Του Νίκου Ζαβίτσα,
Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει εδώ και χρόνια σοβαρές προκλήσεις στο πεδίο της μετανάστευσης, τόσο σε επίπεδο διαχείρισης ροών, όσο και στην εφαρμογή πολιτικών που σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και ταυτόχρονα εξασφαλίζουν την κοινωνική συνοχή. Το νέο Κοινό Ευρωπαϊκό Σύστημα Επιστροφών, που προτάθηκε πρόσφατα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, επιχειρεί να απαντήσει σε αυτές τις προκλήσεις, με στόχο τη δημιουργία ενός ενιαίου, πιο αποτελεσματικού και λειτουργικού πλαισίου επιστροφών για τους παράτυπους μετανάστες.
Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εντάσσεται στο πλαίσιο του «Συμφώνου για τη Μετανάστευση και το Άσυλο», που εγκρίθηκε το 2024. Το Κοινό Ευρωπαϊκό Σύστημα Επιστροφών προβλέπει μεταξύ άλλων την αυτόματη αναγνώριση των αποφάσεων επιστροφής απ’ όλα τα κράτη μέλη, την αύξηση της διάρκειας κράτησης, την επιβολή αποτρεπτικών μέτρων και την ενίσχυση του ρόλου της Frontex.
Βασική καινοτομία της πρότασης αποτελεί η καθολική αναγνώριση των αποφάσεων επιστροφής. Εάν ένας μετανάστης λάβει απόφαση επιστροφής σε ένα κράτος μέλος, αυτή θα ισχύει αυτομάτως σε όλα τα υπόλοιπα, εξαλείφοντας το φαινόμενο της «δευτερογενούς μετακίνησης», δηλαδή της μεταφοράς μεταναστών από χώρα σε χώρα εντός της Ε.Ε., με σκοπό την παράκαμψη του συστήματος ασύλου.
Η Ελλάδα, ως κράτος «πρώτης γραμμής», ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τη θεσμοθέτηση ενός κοινού ευρωπαϊκού συστήματος. Η χώρα έχει αντιμετωπίσει σοβαρές δυσκολίες στη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών, με υπερπλήρη κέντρα υποδοχής και κοινωνική πίεση σε τοπικό επίπεδο. Ένα κοινό σύστημα επιστροφών μπορεί να συμβάλει στην αποσυμφόρηση και στην καλύτερη κατανομή των ευθυνών σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Ωστόσο, η Ελλάδα θα πρέπει να διασφαλίσει ότι οι εφαρμοζόμενες πολιτικές θα σέβονται το εθνικό και ευρωπαϊκό δίκαιο, αποφεύγοντας καταχρηστικές πρακτικές και παραβιάσεις. Η ενίσχυση των διοικητικών υπηρεσιών, η κατάρτιση των στελεχών και η διαφάνεια στη διαδικασία επιστροφών αποτελούν βασικά προαπαιτούμενα. Χαρακτηριστικά, ο Υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, Μάκης Βορίδης, δήλωσε ότι «Αυξάνεται ο χρόνος της διοικητικής κράτησης. Ο χρόνος διοικητικής κράτησης μέχρι τούδε ήταν μέχρι 18 μήνες. Τώρα επεκτείνεται και πηγαίνει μέχρι τους 24 μήνες διοικητική κράτηση. Να διευκρινίσω ότι δεν είναι ποινή. Η διοικητική κράτηση είναι μέσο εκτελέσεως της αποφάσεως απομακρύνσεως».
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσδοκά ότι το νέο σύστημα θα ενισχύσει την αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των κρατών μελών, διασφαλίζοντας κοινά πρότυπα και διαδικασίες. Η τυποποίηση και η επιτάχυνση των διαδικασιών επιστροφής αναμένεται να συμβάλουν στη μείωση των παραμονών χωρίς νόμιμο καθεστώς και να στείλουν ένα σαφές μήνυμα αποτροπής παράτυπης μετανάστευσης. Παράλληλα, η πρόταση φιλοδοξεί να δημιουργήσει ένα λειτουργικότερο πλαίσιο για τη νόμιμη μετανάστευση και την ενίσχυση της ενσωμάτωσης όσων έχουν δικαίωμα παραμονής. Με την απομάκρυνση όσων δεν πληρούν τα κριτήρια ασύλου ή διαμονής, η Ε.Ε. στοχεύει να ενισχύσει την κοινωνική αποδοχή των μεταναστευτικών πολιτικών και να μειώσει τις κοινωνικές εντάσεις.
Η Ε.Ε. έχει καταβάλει προσπάθειες για τη σύναψη τέτοιων συμφωνιών, προσφέροντας οικονομικά ή αναπτυξιακά ανταλλάγματα. Ωστόσο, η αμφισημία των κινήτρων αυτών δημιουργεί προβληματισμούς ως προς την ηθική και πολιτική διάσταση της προσέγγισης. Το Κοινό Ευρωπαϊκό Σύστημα Επιστροφών αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση της ενοποίησης της μεταναστευτικής πολιτικής της Ε.Ε. Εάν εφαρμοστεί με σεβασμό στα θεμελιώδη δικαιώματα και με ουσιαστική συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών και των τρίτων χωρών, μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο για μια πιο δίκαιη, ανθρώπινη και αποτελεσματική διαχείριση της μετανάστευσης.
Ωστόσο, παραμένουν κρίσιμες προκλήσεις σε θεσμικό, νομικό και ηθικό επίπεδο. Ο διάλογος με την κοινωνία των πολιτών, οι ανεξάρτητοι μηχανισμοί εποπτείας και η ισόρροπη προσέγγιση μεταξύ ασφάλειας και προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι καθοριστικής σημασίας για την επιτυχία αυτής της φιλόδοξης μεταρρύθμισης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Κοινό ευρωπαϊκό σύστημα για απελάσεις μεταναστών φέρνει η Κομισιόν: Τι προβλέπει, dnews.gr, διαθέσιμο εδώ
- Βορίδης — Μεταναστευτικό: Ενιαίο ευρωπαϊκό σύστημα επιστροφών — Αυστηρότερα μέτρα, reporter.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η Επιτροπή προτείνει νέο κοινό ευρωπαϊκό σύστημα για τις επιστροφές, ec.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- Κοινό ευρωπαϊκό σύστημα επιστροφών για τη διαχείριση της μετανάστευσης, ertnews.gr, διαθέσιμο εδώ
