Της Σταυρούλας Κυριάκου,
Πώς ορίζεται η βασική δραστηριότητα του εγκεφάλου;
Το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (ΗΕΓ) που λαμβάνεται από την επιφάνεια του κρανίου καταγράφει το άθροισμα των μετασυναπτικών δυναμικών των δενδριτών και όχι των δυναμικών ενέργειας. Καθώς ενεργοποιούνται οι διεγερτικές και ανασταλτικές απολήξεις στους δενδρίτες κάθε κυττάρου, επιπλέον ρεύμα, προερχόμενο από τις δενδριτικές αποφυάδες και από το κυτταρικό σώμα, ρέει από και προς αυτές τις πηγές ρεύματος, δημιουργώντας ένα δίπολο που μετακινείται συνεχώς. Η ροή του ρεύματος σε αυτό το δίπολο προκαλεί την κυματοειδή διακύμανση του δυναμικού σε έναν τρισδιάστατο αγωγό.
Ρυθμοί Άλφα, Βήτα και Γάμμα
Σε ενηλίκους που είναι σε εγρήγορση αλλά σε ηρεμία , με τους οφθαλμούς κλειστούς, το στοιχείο που κυριαρχεί στο ΗΕΓ είναι ένα σχετικά ρυθμικό πρότυπο κυμάτων με συχνότητα 8-13 Hz και πλάτος 50-100 μV που καταγράφονται από την επιφάνεια του κρανίου. Αυτός ο τύπος δραστηριότητας είναι ο ρυθμός Άλφα και είναι εμφανέστερος στον ινιακό και βρεγματικό λοβό ενώ σχετίζεται με μειωμένα επίπεδα προσοχής.
Όταν εστιάζεται η προσοχή μας σε κάτι, ο ρυθμός Άλφα αντικαθίσταται από ακανόνιστη συχνότητα χαμηλού δυναμικού και συχνότητας 13-30 Hz, δηλαδή τον ρυθμό Βήτα. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται «Άλφα αποκλεισμός» και μπορεί να προκληθεί από οποιαδήποτε μορφή αισθητικής διέγερσης ή νοητικής συγκέντρωσης όπως είναι για παράδειγμα, η επίλυση ενός αριθμητικού προβλήματος. Ονομάζεται, επίσης, «αποσυγχρονισμός» επειδή αντιπροσωπεύει τη διάσπαση της συγχρονισμένης νευρικής δραστηριότητας που είναι απαραίτητη για την παραγωγή ρυθμικών κυμάτων. Κύματα τύπου Γάμμα, με συχνότητα 30-80 Hz, παρατηρούνται συχνά όταν ένα άτομο σε εγρήγορση εστιάζει την προσοχή του σε κάτι. Οι ταλαντώσεις αυτές συχνά αντικαθίστανται από ακανόνιστη υψηλής συχνότητας δραστηριότητα καθώς το άτομο αρχίζει να εκτελεί μία κίνηση ως απάντηση στο ερέθισμα.
Ποια είναι τα στάδια του ύπνου;
Ο ύπνος αποτελείται από 4 στάδια:
- Είναι το στάδιο στο οποίο το σώμα μεταβαίνει από την εγρήγορση στον ύπνο και συνήθως διαρκεί μόνο 1 έως 5 λεπτά. Σε αυτό το στάδιο, το σώμα δεν έχει χαλαρώσει πλήρως, αν και οι δραστηριότητες του σώματος και του εγκεφάλου επιβραδύνονται. Στο στάδιο αυτό είναι αρκετά εύκολο να ξυπνήσουμε. Παρουσιάζεται χαμηλό δυναμικό, μικτή συχνότητα αλλά μπορεί να εμφανιστεί και ο ρυθμός Θήτα (4-7 Hz).
- Το σώμα εισέρχεται σε μία κατάσταση περισσότερης χαλάρωσης, που περιλαμβάνει μείωση της θερμοκρασίας, χαλάρωση των μυών και επιβράδυνση της αναπνοής και του καρδιακού ρυθμού. Επιπλέον, τα κύματα του εγκεφάλου αλλάζουν ρυθμό και η κίνηση των ματιών σταματά. Συνολικά, η εγκεφαλική δραστηριότητα επιβραδύνεται, υπάρχουν όμως σύντομες ‘εκρήξεις’ δραστηριότητας που λειτουργούν σαν αντίσταση στην αφύπνιση από εξωτερικά ερεθίσματα. Ο ύπνος σε αυτό το στάδιο μπορεί να διαρκέσει 10-25 λεπτά κατά τη διάρκεια του πρώτου κύκλου και μεγαλώνει όσο περνάμε στους επόμενους κύκλους. Συνήθως ξοδεύουμε περίπου το ήμισυ του συνολικού μας ύπνου σε αυτό το στάδιο.
- Στάδιο του βαθέως ύπνου: ο μυϊκός τόνος, οι σφυγμοί και ο ρυθμός αναπνοής μειώνονται καθώς το σώμα χαλαρώνει ακόμη περισσότερο. Αυτό το στάδιο είναι σημαντικό γιατί συμβάλλει στη σωματική ανάκαμψη και ανάπτυξη ενώ επιπλέον ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα. Ακόμα, παρότι η εγκεφαλική δραστηριότητα είναι μειωμένη, υπάρχουν ενδείξεις ότι ο βαθύς ύπνος συμβάλλει στη διορατική σκέψη, τη δημιουργικότητα και τη μνήμη. Αυτό το στάδιο διαρκεί συνήθως 20-40 λεπτά.
- Στάδιο REM: η εγκεφαλική δραστηριότητα αυξάνεται, πλησιάζοντας τα επίπεδα που παρατηρούνται όταν είμαστε ξύπνιοι. Ταυτόχρονα, το σώμα βιώνει ατονία, η οποία είναι μία προσωρινή παράλυση των μυών, με δύο εξαιρέσεις: τα μάτια και τους μύες που ελέγχουν την αναπνοή. Παρόλο που τα μάτια είναι κλειστά, φαίνονται να κινούνται γρήγορα, γι’ αυτό και το στάδιο αυτό είναι γνωστό σαν στάδιο γρήγορης κίνησης ματιών (rapid eye movement). Για τον λόγο αυτό, ο ύπνος REM αποκαλείται «παράδοξος ύπνος».
Γιατί είναι σημαντικός ο ύπνος;
Σύμφωνα με μελέτες, ο ύπνος είναι απαραίτητος για την μάθηση και την παγίωση της μνήμης. Συνεδρίες μάθησης δεν βελτιώνουν τις επιδόσεις αν δεν υπάρξει μία περίοδος ύπνου βραδέων κυμάτων ή ύπνου βραδέων κυμάτων συνοδευόμενων από ύπνο REM. Τελευταίες έρευνες που έγιναν σε θηλαστικά και πτηνά δείχνουν πως η παρατεταμένη στέρηση ύπνου δεν παρουσιάζει αρνητικές ψυχολογικές επιπτώσεις. Ωστόσο, επίμυες (είδος τρωκτικών) που υποβάλλονται σε ολική στέρηση ύπνου για μεγάλες χρονικές περιόδους, χάνουν βάρος παρά την αυξημένη πρόσληψη θερμίδων, και τελικά πεθαίνουν! Τέλος, ο ύπνος είναι απαραίτητος για τη διατήρηση του μεταβολικού-θερμιδικού ισοζυγίου, της θερμικής ισορροπίας και της ανοσιακής επάρκειας.
Πώς μπορούμε να έχουμε έναν υγιή κύκλο ύπνου;
- Απομακρύνουμε θορύβους και φως από το περιβάλλον ύπνου.
- Αποφεύγουμε τα βαριά γεύματα λίγο πριν τον ύπνο.
- Δεν καταναλώνουμε αλκοόλ ή άλλες ουσίες πριν τον ύπνο.
- Δεν γυμναζόμαστε λίγο πριν κοιμηθούμε.
- Διαμορφώνουμε το περιβάλλον ύπνου ώστε να είναι άνετο και υποστηρικτικό (στρώμα, μαξιλάρια κ.λπ.).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Physiology, Sleep Stages, NIH, διαθέσιμο εδώ
- Ganong’s Ιατρική Φυσιολογία, 2η Έκδοση, Ιατρικές Εκδόσεις Βασιλειάδης, Αθήνα, 2014
