Της Χριστίνας Πουλάκου,
Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης απεφάνθη όσον αφορά την προσφυγή που είχαν ασκήσει οι New York Times στις αρχές του 2023 κατά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η προσφυγή αφορούσε την άρνηση της Επιτροπής να φέρει στη δημοσιότητα τα γραπτά μηνύματα που αντάλλαξε η πρόεδρός της, Ούρσουλα Φον ντερ Λάϊεν με τον CEO της Pfizer, Άλμπερτ Μπούρλα. Το δικαστήριο αποφάσισε ότι η Επιτροπή δεν παρουσίασε κάποιον ουσιαστικό λόγο για να αιτιολογήσει επαρκώς την άρνηση αυτή και δικαίωσε την προσφυγή της εφημερίδας, η οποία ισχυρίζεται ότι τα μηνύματα αυτά περιέχουν σημαντικές πληροφορίες που σχετίζονται με τις συμβάσεις που υπέγραψε η Ε.Ε με τη φαρμακευτική εταιρεία και αφορούν τα εμβόλια κατά του COVID-19.
Τον Νοέμβριο του 2020, εν μέσω της διεθνούς υγειονομικής κρίσης η Ευρωπαϊκή Ένωση ενέκρινε την κυκλοφορία του εμβολίου κατά του COVID-19 από την πολυεθνική φαρμακευτική εταιρεία Pfizer και υπέγραψε μαζί της συμβόλαιο που αφορούσε την αγορά 200 εκατομμυρίων δόσεων. Νέα συμβόλαια υπογράφθηκαν τον Μάιο και τον Ιούνιο του 2021, με το σύνολο του κόστους όλων των δόσεων να ανέρχεται στα 2,4 δισεκατομμύρια ευρώ. Οι συγκεκριμένες εμπορικές συμφωνίες ήταν οι μεγαλύτερες που έχουν υπογραφεί ποτέ από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μέσω αυτών των συμφωνιών, η Επιτροπή αποσκοπούσε στον εφοδιασμό των ευρωπαϊκών κρατών με αρκετές δόσεις, ώστε να μέχρι το καλοκαίρι του 2021 να έχει εμβολιαστεί όλος ο ενήλικος πληθυσμός της ηπείρου.
Έναν χρόνο αργότερα, τον Απρίλιο του 2021, οι New York Times σε ρεπορτάζ τους αποκάλυψαν πως η συμφωνία της Επιτροπής με την Pfizer βασίστηκε κυρίως στις συζητήσεις και τις διαπραγματεύσεις μεταξύ της Φον ντερ Λάϊεν και του Μπούρλα μέσω γραπτών μηνυμάτων. Μετά την αποκάλυψη αυτή, ένας άλλος δημοσιογράφος κατέθεσε επισήμως αίτημα στην Επιτροπή να δημοσιευτούν αυτές οι συνομιλίες για λόγους διαφάνειας, καθώς επρόκειτο για μία αρκετά μεγάλη εμπορική συμφωνία που συνάφθηκε σε μια πολύ κρίσιμη περίοδο και είναι σημαντικό να διευκρινιστεί το αν όλες οι κινήσεις των δύο μερών ήταν νόμιμες. Η Επιτροπή απάντησε αρνητικά στο αίτημα αυτό με την αιτιολογία ότι δεν βρέθηκαν γραπτά μηνύματα που να σχετίζονται με το θέμα του αιτήματος. Η υπόθεση κινητοποίησε και την τότε Ευρωπαϊκή Διαμεσολαβήτρια, την Έμιλι Ο Ραίλι, που μετά από έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα πως δεν έγινε κάποια προσπάθεια από την Επιτροπή για να απαντήσει στο αίτημα και πως το γεγονός αυτό αντίκειται στην υποχρέωσή της για διαφάνεια.
Οι New York Times τον Ιανουάριο του 2023 απευθύνθηκαν στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο είχε ως αρμοδιότητα να κρίνει αν η Επιτροπή είχε πράγματι υποχρέωση να παράσχει στον Τύπο τις συνομιλίες που ζητήθηκαν. Το μείζον ερώτημα ήταν το αν συμπεριλαμβάνονται τα γραπτά μηνύματα στη κατηγορία των εγγράφων, καθώς, αν η απάντηση είναι θετική, τότε συνίσταται υποχρέωση της Επιτροπής να διατηρήσει τα έγγραφα αυτά και να τα δημοσιοποιήσει όταν ζητούνται. Κατά τη διάρκεια της εξέτασης του ζητήματος από το Δικαστήριο, η στάση της Επιτροπής έχει μείνει αμετάβλητη, καθώς υποστηρίζει ότι τα μηνύματα αυτά δεν εμπίπτουν στην κατηγορία των εγγράφων. Στο διάστημα αυτό, το ζήτημα έχει απασχολήσει ιδιαίτερα την ευρωπαϊκή κοινότητα. Τα μέλη του Ευρωκοινοβουλίου υπέβαλαν συνεχώς ερωτήσεις στην Επιτροπή προκειμένου να έρθουν στο φως περισσότερες πληροφορίες. Στις ερωτήσεις αυτές όμως δεν πήραν ικανοποιητική απάντηση, γεγονός που ενέτεινε παραπάνω τις υποψίες για τον ρόλο της Επιτροπής. Αποκορύφωμα αυτής της απραξίας ήταν η αρνητική απάντηση του Μπούρλα στις προσκλήσεις που έλαβε από το Κοινοβούλιο για να παρευρεθεί σε συζητήσεις σχετικές με το θέμα. Και η ίδια η Φον ντερ Λάιεν όμως δεν έχει φανεί ιδιαίτερα πρόθυμη να συνεργαστεί στις έρευνες που διετέλεσαν τα μέλη του Ευρωκοινοβουλίου.
Το Δικαστήριο, μετά από δύο χρόνια, δικαίωσε πανηγυρικά τις New York Times ακυρώνοντας την απόφαση της Επιτροπής να μην παρέχει τα έγγραφα που ζητήθηκαν. Στην απόφαση του Δικαστηρίου υποστηρίχτηκε πως τα γραπτά μηνύματα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως επίσημα έγγραφα της Ένωσης και πως η Επιτροπή δεν κατέβαλε προσπάθεια για να εξασφαλίσει τα μηνύματα αυτά ούτε παρουσίασε κάποιον ικανοποιητικό λόγο για την άρνησή της. Σύμφωνα με τους κανόνες του ευρωπαϊκού δικαίου, οι αποφάσεις του Δικαστηρίου έχουν μόνο αναγνωριστικό χαρακτήρα και δεν μπορούν να υποχρεώσουν την Επιτροπή σε κάποια πράξη. Οι εκπρόσωποί της, μετά τη δημοσίευση της απόφασης δήλωσαν ότι η διαφάνεια ήταν πάντοτε βασική αξία για την Φον ντερ Λάιεν και πως θα κάνει ό,τι περνάει από το χέρι της για να συμμορφωθεί με την απόφαση του Δικαστηρίου και να προβάλει μια επαρκή εξήγηση για την αδυναμία να παράσχει τα ζητούμενα έγγραφα.
Η απόφαση αυτή εντείνει μια ήδη ανοιχτή συζήτηση σχετικά με τον αρκετά συγκεντρωτικό τρόπο διακυβέρνησης της Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν. Σε μία εποχή κατά την οποία ο ευρωσκεπτικισμός εντείνεται ολοένα και περισσότερο, κυρίως από τις ακροδεξιές πολιτικές δυνάμεις όλων των χωρών, τέτοιου είδους σκάνδαλα που θίγουν την αξιοπιστία και την νομιμότητα των πράξεων της Ένωσης έχουν πολύ μεγάλη βαρύτητα. Το σκάνδαλο, ιδιαίτερα μετά την πρόσφατη απόφαση του Δικαστηρίου εγείρει σημαντικές αμφιβολίες σχετικά με την συμπόρευση της διακυβέρνησης της Φον ντερ Λάιεν με τις αρχές της διαφάνειας και της δημοκρατίας. Ισχυρές είναι και οι αντιδράσεις πολλών Ευρωβουλευτών, που απαιτούν από τη Γερμανίδα πρόεδρο να αναλάβει αμέσως πλήρη ευθύνη για την παραβίαση του ευρωπαϊκού δικαίου, με μερικούς από αυτούς να ζητούν μέχρι και την παραίτησή της. Το σίγουρο είναι πως η αξιοπιστία της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής περνάει από μια δοκιμασία, και όχι αναίτια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Pfizergate verdict delivers blow to European Commission, DW.com, διαθέσιμο εδώ
- Von der Leyen faces critical test as EU court decides on secret ‘Pfizergate’ texts, Politico.eu, διαθέσιμο εδώ
- How the love story between von der Leyen and Pfizer turned sour, Euronews.com, διαθέσιμο εδώ
