Της Αντωνίας Χόνδρου,
Η λειτουργία του Διοικητικού Συμβουλίου (Δ.Σ.) ως οργάνου διοίκησης και εκπροσώπησης της ανώνυμης εταιρείας έχει αναπόφευκτα στο επίκεντρό της, την ύπαρξη εμπιστοσύνης. Τα μέλη του Δ.Σ. καλούνται να υπηρετήσουν το εταιρικό συμφέρον, ακόμα και όταν αυτό συγκρούεται με τα ατομικά, οικογενειακά ή επαγγελματικά τους συμφέροντα. Η εμφάνιση σύγκρουσης συμφερόντων δεν είναι σπάνιο φαινόμενο – ιδίως σε εταιρείες που λειτουργούν σε περιορισμένα επιχειρηματικά οικοσυστήματα, όπου τα ίδια φυσικά πρόσωπα συμμετέχουν σε περισσότερες από μία επιχειρήσεις. Η αντιμετώπιση τέτοιων συγκρούσεων αποτελεί κρίσιμο ζήτημα για την καλή πίστη, την ευθύνη των διοικούντων και την νομιμότητα των αποφάσεων. Η ελληνική έννομη τάξη ρυθμίζει με σαφήνεια το θέμα, αν και η εφαρμογή του στην πράξη παραμένει πολύπλοκη.
Νομική βάση: Τι προβλέπει ο νόμος
Το άρθρο 97 του Ν. 4548/2018, που αποτελεί τον βασικό κορμό της νομοθεσίας για τις ανώνυμες εταιρείες, ρυθμίζει την περίπτωση σύγκρουσης συμφερόντων ως εξής:
«Τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου και κάθε τρίτο πρόσωπο στο οποίο έχουν ανατεθεί από αυτό αρμοδιότητές του έχουν υποχρέωση πίστεως απέναντι στην εταιρεία. Οφείλουν ιδίως: Να μην επιδιώκουν ίδια συμφέροντα που αντιβαίνουν στα συμφέροντα της εταιρείας».
Το ίδιο άρθρο ορίζει επίσης ότι τα μέλη του Δ.Σ. οφείλουν να αποκαλύπτουν εγκαίρως κάθε άμεσο ή έμμεσο συμφέρον που μπορεί να επηρεάσει την αντικειμενικότητά τους. Σε περίπτωση που δεν το πράξουν, εκτίθενται σε αστική ευθύνη έναντι της εταιρείας και των μετόχων.
Επιπλέον, ο Ν. 4706/2020 για την εταιρική διακυβέρνηση –που εφαρμόζεται υποχρεωτικά στις εισηγμένες εταιρείες– προβλέπει αυστηρότερες απαιτήσεις: 1) υποχρέωση των μελών Δ.Σ. να λειτουργούν με ανεξαρτησία κρίσης, 2) τήρηση μητρώου συγκρούσεων συμφερόντων, 3) παρέμβαση της Επιτροπής Ελέγχου όταν κρίνεται ότι τίθεται ζήτημα ανεπιθύμητης επιρροής ή μεροληψίας.
Πρακτικά παραδείγματα σύγκρουσης συμφερόντων
Οι συγκρούσεις συμφερόντων μπορεί να είναι φανερές ή συγκαλυμμένες. Ενδεικτικά παραδείγματα περιλαμβάνουν:
1) Μέλος Δ.Σ. που συμμετέχει παράλληλα σε ανταγωνιστική εταιρεία του ίδιου κλάδου, χωρίς σχετική έγκριση της Γ.Σ.
2) Απόφαση για ανάθεση έργου σε εταιρεία συμφερόντων συγγενικού προσώπου μέλους του Δ.Σ.
3) Συμμετοχή σε αποφάσεις για εξαγορά ή συνεργασία με άλλη εταιρεία, όπου το μέλος του Δ.Σ. έχει οικονομικό συμφέρον.
Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις, το μέλος οφείλει να απέχει από τη σχετική ψηφοφορία, αλλά και να έχει ενημερώσει γραπτώς το Δ.Σ. για την ενδεχόμενη σύγκρουση, σύμφωνα και με το άρθρο 97 του Ν4548/2028 «Το μέλος του διοικητικού συμβουλίου δεν δικαιούται να ψηφίζει σε θέματα στα οποία υπάρχει σύγκρουση συμφερόντων με την εταιρεία του ίδιου ή προσώπων με τα οποία συνδέεται με σχέση υπαγόμενη στην παράγραφο 2 του άρθρου 99».
Νομικές συνέπειες παράβασης
Η μη αποκάλυψη και διαχείριση σύγκρουσης συμφερόντων συνεπάγεται σοβαρές νομικές συνέπειες:
1) Αστική ευθύνη του μέλους του Δ.Σ. για αποζημίωση, αν η απόφαση προκάλεσε ζημία στην εταιρεία.
2) Ποινικές συνέπειες, ιδίως σε περιπτώσεις απιστίας κατά της εταιρείας ή χειραγώγησης.
3) Ακυρότητα απόφασης εφόσον ληφθεί με τη συμμετοχή μέλους που είχε σύγκρουση συμφέροντος (όταν αυτό επηρεάζει την απαιτούμενη πλειοψηφία).
4) Πλήγμα στη φήμη και αξιοπιστία της εταιρείας, κυρίως στις εισηγμένες.
Η έννοια της «επιχειρηματικής κρίσης» (businessjudgmentrule)
Αν και το ελληνικό δίκαιο δεν έχει ρητά υιοθετήσει τη θεωρία του businessjudgmentrule (όπως το αγγλοσαξονικό δίκαιο), η νομολογία τείνει να αναγνωρίζει ένα περιθώριο διακριτικής ευχέρειας στα μέλη του Δ.Σ., εφόσον αποδείξουν ότι έδρασαν: Καλή τη πίστει, χωρίς προσωπικό όφελος, με επαρκή ενημέρωση και μελέτη των δεδομένων. Η ύπαρξη σύγκρουσης συμφερόντων, ωστόσο, αίρει την αντικειμενικότητα της κρίσης, οπότε περιορίζει την εφαρμογή της αρχής αυτής.
Συμπεράσματα
Η αποτελεσματική λειτουργία ενός Δ.Σ. προϋποθέτει όχι μόνο τεχνοκρατική επάρκεια, αλλά και ηθική διακυβέρνηση. Η διαχείριση συγκρούσεων συμφερόντων είναι δείκτης ωριμότητας και διαφάνειας μιας εταιρείας. Ο Έλληνας νομοθέτης έχει πλέον θεσπίσει ένα αρκετά αυστηρό πλαίσιο, ιδίως για εισηγμένες εταιρείες, αλλά απαιτείται πραγματική εσωτερική συμμόρφωση και καλλιέργεια εταιρικής κουλτούρας πρόληψης. Σε έναν επιχειρηματικό κόσμο όπου η φήμη και η εμπιστοσύνη καθορίζουν την πρόσβαση σε κεφάλαια, αγορές και ανθρώπινο δυναμικό, η αντιμετώπιση των συγκρούσεων συμφερόντων δεν είναι νομική τυπικότητα — είναι θεμέλιο εύρυθμης εταιρικής λειτουργίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Παπαδοπούλου, Α., Εταιρική Διακυβέρνηση και Νομική Ευθύνη Μελών Δ.Σ., Εκδόσεις Σάκκουλα, 2021
- Καράκωστας, Ι., Δίκαιο Ανωνύμων Εταιρειών, 8η έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, 2022
- Ειρηνοδικείο Αθηνών Απόφαση 13/2019: «Τα μέλη Δ.Σ. δεν φέρουν ευθύνη για ζημιογόνες αποφάσεις, εφόσον έπραξαν καλόπιστα»
