Της Ράνιας Μουστάκα,
Σε μια κοινωνία που βλέπει καθημερινά τις ανισότητες να βαθαίνουν και τη δημόσια παιδεία να ασθμαίνει μπροστά στις επιταγές μιας αγοραίας λογικής, η πρόσβαση στη γνώση απομακρύνεται από το πεδίο του αυτονόητου. Η εκπαίδευση, αν και κατοχυρωμένη ως δικαίωμα, φθίνει στη σκιά μιας αδήριτης ταξικής πραγματικότητας, που τη μετατρέπει σε πολυτέλεια για λίγους. Κι όμως, μέσα σε αυτή τη θλιβερή παραδοχή, αναδύονται φωτεινές εξαιρέσεις. Τα κοινωνικά φροντιστήρια είναι δομές, που προσφέρουν δωρεάν ενισχυτική διδασκαλία σε μαθητές και μαθήτριες όλων των βαθμίδων, με στόχο να υποστηρίξουν τις οικογένειες που αδυνατούν να ανταποκριθούν στο κόστος της ιδιωτικής εκπαίδευσης. Έτσι, καταφέρνουν να στέκουν ως αντίδοτο στην αδικία, δρώντας με την ηθική της συλλογικότητας και την αυθεντικότητα της προσφοράς.
Πρόκειται για χώρους που δε διαφημίζουν υπηρεσίες, αλλά καλλιεργούν σχέσεις. Δεν επιδιώκουν το κέρδος, αλλά εμφορούνται από την πίστη, ότι η γνώση ανήκει σε όλους. Δομές αυτοοργανωμένες, με θεμέλια την εθελοντική προσφορά δασκάλων, φοιτητών και απόμαχων της εκπαίδευσης, που αρνούνται να συμβιβαστούν με την ιδέα πως ένα παιδί μένει πίσω επειδή δεν έχει να πληρώσει.
Σε πολλές περιοχές της χώρας, τα κοινωνικά φροντιστήρια λειτουργούν ως σύγχρονα «ιερά» της μάθησης. Εκεί όπου η διδασκαλία αναδύεται από το μεράκι και την κοινωνική ενσυναίσθηση, οι μαθητές δεν αντιμετωπίζονται ως «πελάτες», αλλά ως φορείς ελπίδας και δυνατότητας. Σ’ αυτούς τους χώρους, η εκπαίδευση αποκτά ξανά τον ριζοσπαστικό της χαρακτήρα, γίνεται δηλαδή, πράξη δικαιοσύνης.
Ποια είναι, όμως, η πραγματικότητα που επιτάσσει τη λειτουργία τέτοιων δομών; Οι ανισότητες που διαπερνούν την εκπαιδευτική πραγματικότητα δεν ξεκινούν την ημέρα των εξετάσεων, αλλά προϋπάρχουν και βαθαίνουν με την πάροδο του χρόνου. Η ιδιωτική παραπαιδεία, με το αβάσταχτο κόστος της, ενισχύει έναν σιωπηλό αποκλεισμό: οι ευκαιρίες παύουν να είναι ίσες όταν εξαρτώνται από το πορτοφόλι των γονιών. Το δημόσιο σχολείο, που όφειλε να λειτουργεί ως κοινωνικός εξισωτής, συχνά αδυνατεί να ανταποκριθεί στον ρόλο του. Εκεί ακριβώς παρεμβαίνουν τα κοινωνικά φροντιστήρια, όχι για να αντικαταστήσουν, αλλά για να αναπληρώσουν. Όχι για να καλύψουν μόνο γνωστικά κενά, αλλά κυρίως για να επουλώσουν τις πληγές της κοινωνικής αδιαφορίας.
Τα κοινωνικά φροντιστήρια δεν είναι απλώς εκπαιδευτικές κυψέλες. Είναι μικρές νησίδες αντίστασης απέναντι σε ένα μοντέλο που αντιλαμβάνεται την επιτυχία ως αποκλειστικότητα των προνομιούχων. Απέναντι στην εμπορευματοποίηση της μάθησης, αντιπροτείνουν τη δύναμη της αλληλεγγύης. Απέναντι στην ατομική ευθύνη, αντιπαραθέτουν τη συλλογική φροντίδα. Και τελικά, μέσα από αυτή τη σύμπραξη ανθρώπων που πιστεύουν στην κοινωνία, διασώζουν το νόημα της παιδείας ως δημόσιο αγαθό.
Ωστόσο, η ύπαρξή τους, όσο θαυμαστή κι αν είναι, αποτελεί και ένα ηχηρό κατηγορητήριο. Διότι κανένα κοινωνικό φροντιστήριο δε μπορεί και δεν πρέπει να αποτελεί μόνιμη λύση. Ο στόχος δεν είναι να πολλαπλασιαστούν, αλλά να καταστούν περιττά. Να φτάσουμε σε μια κοινωνία, στην οποία το δημόσιο σχολείο θα είναι επαρκές, ισχυρό και ικανό να καλύπτει τις μορφωτικές ανάγκες όλων των παιδιών.
Σε λίγες ημέρες από τώρα, χιλιάδες μαθητές θα καθίσουν στα θρανία των Πανελληνίων εξετάσεων, κουβαλώντας στους ώμους τους όχι μόνο τη γνώση, αλλά και το βάρος μιας άνισης αφετηρίας. Για κάποιους από αυτούς, το φως ήρθε από ένα κοινωνικό φροντιστήριο και μπορεί τα στατιστικά να μη δείχνουν πάντα το μέγεθος αυτής της ελπίδας, μα η αξιοπρέπεια που αποκτά ένα παιδί όταν καταλαβαίνει πως δεν είναι μόνο του, δεν αποτυπώνεται σε ποσοστά. Εκεί ακριβώς κρύβεται η νίκη της κοινωνίας και εκεί ξεκινά το πραγματικό μάθημα.
Η Παιδεία δεν είναι εμπόρευμα, είναι δικαίωμα. Και όταν το κράτος την πουλά, η κοινωνία, μέσα από τέτοιους θεσμούς, την προσφέρει!
