Της Ελπίδας Γιατρά,
Το τελευταίο διάστημα, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν καταπιαστεί ιδιαίτερα με τον ισχυρισμό ότι η νέα κυβέρνηση της Γερμανίας σκοπεύει να συστήσει ένα «Υπουργείο Αλήθειας», όρος ο οποίος προέρχεται από το μυθιστόρημα «1984» του George Orwell*. Η συγκεκριμένη είδηση, προκάλεσε έντονη ανησυχία αναφορικά με τον περιορισμό της ελευθερίας του λόγου, καθώς το επονομαζόμενο «Υπουργείο» θα ερχόταν να επιβλέπει ή να ελέγχει την «ορθότητα» της πληροφορίας που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο και στα μέσα ενημέρωσης. Σύμφωνα με πληροφορίες των Euronews και Euroverify, η συγκεκριμένη είδηση ήταν στην πραγματικότητα μία σκευωρία.
Όλα ξεκίνησαν όταν ο σύμμαχος του Donald Trump, Elon Musk, επιχείρησε να πριμοδοτήσει το ακροδεξιό κόμμα «Εναλλακτική για τη Γερμανία» (AfD), κατά την διάρκεια της προεκλογικής περιόδου στην Γερμανία. Την ίδια στιγμή, ο Αντιπρόεδρος των ΗΠΑ J.D. Vance ασκούσε δριμεία κριτική, καταγγέλοντας καταστολή της ελευθερίας του λόγου στην Ευρώπη στη Διάσκεψη του Μονάχου για την Ασφάλεια. Παράλληλα, ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Marco Rubio κατηγόρησε τη Γερμανία για «μεταμφιεσμένη τυραννία», όταν η γερμανική υπηρεσία πληροφοριών χαρακτήρισε το AfD «ακροδεξιό εξτρεμιστικό» κόμμα, μια απόφαση που στη συνέχεια ανεστάλη. Ενώ η ανησυχία για το ζήτημα της ακροδεξιάς ανόδου και του περιορισμού της ελευθερίας της έκφρασης άκμαζε, οι εξελίξεις ήρθαν για να ταράξουν ακόμα περισσότερο τα νερά.
Ως επακόλουθο των γερμανικών εκλογών, την προηγούμενη εβδομάδα υπεγράφη το κείμενο συμφωνίας για τον σχηματισμό κυβέρνησης συνασπισμού στη Γερμανία, έκτασης 144 σελίδων, μεταξύ των Χριστιανοδημοκρατών του CDU, του αδελφού κόμματος CSU της Βαυαρίας και των Σοσιαλδημοκρατών. Σε αυτό το κείμενο, γίνεται αναφορά στην αντιμετώπιση της «παραπληροφόρησης» και της «στοχευμένης επιρροής στις εκλογές», κάνοντας λόγο για «σοβαρές απειλές για τη δημοκρατία μας». Το απόσπασμα το οποίο έφερε θύελλα αντιδράσεων πρόκειται για το εξής: «Η σκόπιμη διάδοση ψευδών γεγονότων δεν καλύπτεται από τον νόμο για την ελευθερία της έκφρασης».
Με αφορμή τα παραπάνω, σχολιαστές της The Wall Street Journal, αναφέρουν ότι η γερμανική κυβέρνηση προτείνει τη δημιουργία ενός νέου οργανισμού με την ονομασία «Υπηρεσία για την Προώθηση της Ψηφιακής Δημοκρατίας» (Agentur für Digitale Demokratie), ο οποίος θα έχει την αρμοδιότητα να παρακολουθεί και να αξιολογεί το περιεχόμενο που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο, με στόχο την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης. Οι επικριτές αυτής της πρότασης υποστηρίζουν ότι ένας τέτοιος οργανισμός θα μπορούσε να λειτουργήσει ως «Υπουργείο Αλήθειας», περιορίζοντας την ελευθερία του λόγου και επιβάλλοντας κρατική λογοκρισία. Παράλληλα, σε άρθρο της Bild υποστηρίζεται πως η νέα κυβερνητική συμμαχία CDU/CSU και SPD στη Γερμανία εξετάζει την εισαγωγή νομοθεσίας που θα καθιστά τη σκόπιμη διάδοση ψευδών ισχυρισμών ποινικά κολάσιμη.
Σύμφωνα με το Euroverify, δεν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος περιορισμού της ελευθερίας της έκφρασης στην Γερμανία, καθώς το απόσπασμα από τη συμφωνία κυβερνητικού συνασπισμού που προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων «δεν αποτελεί καινοτομία και είναι απολύτως σύμφωνο με τις αρχές για την προστασίας της ελευθερίας του λόγου που παρέχει η γερμανική νομοθεσία» όπως υποστήριξαν δύο νομικοί εμπειρογνώμονες. «Η πρόταση αυτή (…) είναι καλά θεμελιωμένη στη νομολογία του γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου. Επομένως, δεν είναι καθόλου καινοφανής», σύμφωνα με τον Matthias Becker, καθηγητή Δημοσίου Δικαίου και Δικαίου της Πληροφόρησης στο Πανεπιστήμιο Gutenberg του Mainz.
Ενώ το άρθρο 5 του γερμανικού Συντάγματος, γνωστό ως «βασικός νόμος», εγγυάται την ελευθερία της έκφρασης και της γνώμης, οι ψευδείς ισχυρισμοί που αποδεικνύονται πέραν πάσης αμφιβολίας ως αναληθείς και διαδίδονται με σκόπιμο τρόπο, δεν μπορούν να καλυφθούν, αυστηρά από την έννοια του όρου, κάθε φορά από τον νόμο για την ελευθερία της έκφρασης. «Αυτό ίσχυε πάντα βάσει του Συντάγματος, σύμφωνα με τη νομολογία του ομοσπονδιακού συνταγματικού δικαστηρίου», δήλωσε στο Euroverify ο Dr. Ralf Müller-Terpitz, πρόεδρος του Τμήματος Δημοσίου Δικαίου, Δικαίου Οικονομικών Κανόνων και ΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο του Mannheim.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η γερμανική πύλη ελέγχου γεγονότων «Correctiv» επισήμανε ότι το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο αποφάνθηκε ήδη από το 1982 ότι οι δημοσιεύσεις, που δεν μπορούν να θεωρηθούν άποψη, δεν μπορούν να προστατευθούν αυτόματα, ιδίως όταν πρόκειται για «αποδεδειγμένα ή εν γνώσει των υποκειμένων αναληθείς καταγραφές γεγονότων». Αυτό έχει παρατηρηθεί σε αρκετές υποθέσεις από τότε, συμπεριλαμβανομένης μιας απόφασης του Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου του 2012, η οποία διαπίστωσε ότι «μια αποδεδειγμένη ή εν γνώσει της ψευδής καταγραφή γεγονότων δεν καλύπτεται από την προστασία του γερμανικού βασικού νόμου». Επιστρέφοντας στις θεωρίες περί ίδρυσης «Υπουργείου Αλήθειας» από την νέα γερμανική κυβέρνηση, με αρμοδιότητα να ορίζει τι είναι αλήθεια και τι ψέμα, όλα δείχνουν πως κάτι τέτοιο βρίσκεται πολύ μακριά από την πραγματικότητα.
Σύμφωνα με το Euronews, ο ισχυρισμός αυτός είναι αβάσιμος. Η συμφωνία αυτού του νέου κυβερνητικού συνασπισμού αναφέρει στην πραγματικότητα ότι «η μη κυβερνητική ρυθμιστική αρχή των μέσων ενημέρωσης πρέπει να είναι σε θέση να λαμβάνει μέτρα κατά της χειραγώγησης των πληροφοριών καθώς και κατά του μίσους και της υποκίνησης μίσους, διατηρώντας παράλληλα την ελευθερία της έκφρασης, βάσει σαφών νομικών κατευθυντήριων γραμμών». Γίνεται αναφορά στις 14 ανεξάρτητες αρχές μέσων ενημέρωσης στη Γερμανία, οι οποίες είναι μη ελεγχόμενες από την κυβέρνηση και οργανώνονται σε επίπεδο κρατιδίων.
Τέλος, ο Dr. Tobaias Schmid, Επίτροπος Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Διάσκεψης των Διευθυντών των Γερμανικών Αρχών Μέσων Ενημέρωσης (DLM), δήλωσε στο Euroverify ότι «η διατύπωση της συμφωνίας συνασπισμού υπονοεί έναν ισχυρότερο ρόλο για τη ρυθμιστική αρχή των μέσων ενημέρωσης», ωστόσο «είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι αυτή η συμφωνία συνασπισμού είναι μια πολιτική δήλωση, δεν είναι νόμος».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Germany’s New Coalition Plans a Crackdown on Free Speech, The Wall Street Journal, διαθέσιμο εδώ
-
Neue Koalition will Lügen verbieten, Bild, διαθέσιμο εδώ
-
Έλεγχος γεγονότων ή «Υπουργείο Αλήθειας»; Τα σχέδια της νέας κυβέρνησης στη Γερμανία, Euronews, διαθέσιμο εδώ
* Στο έργο αυτό, το Υπουργείο Αλήθειας (Ministry of Truth) δεν αποσκοπεί στην προώθηση της αλήθειας, αλλά αντιθέτως έχει ως αποστολή τη διαστρέβλωση της πραγματικότητας, τη λογοκρισία και την αναθεώρηση της ιστορίας ώστε να εξυπηρετεί τις ανάγκες της απολυταρχικής εξουσίας.
