Της Ράνιας Μουστάκα,
Στην ιστορία των εκλογικών αναμετρήσεων της μετεμφυλιακής Ελλάδας, υπάρχουν στιγμές που, όχι μόνο απεικονίζουν, αλλά σχεδόν επιβεβαιώνουν ότι το εκκρεμές της Ιστορίας κινείται, όχι γραμμικά, αλλά σπειροειδώς. Μια τέτοια στιγμή υπήρξε η 11η Μαΐου 1958. Μια μέρα που ξημέρωσε με τον αέρα να μοιάζει λίγο πιο ηλεκτρισμένος απ’ ό,τι συνήθως, με τις πλατείες να κουβαλούν ακόμη τη σκόνη των παλιών συλλαλητηρίων και τις μνήμες να παραμονεύουν πίσω από κάθε παραπέτασμα, σε κάθε συνοικία που κάποτε γνώρισε τη φωτιά της Αντίστασης.
Δεν είχαν περάσει ούτε δέκα χρόνια από τη λήξη του Εμφυλίου… ούτε μια δεκαετία από τότε που τα βουνά βούιζαν από βόμβες και τα κρατητήρια από αναστεναγμούς. Ο δημόσιος βίος ήταν ακόμη σαν ένα εργόχειρο από σύρμα: δύσκαμπτος, αιχμηρός, με τις ραφές του ραμμένες με φόβο. Η πραγματικότητα φάνταζε δυσοίωνη: το Κομμουνιστικό Κόμμα στην παρανομία, οι εξορίες ακέραιες, οι φάκελοι ογκώδεις και ανεξίτηλοι. Κι όμως, στις κάλπες εκείνης της μέρας, κάτι συνέβη.
Η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ), συγκέντρωσε σχεδόν το ένα τέταρτο των ψήφων του εκλογικού σώματος. Εβδομήντα εννέα βουλευτές πέρασαν το κατώφλι της Βουλής με τα ψηφοδέλτιά της. Αξιωματική αντιπολίτευση, στη δεύτερη θέση. Σε μια χώρα που μέχρι πρότινος δεν τολμούσε να αρθρώσει ούτε τη λέξη «αριστερά» , παρά μόνο ως αιτίαση ή ως κατηγορία. Παρά τις πιέσεις και την κοινωνική περιθωριοποίηση, το 24,42% που συγκέντρωσε η ΕΔΑ υπήρξε γεγονός πρωτοφανές για τα ελληνικά κοινοβουλευτικά χρονικά, σε μια πολιτεία που η παρακολούθηση, η διαπόμπευση και οι φακελώσεις αποτελούσαν ακόμη θεσμικό κανόνα.
Κάτω από το επίχρισμα της «εθνικοφροσύνης», πολλοί γνώριζαν πως η σιωπή δεν ήταν ποτέ συγκατάθεση. Ενώ οι αρχές προπαγάνδιζαν τη «σταθερότητα» και επιδείκνυαν τα εξωτερικά σημάδια ευημερίας, η πραγματικότητα για τους πολλούς ήταν διαφορετική. Οι φτωχογειτονιές, τα καπνεργοστάσια, τα προσφυγικά στενά και οι αγροτικοί πληθυσμοί κουβαλούσαν τα αόρατα τραύματα που οι επίσημοι αριθμοί προσπαθούσαν να κρύψουν.
Σε αυτούς τους χώρους, όπου η καταπίεση ήταν καθημερινή, η σιωπηλή αντίσταση έβρισκε διέξοδο στην ψήφο προς την ΕΔΑ. Δεν ήταν απλώς μια πολιτική επιλογή, αλλά μια πράξη ανάκτησης της συλλογικής μνήμης. Εκεί φώλιασε η ελπίδα για κοινωνική δικαιοσύνη και αλλαγή, καθώς η ΕΔΑ αποτελούσε το σημείο αναφοράς για τους καταπιεσμένους, την έκφραση μιας ευρύτερης κοινωνικής συνείδησης που αρνιόταν να αποδεχτεί την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων.
Κι αν οι υπολογισμοί των ισχυρών έδωσαν στην ΕΡΕ του Καραμανλή την αυτοδυναμία, το 41,2% που μετουσιώθηκε χάρη στο εκλογικό σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής (Ν. 3822/1958) σε 171 έδρες, η ουσία δεν βρίσκεται μόνο στην αριθμητική. Βρίσκεται στην τομή. Εκεί που ένα κόμμα που έφερε τον στίγμα της παρανομίας, της εξορίας, της ήττας, όχι απλώς βρήκε θέση στο κοινοβουλευτικό σώμα, αλλά κοίταξε στα μάτια εκείνους που μέχρι τότε όριζαν τι λογαριάζεται ως «Ελλάδα».
Το εν λόγω εκλογικό σύστημα, ειρήσθω εν παρόδω, είχε σχεδιαστεί ώστε να ενισχύει τους δύο πρώτους πολιτικούς σχηματισμούς. Κι όμως, η ίδια η κοινωνία, μέσα από την ψήφο της, αναποδογύρισε το τραπέζι.
Η άνοδος αυτή δεν υπήρξε τυχαία. Ο κεντρώος χώρος φυλλορροούσε, κατακερματισμένος, με τις φιλελεύθερες παρατάξεις να παλεύουν με τις σκιές του παρελθόντος και τη διστακτικότητα του παρόντος. Το Κόμμα Φιλελευθέρων περιορίστηκε στην τρίτη θέση με 20,67%, ενώ η νεοσύστατη ΠΑΔΕ συγκέντρωσε 10,62%, αποσπώντας 10 έδρες. Η ΕΔΑ, απεναντίας, έμοιαζε να κουβαλά μια σαφήνεια: όχι μόνο ιδεολογική, αλλά και συναισθηματική. Ήταν η εκπροσώπηση όσων δεν είχαν ξεχάσει και όσων δεν είχαν διαπραγματευτεί τη συνείδησή τους.
Υπήρξαν μέρη της χώρας όπου αυτή η πραγματικότητα φάνηκε εκτυφλωτικά. Πόλεις και χωριά όπου το κόμμα της Αριστεράς αναδείχθηκε πρώτο, με ποσοστά που φλέρταραν με την απόλυτη πλειοψηφία. Εκεί που οι τραγωδίες δεν έγιναν μουσειακό υλικό, αλλά παρέμειναν οξυγόνο συλλογικής επιμονής.
Η Ελλάδα του 1958 ήταν μια χώρα πληγωμένη και, συνάμα, ανθεκτική. Μια κοινωνία που έκρυβε ακόμη τα όνειρα της πίσω από κουρτίνες, αλλά που, έστω για μια μέρα, τα άφησε να σταθούν όρθια, πλάι στην κάλπη. Η καθολική συμμετοχή στις εκλογές έφτασε τα 3.863.982 άτομα, εντυπωσιακό μέγεθος για πληθυσμό 7,4 εκατομμυρίων, ένδειξη πως το πολιτικό θερμόμετρο της εποχής βρισκόταν σε διαρκή πυρετό.
Η αναμέτρηση της 11ης Μαΐου 1958, λοιπόν, δεν υπήρξε απλώς μια πολιτική συγκυρία. Υπήρξε πολιτικό ρήγμα. Μια στιγμή που απέδειξε πως ακόμη και στα πιο συστηματικά φτιαγμένα περιβάλλοντα, ακόμη και στις πιο ασφυκτικές μορφές πολιτικής αστυνόμευσης, υπάρχει πάντα μια ρωγμή από την οποία μπορεί να μπει φως.
Κι αν σήμερα πολλοί στέκονται αμήχανοι μπροστά στην ασάφεια των καιρών, αν η Ιστορία μοιάζει να επαναλαμβάνεται με άλλα προσωπεία και λιγότερη αθωότητα, εκείνη η μέρα παραμένει παρούσα. Όχι για να την αναπολούμε, αλλά για να την ξαναδιαβάζουμε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Σαν σήμερα 11 Μαΐου: Η νίκη της ΕΡΕ και η έκπληξη της ΕΔΑ στις εκλογές του 1958, newsbeast.gr, διαθέσιμο εδώ
- 66 χρόνια από τον εκλογικό σεισμό της 11ης Μαΐου 1958, taxydromos.gr, διαθέσιμο εδώ
-
1958: Η ΕΔΑ δεύτερο κόμμα με 24,4%, imerodromos.gr, διαθέσιμο εδώ
