Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Η εποχή του Χαλκού αποτελεί για τον ελλαδικό χώρα μια περίοδο έντονων ανακατατάξεων και αναδιαμόρφωσης του τοπίου, περνώντας από διάφορες φάσεις ανά περιοχή. Μια περιοχή που έχει έντονο αρχαιολογικό ενδιαφέρον και φέρνει στο φως συνεχώς καινούρια στοιχεία είναι αυτή των Κυκλάδων, όπου αναπτύχθηκε ο λεγόμενος σήμερα Κυκλαδικός Πολιτισμός, με τα χρονολογικά του όρια να κυμαίνονται ανάμεσα 3100–1000 π.Χ.
Μέσα, λοιπόν, σε αυτό το χρονικό διάστημα οι άνθρωποι του Αιγαίου ανέπτυξαν σταδιακά ένα από τα σημαντικότερα κέντρα της ευρύτερης περιοχής που μας έχει αφήσει πλούσια και άρτια έργα τέχνης ειδικά στο κομμάτι της γλυπτικής. Σε αυτό συνέβαλε το γεγονός πως το υπέδαφος των νησιών αυτών βρίθει από ορυκτούς πόρους (σιδηρομετάλλευμα, χαλκό, μολύβδινα μεταλλεύματα, χρυσό, ασήμι, σμύριδα, οψιανό και φυσικά μάρμαρο). Έχοντας, λοιπόν, ως πρώτη ύλη το μάρμαρο οι άνθρωποι της εποχής αυτής σμίλεψαν μερικά από τα ωραιότερα ειδώλια που έχουν μείνει σήμερα ως μάρτυρες του ανεπτυγμένου πολιτισμού τους.
Στην πρώιμη μορφή της τέχνης των Κυκλάδων βλέπουμε κατά κύριο λόγο να υπάρχουν μαρμάρινα ειδώλια γυναικείων μορφών, τα οποία αποδίδονται μετωπικά και σχηματοποιημένα τονίζοντας μόνο τα χαρακτηριστικά του φύλου τους, όπως η παρουσία του στήθους, ενώ φέρουν τα χέρια τους να είναι είτε σταυρωμένα είτε διπλωμένα στο σημείο της κοιλιάς ή κάτω από το στήθος τους. Η επιλογή των σημείων αυτών δεν θεωρείται τυχαία, καθώς υπάρχουν αυτοί που υποστηρίζουν πως με τον τρόπο αυτό αναδεικνύουν τη σπουδαία ικανότητα των γυναικών να φέρνουν νέους ανθρώπους στη ζωή. Έπειτα, στο σημείο του προσώπου συναντάμε κατά την πρώιμη αυτή φάση την παρουσία μόνο της μύτης —και αυτή με συμβολικό τρόπο—, ενώ με την πάροδο των ετών έκαναν την εμφάνισή τους τα μάτια και το στόμα. Οι διαστάσεις των μορφών αυτών ποικίλουν ωστόσο οι περισσότερες κυμαίνονται μεταξύ 20-30 εκατοστών, ενώ σπάνια δείγματα έχουν βρεθεί που φτάνουν το 1,5 μέτρο.
Την ίδια περίοδο βλέπουμε —αν και σε πολύ μικρότερο αριθμό— και ειδώλια με ανδρικές μορφές που πραγματοποιούν όμως συγκεκριμένες λειτουργίες, όπως αυλυτές, αρπιστές, κυνηγούς, πολεμιστές κλπ. Από τα γνωστότερα τέτοια δείγματα είναι ο λεγόμενος Αρπιστής που παριστάνει έναν άντρα καθήμενο σε σκαμπό με πλάτη να κρατάει πάνω στο ένα του πόδι μια άρπα σε τριγωνικό σχήμα και έχει προτεταμένα τα χέρια του αναπαριστώντας την κίνηση που χρειάζεται για να παίξει με την άρπα. Σχεδόν όλες αυτές οι μορφές κρατούν έντονα μια γεωμετρική μορφή με απαλές ευθείες ή καλοσχηματισμένες καμπύλες, δείχνοντας τη μεγάλη δεξιοτεχνία των καλλιτεχνών.
Αξίζει να σημειωθεί, επίσης, πως τα ειδώλια αυτά φαίνεται να είχαν και χρώματα σε ορισμένες περιπτώσεις. Τα περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα έχουν έρθει στο φως μέσα από λαθρανασκαφές, δυσχεραίνοντας τις ερμηνείες και τις χρονολογήσεις των ειδικών, ενώ όσα προήλθαν από συστηματικές ανασκαφές εντοπίστηκαν μέσα σε τάφους ως κτερίσματα των νεκρών, που τους συνόδευαν στην τελευταία τους κατοικία. Στις περιπτώσεις των ανδρικών μορφών φαίνεται πως υποδήλωναν τη λειτουργία που είχε ο συγκεκριμένος νεκρός μέσα στην κοινωνία, ενώ για τις γυναικείες μορφές έχει υποτεθεί είτε ότι πρόκειται για κάποια θεότητα που σχετίζεται με την γονιμότητα είτε ως τρόπος για να τιμήσουν τις μητέρες της κοινότητας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Αδ. Σάμψων (2014), Προϊστορική Αρχαιολογία της Μεσογείου, Εκδόσεις Ινστιτούτο του Βιβλίου — Καρδαμίτσα
- Συλλογικό έργο (2016), Ελλάδα: Η Ιστορία, ο Πολιτισμός το Σύγχρονο Κράτος, Εκδόσεις Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος
- Early Cycladic Art and Culture, metmuseum.org, Διαθέσιμο εδώ
