Τιτάνες της τεχνολογίας και κρατική ισχύς: Η περίπτωση της Microsoft στην Ελλάδα

Της Γεωργίας Παγιαβλά,

Σήμερα, πλατφόρμες όπως το Facebook, η Amazon, η Google και η Uber αναδιαμορφώνουν τη ζωής μας. Το Facebook επηρεάζει την κοινή γνώμη και τις εκλογές διαδίδοντας πληροφορίες (και παραπληροφόρηση). Η Amazon αλλάζει τον τρόπο παράδοσης των αγαθών και εγείρει φόβους για ένα μέλλον με λιγότερες θέσεις εργασίας. Η Google πρωτοπορεί στην τεχνητή νοημοσύνη, επηρεάζοντας τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούμε καθημερινά την τεχνολογία. Τέλος, η Uber δημιουργεί νέους, με ακραία εκμετάλλευση, τρόπους εργασίας. Παρόλο που αυτές οι εταιρείες φαίνονται πολύ διαφορετικές, έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: όλες είναι πλατφόρμες — επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν την ψηφιακή τεχνολογία για να συνδέουν χρήστες, εργαζόμενους και υπηρεσίες.

Ένα χρήσιμο σημείο εκκίνησης για την κατανόηση του καπιταλισμού των πλατφορμών είναι το βιβλίο του Nick Srnicek “Platform Capitalism”. Ο Srnicek εξετάζει την εμφάνιση των επιχειρήσεων που βασίζονται σε πλατφόρμες από τη δεκαετία του 1970 έως σήμερα, εντοπίζοντας τον τρόπο με τον οποίο οι ψηφιακές πλατφόρμες έχουν μεταμορφώσει τη λειτουργία του σύγχρονου καπιταλισμού. Αντί να αντιμετωπίζει τις πλατφόρμες ως ξαφνικές ρήξεις ή πρωτοφανείς καινοτομίες, ο Srnicek προσφέρει αυτό που ο Mark Carrigan, στην κριτική του, αποκαλεί «ιστορικοποίηση της πλατφόρμας», τοποθετώντας αυτές τις εξελίξεις μέσα σε μακρύτερα μοτίβα καπιταλιστικής εξέλιξης. Όπως εύστοχα υποστηρίζει ο Srnicek, «φαινόμενα που εμφανίζονται ως ριζοσπαστικές καινοτομίες μπορεί, υπό το ιστορικό φως, να αποκαλυφθούν ως απλές συνέχειες»

Οι ερευνητές έχουν αφιερώσει πολύ χρόνο μελετώντας, πώς αυτές οι πλατφόρμες κερδίζουν χρήματα, πώς επηρεάζουν την κοινωνία και πώς οι κυβερνήσεις προσπαθούν να τις ρυθμίσουν. Ωστόσο, αυτό που έχει συζητηθεί λιγότερο είναι ο σημαντικός ρόλος που παίζουν στην πραγματικότητα οι κυβερνήσεις (κράτη) στο να βοηθήσουν αυτές τις εταιρείες να αναπτυχθούν και να αποκτήσουν δύναμη. Συνήθως, το κράτος θεωρείται κυρίως ως ρυθμιστής – κάποιος που προσπαθεί να ελέγξει ή να περιορίσει τη δύναμη των εταιρειών τεχνολογίας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, θεωρείται επίσης ότι χρησιμοποιεί αυτές τις πλατφόρμες για να επεκτείνει τη δική του επιτήρηση και τον έλεγχο των ανθρώπων. Όμως, οι κυβερνήσεις δεν ρυθμίζουν απλώς τις τεχνολογικές πλατφόρμες – τις βοηθούν ενεργά να αναπτυχθούν. Τα κράτη παρέχουν νομική υποστήριξη, δημιουργούν ευνοϊκές πολιτικές και ακόμη επενδύουν δημόσιο χρήμα ή προσφέρουν κίνητρα που διευκολύνουν την επέκταση αυτών των εταιρειών. Με άλλα λόγια, τα κράτη δεν είναι ξεχωριστά από τον καπιταλισμό των πλατφορμών- συμμετέχουν βαθιά στην οικοδόμησή του.

Έρευνες δείχνουν ότι ο νεοφιλελευθερισμός δεν αποδυναμώνει το ρόλο του κράτους, όπως πίστευαν πολλοί κάποτε. Αντίθετα, τα κράτη υπό τον νεοφιλελευθερισμό γίνονται συχνά ακόμη πιο ενεργά στην υποστήριξη μεγάλων επιχειρήσεων, συμπεριλαμβανομένων των εταιρειών τεχνολογίας, ακόμη και όταν αυτό βλάπτει το δημόσιο καλό, το περιβάλλον ή τις δημοκρατικές αξίες. Μελέτες από μέρη όπως η Νοτιοανατολική Ασία δείχνουν ότι η σχέση μεταξύ κρατών και εταιρειών τεχνολογίας μπορεί να μοιάζει πολύ διαφορετική ανάλογα με την περιοχή. Ο τρόπος με τον οποίο αναπτύσσεται ο καπιταλισμός της πλατφόρμας στην Ευρώπη δεν είναι ο ίδιος με αυτόν στην Ασία, την Αφρική ή τη Λατινική Αμερική. Οι περιφερειακές διαφορές έχουν μεγάλη σημασία.

Επιπλέον, είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν ενεργούν όλα τα κράτη με τον ίδιο τρόπο. Οι πλουσιότερες, ισχυρότερες χώρες μπορεί να αντιμετωπίζουν τους τεχνολογικούς γίγαντες με διαφορετικό τρόπο από ό,τι οι μικρότερες ή φτωχότερες χώρες, οι οποίες συχνά έχουν λιγότερη διαπραγματευτική δύναμη. Αυτή η παγκόσμια ανισότητα διαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο οι εταιρείες πλατφορμών επεκτείνονται και λειτουργούν σε όλο τον κόσμο.

Με την καλύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο συνεργάζονται τα κράτη και οι τεχνολογικές πλατφόρμες μπορούμε να αποκτήσουμε μια σαφέστερη εικόνα για το πώς ο ψηφιακός καπιταλισμός αναδιαμορφώνει τις κοινωνίες μας σήμερα. Προς αυτή την κατεύθυνση κινήθηκαν οι Papaevangelou & Siapera (2025) όπου εξετάζουν την επένδυση της Microsoft, μια πρωτοβουλία από το «Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας: Ελλάδα 2.0», μια επένδυση που πλαισιώνεται από την ελληνική κυβέρνηση ως κρίσιμος μοχλός εκσυγχρονισμού, οικονομικής ανάκαμψης και ψηφιακού μετασχηματισμού. Οι Papaevangelou & Siapera (2025) για να υποστηρίξουν ότι η εδραίωση της εξουσίας των πλατφορμών εξαρτάται βαθιά από την κρατική υποστήριξη τοποθετούν την επένδυση της Microsoft στο πλαίσιο των θεωριών του κρατικού καπιταλισμού και της τεχνοαποικιοκρατίας και της κριτικής βιβλιογραφίας των πλατφορμών. Υπογραμμίζουν ότι πίσω από αυτή τη θετική αφήγηση κρύβεται μια πιο σύνθετη πραγματικότητα: μια πραγματικότητα όπου η διευκόλυνση της επέκτασης των εταιρικών υποδομών από το κράτος ενισχύει τόσο την πολιτική οικονομία του καπιταλισμού των πλατφορμών όσο και τις ασύμμετρες σχέσεις εξουσίας μεταξύ πολυεθνικών τεχνολογικών εταιρειών και ημιπεριφερειακών κρατών όπως η Ελλάδα.

Το έργο «Επενδύσεις σε κέντρα δεδομένων στην Ελλάδα» της Microsoft ύψους 976 εκατ. ευρώ έχει ως στόχο τη δημιουργία τριών κέντρων δεδομένων στην Αττική, διαμορφώνοντας μια νέα περιοχή cloud Azure. Αν και υπόσχεται 300 θέσεις εργασίας σε διάστημα 10 ετών, δεν υπάρχουν νομικές εγγυήσεις ότι οι θέσεις αυτές θα ωφελήσουν τις τοπικές κοινωνίες. Εγκεκριμένη στα τέλη του 2023, η επένδυση έλαβε ταχύτατες άδειες και στηρίχθηκε στην αναταξινόμηση της γης από γεωργική σε βιομηχανική χρήση, που επέτρεψαν τροποποιημένοι από την κυβέρνηση νόμοι. Η Microsoft ανέθεσε επίσης υποχρεωτικές πολεοδομικές και περιβαλλοντικές αξιολογήσεις, οι οποίες εγκρίθηκαν πολύ γρήγορα.

Παρόλο που το έργο πλαισιώνεται ως σημαντική οικονομική και τεχνολογική ώθηση (Παπακωνσταντίνου, 2024), εγείρει ανησυχίες για περιορισμένα τοπικά οφέλη και αμφισβητήσιμες περιβαλλοντικές επιπτώσεις (Papaevangelou & Siapera, 2025). Πιο αναλυτικά, τα κέντρα δεδομένων απαιτούν μεγάλες ποσότητες ψύξης και ενέργειας, αλλά το μεσογειακό κλίμα της Ελλάδας αντιμετωπίζει αύξηση της θερμοκρασίας και λειψυδρία. Μόνο το μεγαλύτερο κέντρο θα μπορούσε να καταναλώσει έως και 159% της ετήσιας ηλεκτρικής ενέργειας των Σπάτων-Αρτέμιδος, αυξάνοντας τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 50% και επιφορτίζοντας το ήδη επιβαρυμένο τοπικό δίκτυο. Οι υποδομές νερού, αποδυναμωμένες από χρόνια παραμέλησης, δεν διαθέτουν βιώσιμες λύσεις ανακύκλωσης. Παρά τις προτάσεις για φιλικά προς το περιβάλλον μέτρα, οι ανησυχίες για το κόστος οδήγησαν στην απόρριψή τους. Το έργο αντανακλά τις προτεραιότητες του κρατικού καπιταλισμού, ευνοώντας τις εταιρικές επενδύσεις εις βάρος των τοπικών κοινοτήτων και συμβάλλοντας σε μορφές ψηφιακής αποικιοκρατίας.

Η μελέτη των Papaevangelou & Siapera (2025) υπογραμμίζει ότι οι δύο κύριοι επωφελούμενοι της επένδυσης της Microsoft είναι η ίδια η Microsoft και το ελληνικό κράτος. Η Microsoft αποκτά πρόσβαση σε πολύτιμη γη και ευνοϊκό νομικό πλαίσιο ενισχύοντας το παγκόσμιο δίκτυό της και το ελληνικό κράτος ενισχύει την εικόνα του ως αρωγός του εκσυγχρονισμού, τοποθετώντας τον εαυτό του ως βασικό παράγοντα σε τεχνολογικές επενδύσεις αιχμής. Ωστόσο, οι απλοί πολίτες μένουν με το κόστος: αυξημένες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, περαιτέρω επιβάρυνση των ήδη υποβαθμισμένων υποδομών και η υπόσχεση για επισφαλείς, χαμηλής ποιότητας θέσεις εργασίας.

Με λίγα λόγια, αποκαλύπτεται η παθολογική συμβίωση μεταξύ κράτους και τεχνολογικών εταιρειών, όπου το ελληνικό κράτος δεν ρυθμίζει απλώς, αλλά συν-παράγει ενεργά την τεχνολογική κυριαρχία. Αυτό το μοτίβο αντανακλά ευρύτερες τάσεις που παρατηρούνται σε άλλα ημιπεριφερειακά νεοφιλελεύθερα κράτη, όπως η Ιρλανδία, όπου οι κυβερνήσεις θυσιάζουν τα δημόσια και περιβαλλοντικά συμφέροντα για να διευκολύνουν το ιδιωτικό κεφάλαιο και την επέκταση του καπιταλισμού της πλατφόρμας.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Alami I, Dixon AD (2024) The Spectre of State Capitalism (1st ed.). Oxford: Oxford University Press. Διαθέσιμο εδώ.
• Alami I, Taggart J, Whiteside H, et al. (2024) Quo vadis neoliberalism in an age of resurgent state capitalism? Finance and Space 1(1): 340–367.Διαθέσιμο εδώ.
• Callum, J. (2023). Fears of employee displacement as Amazon brings robots into warehouses: Digit will begin its time on the floor by shifting empty tote boxes amid concerns humans will be shifted out of jobs. Διαθέσιμο εδώ.
• ieidiseis (2023). Πως τα social media (Facebook, TikΤok, YouTube) επηρεάζουν τις εκλογές και αλλοιώνουν τη Δημοκρατία: Έρευνα του Politico. Διαθέσιμο εδώ.
• In (2025). Gemini: Η Google φέρνει την τεχνητή νοημοσύνη και στα αυτοκίνητα. Διαθέσιμο εδώ.
• Koh, S. Y. (2017). Book review: platform capitalism by Nick Srnicek. LSE Review of Books.
• Papaevangelou, C., & Siapera, E. (2025). State, platform capitalism and infrastructural power: Microsoft’s data centres in Greece 2.0. Platforms & Society, 2.
• Παπακωνσταντίνου, Γ. (2024). Νέο περιβαλλοντικό «βήμα» για το mega data center της Microsoft στα Σπάτα. Διαθέσιμο εδώ.
• Piletić A (2024) Continuity or change? Platforms and the hybridization of neoliberal institutional contexts. Review of International Political Economy 31(2): 438–462. Διαθέσιμο εδώ. PubMed. Web of Science.
• Ραπίδης, Δ. (2022). H Uber, οι σχέσεις με την πολιτική και το ύστερο μοντέλο της εργασιακής εκμετάλλευσης: Αυτό το εργασιακό μοντέλο κι αυτή την εργασιακή ηθική προωθούν και στηρίζουν οι κυβερνήσεις που ομνύουν στο αχαλίνωτο κέρδος, σαν λυσσασμένοι φαταούλες που θα πουλούσαν και την ψυχή της μάνας τους για να πλουτίσουν βρόμικα και στην πλάτη άλλων. Διαθέσιμο εδώ.
• Srnicek, N. (2017). Platform capitalism. John Wiley & Sons.
• Steinberg M, Mukherjee R, Punathambekar A (2022) Media power in digital Asia: Super apps and megacorps. Media, Culture & Society 44(8): 1405–1419. Διαθέσιμο εδώ. PubMed. Web of Science.