Της Βερονίκης Κούτσικου,
Είναι πρωί. Το ξυπνητήρι δεν έχει χτυπήσει ακόμα, αλλά η οθόνη του κινητού σου φωτίζεται ήδη από δεκάδες ειδοποιήσεις. Ειδήσεις, tweets, stories, email, push notifications. Δεν πρόλαβες καν να ανοίξεις τα μάτια και ο κόσμος έχει ήδη αρχίσει να σε βομβαρδίζει με πληροφορίες. Αυτή είναι η νέα κανονικότητα. Ζούμε σε μια εποχή όπου η πληροφορία δεν έρχεται με το σταγονόμετρο, αλλά με καταιγισμό.
Αν κάτι χαρακτηρίζει τη σύγχρονη κοινωνία, αυτό είναι η υπερπληροφόρηση. Μια κατάσταση που η ποσότητα της διαθέσιμης πληροφορίας ξεπερνά την ικανότητά μας να την επεξεργαστούμε, να την αξιολογήσουμε και τελικά να τη χρησιμοποιήσουμε με ουσία. Σύμφωνα με τον Postman, βρισκόμαστε σε μια εποχή πληροφορίας χωρίς πλαίσιο. Η είδηση παύει να είναι γνώση και καταλήγει να γίνεται απλώς ένα ακόμη ερέθισμα μέσα σε χιλιάδες.
Ας πάρουμε ως παράδειγμα την 11η Σεπτεμβρίου 2001. Ήταν μια ημέρα που «καίει» ακόμα στη μνήμη πολλών. Μαζί με τις εικόνες της καταστροφής ήρθαν και δεκάδες θεωρίες συνωμοσίας. Επίσημες και ανεπίσημες αφηγήσεις συγκρούστηκαν σε έναν αγώνα εντυπώσεων. Το ίδιο συνέβη σε ακόμη μεγαλύτερη κλίμακα με την πανδημία COVID-19: απόψεις για τον ιό, τις μάσκες, τα εμβόλια, θεραπείες — πολλές φορές αντικρουόμενες — μεταδίδονταν με αστραπιαία ταχύτητα, δημιουργώντας σύγχυση αντί για γνώση.
Στο κέντρο αυτής της δίνης, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σύμφωνα με έρευνα του Pew Research Center, το 70% των πολιτών ενημερώνεται μέσω πλατφορμών όπως το Facebook και το Twitter. Ταυτόχρονα, λιγότερο από το 20% των ερωτηθέντων τις εμπιστεύεται ως πηγές πληροφόρησης. Αυτή η αντίφαση, η ταυτόχρονη εξάρτηση και αμφισβήτηση, δημιουργεί το τέλειο έδαφος για την εξάπλωση της παραπληροφόρησης.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα: το Pizzagate. Μια θεωρία που γεννήθηκε από ανώνυμες αναρτήσεις στο Reddit και εξελίχθηκε σε παγκόσμιο σκάνδαλο. Ένας άνδρας, πεπεισμένος ότι μία πιτσαρία της Ουάσινγκτον ήταν κέντρο παιδεραστίας, εισέβαλε οπλισμένος στο κατάστημα. Δεν υπήρξε ποτέ καμία απόδειξη. Το γεγονός, όμως, είναι ότι η πληροφορία — ακόμη κι αν είναι ψευδής — όταν επαναλαμβάνεται, μπορεί να γίνει «πραγματικότητα» για κάποιους.
Και αν το 2016 ήταν η απαρχή, το 2024 τα deepfakes ανέλαβαν δράση. Επεξεργασμένα βίντεο πολιτικών που φαινόταν να διαπράττουν σοβαρά αδικήματα κυκλοφόρησαν στο διαδίκτυο, προκαλώντας πανικό. Η τεχνολογία προσθέτει μια νέα διάσταση στο πρόβλημα: όταν τα μάτια δε μπορούν να διακρίνουν το αληθινό από το κατασκευασμένο, τότε ποιος μπορεί;
Το πρόβλημα, όμως, δε σταματά στην πολιτική. Η υπερπληροφόρηση μάς επηρεάζει και σε προσωπικό επίπεδο. Η συνεχής έκθεση σε αντικρουόμενες πληροφορίες κουράζει, διασπά την προσοχή, γεννά άγχος. Εργαζόμενοι αναφέρουν δυσκολία συγκέντρωσης λόγω του όγκου των δεδομένων που καλούνται να επεξεργαστούν καθημερινά. Φοιτητές δυσκολεύονται να ξεχωρίσουν τις αξιόπιστες πηγές από τις ψευδείς. Το φαινόμενο έχει ονομαστεί «κόπωση πληροφορίας».
Για την αντιμετώπιση του φαινομένου, έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες. Οργανισμοί όπως το SaferInternet4Kids προωθούν την ψηφιακή παιδεία, διδάσκοντας τους πολίτες — από μαθητές έως ενήλικες — πώς να αξιολογούν και να επεξεργάζονται την πληροφορία. Παράλληλα, οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης συνεργάζονται με οργανισμούς όπως το Ellinika Hoaxes, ώστε να επισημαίνουν παραπλανητικό περιεχόμενο.
Οι αλγόριθμοι, ωστόσο, συνεχίζουν να προωθούν το εντυπωσιακό έναντι του αξιόπιστου. Τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης, από την πλευρά τους, οφείλουν να επανακτήσουν την εμπιστοσύνη του κοινού. Η επένδυση στην έρευνα, η αποφυγή clickbait και η δέσμευση στη δεοντολογία μπορούν να λειτουργήσουν ως ανάχωμα στην πλημμύρα της παραπληροφόρησης.
Δεν υπάρχει εύκολη λύση. Αλλά είναι σαφές πως η απάντηση δε βρίσκεται στο να σιωπήσουμε την πληροφορία. Βρίσκεται στο να μάθουμε να τη διαβάζουμε σωστά. Να την τοποθετούμε στο πλαίσιο της. Να αναπτύξουμε τη δική μας, προσωπική άμυνα απέναντι στον καταιγισμό.
Γιατί τελικά, ο στόχος δεν είναι να σταματήσει η ροή της πληροφορίας. Ο στόχος είναι να μάθουμε να πλοηγούμαστε μέσα της — χωρίς να πνιγόμαστε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Postman, N(1992), Technopoly: The Surrender of Culture to Technology, Edition:Vintage
- Vosoughi, S., Roy, D., & Aral, S. (2018),The spread of true and false news online, Science
- Managing the COVID-19 infodemic: Promoting healthy behaviours and mitigating the harm from misinformation and disinformation, who.int, διαθέσιμο εδώ
- Kovach, B., & Rosenstiel, T. (2007). The Elements of Journalism. Three Rivers Press, books.google.gr, διαθέσιμο εδώ
- Brookings Institute (2024), Disinformation and the 2024 U.S. Election.
- Information Overload: A Growing Societal Hazard, news.rpi.edu, διαθέσιμο εδώ
