Του Αργύρη Χατζηδιάκου,
Ο φυσικαλισμός ή αλλιώς φυσιοκρατία είναι μια φιλοσοφική θέση που υποστηρίζει ότι η πραγματικότητα αποτελείται από φυσικά φαινόμενα και πως όλα όσα υπάρχουν ή γίνονται στον κόσμο είναι προϊόντα φυσικών αιτιών ή δυνάμεων. Πρόκειται για μια θεωρία που εκτείνεται σε διάφορους τομείς της φιλοσοφίας, όπως η μεταφυσική, η φιλοσοφία του νου, η επιστημολογία, η ηθική, την επιστήμη και τον εμπειρισμό.
Η ιδέα που βρίσκεται στο κέντρο του φυσικαλισμού είναι ότι τα πάντα είναι φυσικά ή μπορούν να εξηγηθούν με όρους φυσικών διεργασιών. Αυτό σημαίνει πως δεν υπάρχουν υπερφυσικά ή μη-υλικής φύσης στοιχεία στην πραγματικότητα. Οτιδήποτε υπάρχει είναι μέρος του φυσικού κόσμου και επομένως προσβάσιμο μέσω της επιστημονικής διερεύνησης. Ο φυσικαλισμός, πολλές φορές, ταυτίζεται με τον υλισμό, αν και οι δύο όροι δεν είναι και τόσο ταυτόσημοι. Ο δεύτερος, ως ιστορικά παλαιότερη μορφή φυσικαλισμού, υποστήριζε ότι το μόνο που υπάρχει είναι η ύλη. Από την άλλη, ο σύγχρονος φυσικαλισμός, επιτρέπει και άλλες φυσικές οντότητες, όπως ενέργεια, πεδία ή ακόμα και πληροφορία, αρκεί να είναι εντός του φυσικού πλαισίου.
Ο φυσικαλισμός συνδέεται στενά με την επιστήμη. Ο επιστημονικός φυσικαλισμός υποστηρίζει ότι όλα τα φαινόμενα, ακόμη και τα σύνθετα, όπως η ηθική, οι κοινωνικές δομές και η συνείδηση, μπορούν να εξηγηθούν τελικά από τις φυσικές επιστήμες, είτε πρόκειται για τη φυσική, τη χημεία, τη χημεία, τη βιολογία, είτε την επιστήμη του εγκεφάλου. Αυτό συνεπάγεται μια αναγωγική προσέγγιση. Οι νόμοι της βιολογίας στηρίζονται στη χημεία, οι νόμοι της χημείας στη φυσικά και ούτω καθεξής. Με τούτο τον τρόπο, ο φυσικαλισμός προβάλλει την ιδέα μιας ενοποιημένης επιστημονικής γνώσης, όπου όλα τα φαινόμενα μπορούν να εξηγηθούν φυσικά, εν δυνάμει.
Ένα από τα σημαντικότερα πεδία στο οποίο ο φυσικαλισμός έχει ασκήσει επιρροή είναι η φιλοσοφία του νου. Ο φυσικαλισμός σε αυτό το πεδίο υποστηρίζει, πως οι νοητικές καταστάσεις, τα συναισθήματα, οι σκέψεις είναι φυσικές εγκεφαλικές διεργασίες. Με λίγα λόγια, δεν υπάρχει «ψυχή» με μεταφυσική υπόσταση, αλλά μόνο εγκέφαλος και νευρικές λειτουργίες. Αυτός ο μονισμός που διατυπώνεται έρχεται σε αντίθεση με τον δυϊσμό, τη θεωρία ότι ο νους και το σώμα είναι δύο οντότητες ξεχωριστές. Για τον φυσικαλισμό, ο νους είναι εγκέφαλος, ή για να το διατυπώσουμε πιο ορθά, οι νοητικές λειτουργίες ταυτίζονται με εγκεφαλικές καταστάσεις. Υπάρχουν διάφορες μορφές του φυσικαλισμού στη φιλοσοφία του νου. Ο ταυτοτικός φυσικαλισμός, ο λειτουργισμός και οι θεωρίες των εμφανιζόμενων ιδιοτήτων, οι οποίες διαφέρουν ως προς τον τρόπο που εξηγούν τη σχέση νου και σώματος.
Ο φυσικαλισμός έχει δεχτεί σοβαρή κριτική. Ορισμένοι φιλόσοφοι, όπως ο David Chalmers, υποστηρίζουν ότι η συνείδηση δεν μπορεί να εξηγηθεί εντελώς με φυσικούς όρους. Επίσης, φιλοσοφικές παραδόσεις όπως ο υπαρξισμός, ο μεταμοντερνισμός, ο φαινομενολογικός στοχασμός, την απορρίπτουν πολλές φορές, ως υπερβολικά περιοριστικό. Υπάρχει ακόμα το ερώτημα, εάν η αισθητική ή η ηθική μπορούν να αναχθούν σε φυσικά γεγονότα. Μπορούμε να εξηγήσουμε, άραγε, την έννοια του καλού, του ωραίου ή του δικαίου με βάση φυσικά δεδομένα; Για πολλούς φιλοσόφους, η απάντηση είναι αρνητική, καθώς τέτοιες έννοιες φαίνεται να υπερβαίνουν τον κόσμο των φαινομένων που μπορούν να μετρηθούν.
Ο φυσικαλισμός αποτελεί έναν από τους ισχυρότερους φιλοσοφικούς προσανατολισμούς της εποχής μας, καθώς προσφέρει μια συνεκτική και επιστημονικά ευθυγραμμισμένη θεώρηση του κόσμου. Παρόλο που συναντά αντιρρήσεις, κυρίως στα πεδία του νου και της ηθικής, εξακολουθεί να είναι το βασικό υπόβαθρο για την επιστημονική και φιλοσοφική προσέγγιση της πραγματικότητας. Είτε ως μια φιλοσοφική θέση, είτε ως επιστημονική παραδοχή, ο φυσικαλισμός διαμορφώνει σε έναν μεγάλο βαθμό τον τρόπου που κατανοούμε τον εαυτό μας και τον κόσμο. Με την επιμονή του στη φυσική αιτιότητα, διαμορφώνει και την καθημερινή μας οπτική για τον άνθρωπο και τον πολιτισμό. Επηρεάζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τη βούληση, την ευθύνη και την ελευθερία, καθώς προτείνει πως ακόμη και οι πιο ανθρώπινες πτυχές μας εντάσσονται σε ένα δίκτυο φυσικών αιτίων. Αυτό, για κάποιους είναι απελευθερωτικό και για άλλους περιοριστικό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- T. Nagel (1974)What is it like to be a bat?, The philosophical review, jstor.org, διαθέσιμο εδώ
