της χώρας, κατά την οποία οι ΗΠΑ μπορούσαν να επέμβουν ανά πάσα στιγμή σε όλα τα μήκη και πλάτη της υφηλίου. Συγκεκριμένα, ανάλογα με την απειλή ή την πρόκληση, η αμερικανική απάντηση θα είχε πάντα ελαφρώς μεγαλύτερη ισχύ. Όσο μια πρόκληση θα μεγάλωνε, τόσο θα κλιμακωνόταν αντίστοιχα και η αμερικανική αντίδραση. Η παραπάνω πολιτική ήταν αυτή που έμελλε να παγιδεύσει τους Αμερικανούς στον πόλεμο του Βιετνάμ.
Η αμερικανική εμπλοκή είχε ήδη ξεκινήσει το 1961, με την αποστολή συμβούλων και οικονομικής βοήθειας στο καθεστώς του Νότιου Βιετνάμ. Στη συνέχεια, το 1962, με τη φιλοαμερικανική κυβέρνηση να αδυνατεί να περιορίσει τους επαναστάτες, οι ΗΠΑ συμμετείχαν σε βομβαρδισμούς στρατηγικών σημείων των Βιετκόνγκ. Μετά από την ενίσχυση της στρατιωτικής θέσης των Βιετκόνγκ, με τη βοήθεια του Βόρειου Βιετνάμ, τα δυο χρόνια που προηγήθηκαν και με βάση την πολιτική της «ευέλικτης απάντησης», το 1964, οι ΗΠΑ αποφασίζουν τελικά την αποστολή τακτικού στρατού στη χώρα. Αφορμή για να αποσπάσει η κυβέρνηση Τζόνσον την έγκριση της αποστολής από το Κογκρέσο, υπήρξε η επίθεση βορειοβιετναμέζικων πλοίων κατά αμερικανικού. Αποτέλεσμα της άφιξης των αμερικανικών δυνάμεων στο Νότιο Βιετνάμ, υπήρξε η αποστολή στρατιωτικών δυνάμεων από το Βόρειο Βιετνάμ στους συμμάχους τους στο νότο, με τους Αμερικανούς να προχωρούν στην αύξηση του στρατιωτικού τους δυναμικού στην περιοχή καθώς και σε βομβαρδισμούς του Βόρειου Βιετνάμ από το 1965 και έπειτα.
Οι ΗΠΑ είχαν πλέον εμπλακεί πλήρως στον πόλεμο του Βιετνάμ, λόγω της πολιτικής της «ευέλικτης απάντησης». Αυτή τους είχε οδηγήσει σε έναν τοπικό πόλεμο, σε μια ιδιόμορφη γεωγραφική θέση, υποστηρίζοντας ένα καθεστώς που τύγχανε ευρείας αντιπάθειας από το λαό. Την ίδια ώρα, στο εσωτερικό τους, οι ΗΠΑ αδυνατούσαν να πείσουν την κοινωνία τους σχετικά με το δίκαιο του πολέμου. Στο επόμενο μέρος θα αναλύσουμε την εξέλιξη του πολέμου καθώς και τις συνέπειες που είχε στο μέλλον του ψυχροπολεμικού σκηνικού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ευάνθης Χατζηβασιλείου (2001), Εισαγωγή στην ιστορία του μεταπολεμικού κόσμου, εκδ. Πατάκη
- Anthony Short (2013), The origins of the Vietnam War, εκδ. Routledge
- Max Hastings (2018), Vietnam: An Epic Tragedy, 1945-1975, εκδ. Harper
