Της Ευαγγελίας Τσόχα,
«Τα μουσεία είναι τα μέρη όπου ο χρόνος μετατρέπεται σε χώρο»
– Ορχάν Παμούκ
«Πάμε στο μουσείο!»
Η φράση αυτή, παρά τις καλές προθέσεις όσων τη λένε, ακούγεται συχνά στα αυτιά πολλών νέων σαν πρόσκληση για καταναγκαστικά έργα. Γι’ αυτούς, η επίσκεψη σε ένα μουσείο μοιάζει με ένα ακόμα μάθημα Ιστορίας, η παρουσίαση του οποίου γίνεται με έναν τρόπο στατικό, πολλές λέξεις, λίγα αντικείμενα, κανένα συναίσθημα και βαριεστημένους ξεναγούς. Τεράστιες αίθουσες γεμάτες αγάλματα, επιγραφές και πίνακες, με τοίχους να καλύπτονται από λεπτομερείς λεζάντες, γραμμένες σε μια γλώσσα πιο δύσκολη κι από αρχαίο κείμενο, χαμηλά φώτα και βλέμματα σοβαρά… Άραγε, υπάρχει κάποιος νέος, που θα μπορούσε να δει κάτι τέτοιο ως ψυχαγωγία;
Τα περισσότερα μουσεία σήμερα μοιάζουν να λειτουργούν με βάση την παραδοχή πως οι επισκέπτες είναι παθητικοί δέκτες. Κι αυτό είναι το κυριότερο πρόβλημα, διότι ο πολιτισμός δεν είναι κάτι που κοιτάς από μακριά — σαν σε βιτρίνα, αλλά κάτι που νιώθεις, ακουμπάς και αμφισβητείς. Ο πολιτισμός δεν είναι μόνο αρχαία αγγεία, αγάλματα, πίνακες… Η επαφή με αυτόν δεν περιορίζεται μόνο στους τοίχους ενός μουσείου, αλλά εξαπλώνεται και στους δημόσιους χώρους, στα γκράφιτι των δρόμων, στη μουσική, καθώς και στις φωτογραφίες που μοιραζόμαστε καθημερινά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Κι όμως, αυτές οι μορφές πολιτισμού συχνά απουσιάζουν από τους μουσειακούς χώρους, παρά το γεγονός πως είναι άξιες μελέτης, διατήρησης και προβολής. Πώς να νιώσει λοιπόν ο νέος επισκέπτης ότι «ανήκει» σ’ αυτόν τον χώρο, όταν το δικό του παρόν, με όλες του τις καλλιτεχνικές και πολιτισμικές εκφράσεις, παραμένει εκτός;
Οι νέοι δε βαριούνται τα μουσεία γιατί είναι αδιάφοροι ή κακομαθημένοι, αλλά γιατί νιώθουν ξένοι και μη ευπρόσδεκτοι μέσα σε αυτά, πράγμα το οποίο χρειάζεται να αλλάξει. Επομένως, ίσως το ερώτημα να μην είναι «γιατί κάποιος βαριέται τα μουσεία;», αλλά «πώς μπορεί να τα εντάξει στην καθημερινότητά του;». Η λέξη—κλειδί φαίνεται να είναι η συμμετοχή. Η τέχνη χρειάζεται να μετατραπεί σε έναν ζωντανό διάλογο με τον επισκέπτη, να μην είναι παθητικός δέκτης, αλλά παρατηρητής και κοινωνός σε αυτόν. Άλλωστε, όταν ο πολιτισμός δεν παρουσιάζεται ως αυθεντία, αλλά ως «ανοιχτή ιστορία» που μπορεί να γραφτεί ξανά, τότε το μουσείο αποκτά φωνή και ο επισκέπτης ρόλο μέσα σε αυτό.
Μπορούμε να πούμε πως τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ολοένα και πιο έντονη η προσπάθεια των μουσείων για ανανέωση. Διαδραστικές εφαρμογές, ξεναγήσεις με QR codes, θεματικές εκθέσεις που συνδέουν το παρελθόν με το παρόν και σύγχρονοι καλλιτέχνες που γεφυρώνουν την παράδοση με τη μοντέρνα έκφραση, πρωτοβουλίες που ενισχύουν και προωθούν την ουσιαστική συνομιλία με τους νέους. Τα μουσεία, πλέον, αποκτούν μία νέα μορφή· όχι αυτή της αποθήκης μνήμης για την επιβολή γνώσης, αλλά ενός χώρου που σέβεται το παρελθόν και ταυτόχρονα συνομιλεί με το παρόν, διαμορφώνοντας το μέλλον. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η έκθεση με τίτλο «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ. ΑΠΟ ΤΙΣ ΨHΦΙΔΕΣ ΣΤΑ pixels» στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Μία πρωτότυπη παρουσίαση αρχαιοτήτων της αρχαίας Μακεδονίας μέσω διαδραστικών συστημάτων που αναδεικνύει εξέχοντα αντικείμενα, αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία, προσφέροντας μια νέα εμπειρία αλληλεπίδρασης και έναν εποικοδομητικό συνδυασμό της πληροφόρησης και τη μάθησης με το παιχνίδι. Μουσεία που μας επιτρέπουν να αγγίξουμε τα εκθέματα, να συμμετέχουμε, να δημιουργήσουμε, που συνδέονται με την καθημερινότητά μας και δείχνουν ότι κι εμείς γράφουμε ιστορία, έχουν περισσότερες πιθανότητες να γίνουν ένας αγαπημένος προορισμός.
Τελικά, γιατί να επισκεφτεί ένας 20χρονος το μουσείο; Όχι για να «μάθει Ιστορία» όπως την ξέρει από το σχολείο, αλλά για να δει πώς έφτασε η κοινωνία και η ανθρωπότητα σε αυτό το σημείο, πώς εκφράστηκε ο άνθρωπος στο παρελθόν, και πώς όλα αυτά μπορούν να συνδεθούν και να διαμορφώσουν τη δική του εμπειρία. Και τότε, ίσως η ερώτηση να γίνει: «Πότε θα ξαναπάμε σε ένα μουσείο;».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- ΜAΚΕΔΟΝIA. ΑΠO ΤΙΣ ΨΗΦIΔΕΣ ΣΤA pixels, amth.gr, διαθέσιμο εδώ
