Της Αναστασίας Δρόσου,
Στην αυγή του 21ου αιώνα, η πλειοψηφία των γεωπολιτολόγων διακήρυττε τη δύση της εποχής των συνόρων, συνεπεία της παγκοσμιοποίησης και του ελεύθερου εμπορίου. Ο Fukuyama έφτασε μέχρι το σημείο να μιλήσει για το «τέλος της ιστορίας». Η επιστημονική αυτή πρόβλεψη εξελίχθηκε, ωστόσο, σε απλό ευχολόγιο καθώς η πρώτη εικοσιπενταετία του αιώνα δε μοιάζει καθόλου με έναν κόσμο απαλλαγμένο από διασυνοριακές συγκρούσεις και διεκδικήσεις. Σύμφωνα με τον Michel Foucher, οι ένοπλες συγκρούσεις στο διεθνές σκηνικό αντί να μειωθούν έχουν πολλαπλασιαστεί, αν όχι διαιωνιστεί, ενώ τα τελευταία 25 χρόνια χτίστηκαν πάνω από 18.000 χιλιάδες χιλιόμετρα τοίχων και διαχωρισμάτων κατά μήκος των συνοριακών γραμμών παγκοσμίως.
Μεταξύ των συνοριακών διεκδικήσεων που «εκκρεμούν» ξεχωρίζει, μεταξύ άλλων, η περιοχή του Essequibo που θέτει σε αντιπαράθεση τη Γουιάνα και τη Βενεζουέλα. Δεν πρόκειται για κάποια αμελητέα έκταση, αλλά για μία περιοχή περίπου 160.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, που καλύπτει τα 2/3 του εδάφους της Γουιάνας. Το κλασικό γεωπολιτικό διακύβευμα επαναλαμβάνεται και εδώ, υπενθυμίζοντας πως τα σύνορα δεν θα εκλείψουν όσο ο πόλεμος για τον έλεγχο των πρώτων υλών συνεχίζεται. Το Essequibo είναι πλούσιο σε φυσικούς πόρους, όπως το πετρέλαιο, και πολύτιμα μέταλλα, όπως ο χρυσός και τα διαμάντια.
Το Essequibo βρίσκεται υπό την κυριαρχία της Γουιάνας από το 1899 έπειτα από σχετική διεθνή απόφαση διαιτησίας. Ωστόσο, η Βενεζουέλα αμφισβήτησε το 1962 τη νομιμότητα του εν λόγω τίτλου. Με σκοπό την αποφυγή της άμεσης σύγκρουσης, οι δύο χώρες αποφάσισαν το 1966 την ειρηνική επίλυση της διαφοράς, με τη Γουιάνα να προσφεύγει τελικά ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης το 2018.
Έκτοτε, η ένταση κορυφώθηκε όταν το 2023 διοργανώθηκε δημοψήφισμα στη Βενεζουέλα σχετικά με την προσάρτηση της περιοχής του Essequibo. Το σχεδόν απόλυτο ποσοστό του 95% υπέρ της προσάρτησης χρησιμοποιήθηκε ως νομιμοποιητική πρόφαση από την κυβέρνηση Maduro για μία πιο επιθετική πολιτική. Παρά την αντίθετη απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου, που αναγνώρισε την κυριαρχία της Γουιάνας στο Essequibo, η Βενεζουέλα προχώρησε σε συμβολικές εκλογές για την ανάδειξη κυβερνήτη και βουλευτών της περιοχής του Essequibo, που σύμφωνα με τον ίδιο τον Madurο αποτελεί το 24ο κρατίδιο της Βενεζουέλας. Η Γουιάνα αντέδρασε έντονα, χαρακτηρίζοντας τις παραπάνω ενέργειες της Βενεζουέλας ως παραβίαση της κυριαρχίας της, ενώ απείλησε με κατηγορίες προδοσίας τους συμμετέχοντες στο δημοψήφισμα, και τις εκλογές ως παρωδία.
Παρά τις αντιδράσεις και της διεθνούς κοινότητας και ιδιαίτερα των Ηνωμένων Πολιτειών, του Καναδά και του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών, η Βενεζουέλα ενέμεινε σε μία πολιτική απονομιμοποίησης της διεθνούς δικαιοσύνης, δηλώνοντας πως δεν αναγνωρίζει τη δικαιοδοσία του Διεθνούς Δικαστηρίου. Μάλιστα, η άρνηση της αρμοδιότητας του Δικαστηρίου αποτελούσε ερώτημα στο δημοψήφισμα του 2023, με τη χώρα να επιτίθεται έτσι ευθέως στο θεσμό της διεθνούς δικαιοσύνης. Σύμφωνα με τις αρχές της Βενεζουέλας, η περιοχή της ανήκει με βάση τη μορφολογία του ποταμού Essequibo, που χαράσσει ένα φυσικό σύνορο, αναγνωριζόμενο ως τέτοιο από το 1777.
Τους τελευταίους μήνες, οι εδαφικές διεκδικήσεις της Βενεζουέλας στην περιοχή έχουν ενταθεί. Στις 15 Μαΐου, η Γουιάνα κατήγγειλε τρεις επιθέσεις σε 24 ώρες εναντίον στρατιωτών της, προερχόμενες από τις αρχές της Βενεζουέλας. Εξάλλου, η τελευταία σκοπεύει να πραγματοποιήσει και πάλι εκλογές που αφορούν την περιοχή του Essequibo. Με τη σειρά του, ο Πρόεδρος της Βενεζουέλας, Irfaan Ali, τόνισε πως οι εκλογές θα πραγματοποιηθούν κατά παραβίαση του διεθνούς δικαίου και ενάντια στην εθνική κυριαρχία της Γουιάνας. Σύμφωνα με τον ίδιο, οι ενέργειες της Βενεζουέλας συντείνουν στην περιφερειακή αποσταθεροποίηση, όχι μόνο του βόρειου τμήματος της Λατινικής Αμερικής, αλλά ολόκληρου του Δυτικού Ημισφαιρίου.
Όσο για τη Βενεζουέλα, οι κατηγορίες της για «διεθνή πίεση και δικαστικό εκβιασμό» δεν φαίνεται να πείθουν, ειδικά αν λάβουμε υπόψη τη συμφωνία της στο παρελθόν για ειρηνική επίλυση της διαφοράς. Με τους φόβους για ένοπλη σύγκρουση να κορυφώνονται, τα επόμενα βήματα της Βενεζουέλας είναι απρόβλεπτα. Οι αρχές της Γουιάνας κάλεσαν σε εγρήγορση τους κατοίκους του Essequibo υπό το φόβο ενός «παθητικού πραξικοπήματος».
Η Βενεζουέλα του Maduro, όπου οι υποψίες για εκλογική νοθεία, αντιδημοκρατικές πρακτικές και βασανισμούς των αντιφρονούντων έχουν πολλαπλασιαστεί, είναι μία χώρα επιθετική, που περιφρονεί το διεθνές δίκαιο. Η Γουιάνα, από την άλλη, δηλώνει «ειρηνικό κράτος». Ωστόσο ο Πρόεδρός της τόνισε πως δεν θα ανεχτεί τον εκβιασμό της Βενεζουέλας και θα αμυνθεί σε περίπτωση μίας άμεσης στρατιωτικής επίθεσης εναντίον της κυριαρχίας της χώρας του.
Αν και οι διεκδικήσεις της Βενεζουέλας είναι σαθρές από άποψη γραπτού και άγραφου δικαίου, η γεωπολιτική πραγματικότητα της περιοχής ίσως προμηνύει έναν ακόμη πόλεμο, που θα έρθει να προστεθεί στις ένοπλες συγκρούσεις που βρίσκονται εν εξελίξει παγκοσμίως. Τα βλέμματα στρέφονται για άλλη μία φορά προς το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, που καλούνται να εκπροσωπήσουν τη διεθνή κοινότητα σε μία πιθανή άδικη επίθεση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Guyana president decries Venezuela’s plan to hold elections ‘in our territory’, theguardian.com, διαθέσιμο εδώ
- Guyana says soldiers attacked in disputed border region with Venezuela, france24.com, διαθέσιμο εδώ
- Tensions are soaring between Guyana and Venezuela over a territorial dispute. Here’s what to know, apnews.com, διαθέσιμο εδώ
