Της Έφης Σταμοπούλου,
Ένα από τα πιο αποτρόπαια εγκλήματα πολέμου της ιστορίας έλαβε χώρα στο Katyn κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Πρόκειται για μαζικές εκτελέσεις Πολωνών αιχμαλώτων που αποδόθηκαν σε πολιτικά κίνητρα. Για πολλές δεκαετίες παρέμενε αμφιλεγόμενο ζήτημα για το ποιος ευθυνόταν για την σφαγή. Μολονότι, από το 1990 κι έπειτα, η Ρωσία παραδέχτηκε την ενοχή της ΕΣΣΔ, αμφισβητήσεις εξακολουθούν να προβάλλονται. Τί υποστηρίζει η κάθε χώρα από μεριάς της; Ποια αποδεικτικά στοιχεία φέρνουν στη δημοσιότητα; Ποια από αυτά είναι πραγματικά και ποια συκοφαντικά σύμφωνα με τους ισχυρισμούς της καθεμιάς;
Πριν αναφερθούμε συνοπτικά στη σφαγή του Katyn και στους ισχυρισμούς των Σοβιετικών και των Γερμανών, σημαντικό θα ήταν να σημειωθεί το γενικό χρονικό πλαίσιο ως προς την καλύτερη κατανόηση του γεγονότος. Τον Αύγουστο του 1939, υπογράφηκε το Γερμανοσοβιετικό Σύμφωνο μη Επίθεσης, γνωστό και ως «Σύμφωνο Μολότωφ-Ριμπεντροπ», μέσω του οποίου καθοριζόταν ότι δεν θα πραγματοποιούσαν επίθεση η μία χώρα στην άλλη (Γερμανία-Ρωσία), τουλάχιστον για δέκα χρόνια. Μια εβδομάδα μετά, 1η Σεπτεμβρίου 1939, η Γερμανία επιτέθηκε στην Πολωνία δυτικά, λίγο αργότερα στις 17 Σεπτεμβρίου ακολούθησε και η εισβολή της Σοβιετικής Ένωσης από τα ανατολικά. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε ήδη ξεκινήσει.
Δύο χρόνια μετά, το Σύμφωνο, στις 22 Ιουνίου 1941, η ναζιστική Γερμανία επιτέθηκε εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης (Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα). Για τρία χρόνια η Γερμανία δεν αντιμετώπισε κάποια σπουδαία στρατιωτική ήττα. Μετά τον Νοέμβριο του 1942, οι Σοβιετικοί αντεπιτέθηκαν στις γερμανικές δυνάμεις, αποτέλεσμα των σκληρών μαχών και των σοβαρών απωλειών ήταν η ήττα της Γερμανίας, καταλαμβάνοντας και την τελευταία πόλη γερμανικής κατοχής το 1945.
Πριν την ολοκλήρωση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Γερμανοί ανακάλυψαν το 1943 έναν μαζικό τάφο στο Δάσος Katyn, κοντά στη ρωσική πόλη Smolensk, κατηγορώντας τους Σοβιετικούς, ένοχους για το έγκλημα αυτό. Αργότερα, οι σοβιετικοί αντέστρεψαν τις κατηγορίες, επιρρίπτοντας ευθύνες στο Τρίτο Ράιχ.
Συγκεκριμένα, οι Γερμανοί οργάνωσαν μια ιατρική επιτροπή που ερεύνησε την περιοχή, όπου βρεθήκαν χιλιάδες λείψανα Πολωνών αξιωματικών και πνευματικών ηγετών. Οι ειδήμονες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η σφαγή είχε πραγματοποιηθεί το 1940 όταν ακόμα τα εδάφη ήταν υπό σοβιετικό έλεγχο. Ισχυρισμοί που οδηγήθηκαν αργότερα στο συμπέρασμα ότι επρόκειτο για προπαγάνδα και είχε ως συνέπεια την διακοπή των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ ΕΣΣΔ (Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών) και Πολωνίας.
Ποια η θέση των Συμμάχων την ίδια περίοδο; Θεωρείται ότι οι Αμερικάνικες και Βρετανικές κυβερνήσεις είχαν στοιχεία που αποδείκνυαν την ενοχή των Ρώσων. Το καλοκαίρι του 1943, ο Βρετανός πρωθυπουργός Churchill έλαβε ένα υπόμνημα από τον Owen O’ Malley, Βρετανού διπλωμάτη, στο οποίο παρουσιάζονταν, έμμεσα, στοιχεία που είχαν συλλέξει Πολωνοί υποδεικνύοντας την ενοχή των Σοβιετικών για την σφαγή. Μεταξύ άλλων στοιχείων, επισημάνθηκε, επίσης, ότι πάνω στις σορούς δεν υπήρχαν χαρτιά με ημερομηνία μετά τον Απρίλιο του 1940. Ο Churchill πίστευε ότι μια τέτοια ανακοίνωση θα διέλυε τη Συμμαχική ενότητα και θα υπήρχε κίνδυνος γερμανικής επίθεσης στη Μ. Βρετανία, γι’ αυτό επέλεξε να μην το δημοσιοποιήσει τότε.
Αργότερα, το φθινόπωρο του 1943, όταν η περιοχή είχε απελευθερωθεί από τον Κόκκινο Στρατό, η σοβιετική κυβέρνηση οργάνωσε τη δική της ανασκαφή. Πόρισμα της έρευνάς τους ήταν ότι επρόκειτο για σύλληψη και εκτέλεση από εισβάλλουσες γερμανικές μονάδες τον Αύγουστο του 1941. Υποστήριξαν ενδεικτικά ότι οι σφαίρες που βρέθηκαν στο εκτελεστικό σημείο είχαν παραχθεί στην Γερμανία και το σκοινί με το οποίο ήταν δεμένα τα χέρια των νεκρών δεν παραγόταν στην Σοβιετική Ένωση. Επίσης, πάνω στις σορούς βρέθηκαν χαρτιά με ημερομηνίες μετά την γερμανική εισβολή. Επισημαίνεται ότι και στην Γερμανική ακόμα Έκθεση αποδεικνύεται αυτό με ένα έγγραφο που είχε καταχωρημένη ημερομηνία 20 Οκτωβρίου 1941. Η σοβιετική θέση ενισχύθηκε και από την αναφορά του Goebbels στο προσωπικό του ημερολόγιο, στο οποίο παραδέχεται ότι η σφαγή στο Katyn εξυπηρετούσε προπαγανδιστικούς σκοπούς. Έγραψε: «Έδωσα οδηγίες να γίνει η ευρύτερη δυνατή εκμετάλλευση αυτού του προπαγανδιστικού υλικού. Θα μπορέσουμε να επιζήσουμε με αυτό για μια – δυο βδομάδες» και «Δυστυχώς στους τάφους του Κατίν βρέθηκαν γερμανικές σφαίρες. Είναι απαραίτητο αυτή η πληροφορία να παραμείνει άκρως απόρρητη. Αν ποτέ ερχόταν εν γνώσει του εχθρού, η όλη υπόθεση του Κατίν θα κατέρρεε».
Οι έρευνες για το Katyn απασχόλησαν και την επόμενη δεκαετία. Με αφορμή τον πόλεμο της Κορέας, τον Σεπτέμβριο του 1951, συστάθηκε η Επιτροπή Madden από την Βουλή των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ. Ομόφωνα αποφασίστηκε ότι υπεύθυνοι των εκτελέσεων ήταν οι Σοβιετικοί και σύστησε την παραπομπή της ΕΣΣΔ στο Διεθνές Δικαστήριο. Σε αυτό το σημείο να επισημανθεί ότι στις καταθέσεις της Επιτροπής περιλαμβανόταν και του Δρ. Otto Stahmer, συνηγόρου υπεράσπισης του H. Göring (μέλος της κυβέρνησης του Χίτλερ) στις δίκες της Νυρεμβέργης.
Σύμφωνα με τον Ριζοσπάστη, σε «Απόρρητη» έκθεση του State Department (Ομοσπονδιακή εκτελεστική υπηρεσία των ΗΠΑ), με ημερομηνία 7 Ιουλίου 1952, καταγράφονταν οι συνομιλίες μεταξύ ΗΠΑ και Βρετανίας για σχηματισμό κοινής στρατηγικής στον ΟΗΕ (Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών). Σκοπός της αξιοποίησης του Οργανισμού ήταν η εξυπηρέτηση των συμφερόντων του ΝΑΤΟ (Οργανισμός Βορειοατλαντικού Συμφώνου) και της άσκησης αντισοβιετικής προπαγάνδας. Η σφαγή του Katyn ήταν ένα από τα ζητήματα που προωθήθηκαν για τον σκοπό αυτό. Ένα ακόμα εμπιστευτικό έγγραφο της 16ης Σεπτεμβρίου 1952, επαναλαμβάνει το ίδιο περιεχόμενο.
Οι κόντρες για το ποια χώρα είναι ένοχη για την σφαγή στο Katyn, συνεχίστηκαν και τα επόμενα χρόνια. Τελικώς, το 1990 η Σοβιετική Ένωση, υπό την ηγεσία του Gorbachev, παραδέχτηκε την ευθύνη της για το έγκλημα. Το 1992, ο Ρώσος Πρόεδρος Boris Yeltsin παρουσίασε έγγραφα που επιβεβαίωναν τη δολοφονία των Πολωνών αξιωματικών από τις Σοβιετικές Αρχές με υπογραφή του Joseph Stalin. Τα έγγραφα περιλάμβαναν, ενδεικτικά, μια πρόταση του Σοβιετικού πολιτικού L. Beria για την εκτέλεση 25.700 Πολωνών, ένα σημείωμα προς τον Γ.Γ. του ΚΚΣΕ Khrushchev σχετικά με την εκτέλεση 21.857 Πολωνών και την καταστροφή των σχετικών εγγράφων.
Η υπεράσπιση της Σοβιετικής πλευράς αμφισβήτησε την γνησιότητα των εγγράφων που τους θέλουν ένοχους για την σφαγή του Katyn. Συγκεκριμένα, ισχυρίστηκαν, μεταξύ άλλων, ότι υπήρχαν υπογραφές ατόμων που ήταν απόντες το διάστημα εκείνο κι ότι υπήρχαν τυπικές παρατυπίες όσον αφορά την σύνταξη και τη διαδικασία λήψης απόφασης, όπως ότι η απόφαση πάρθηκε από το «Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΣΕ». Το 1940, όμως, δεν υπήρχε ΚΚΣΕ, αφού τότε λεγότανε ΠΚΚ (μπ) (Πανενωσιακό Κομμουνιστικό Κόμμα (μπολσεβίκοι). Σε ΚΚΣΕ μετονομάστηκε το 1952. Επίσης, επρόκειτο για φωτοαντίγραφα κι όχι πρωτότυπα έγγραφα. Αμφισβητήθηκε η αξιοπιστία τους κι έτσι το Ρωσικό Συνταγματικό Δικαστήριο δεν τα συμπεριέλαβε στην απόφασή του. Για ορισμένους, βέβαια, τα έγγραφα αυτά ήταν επαρκή ως αποδεικτικά στοιχεία.
Η σφαγή του Katyn δεν έπαψε ποτέ να είναι ένα πεδίο ιστορικής και πολιτικής αντιπαράθεσης. Κάθε φορά που ένα στοιχείο έρχεται στο φως η άλλη πλευρά προσπαθεί να το καταρρίψει. Αν και η επίσημη αναγνώριση της ευθύνης από τη ρωσική πλευρά θεωρήθηκε καθοριστική, συνεχίζουν να διατυπώνονται απόψεις που βλέπουν την υπόθεση ως μέρος ευρύτερης αντικομουνιστικής προπαγάνδας. Παρά την ευρεία διεθνή αποδοχή για την ενοχή των Σοβιετικών, υπάρχουν ακόμα θέσεις που υποστηρίζουν το αντίθετο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- The blood sacrifice: The Katyn Massacre and Allied Cover-up, digitalcommons.library.uab.edu, διαθέσιμο εδώ
- Stalin’s Killing Field, cia.gov, διαθέσιμο εδώ
- Katyn Forest Massacre: Of Genocide, State Lies, and Secrecy, Case Western Reserve Journal of International Law, scholarlycommons.law.case.edu, διαθέσιμο εδώ
- Το Γερμανοσοβιετικό Σύμφωνο, encyclopedia.ushmm.org, διαθέσιμο εδώ
- Το Κατίν, η προπαγάνδα και οι πρόθυμοι απολογητές των Ναζί, rizospastis.gr, διαθέσιμο εδώ
