Του Βασίλη Γκούρη,
Η κεραμική της Γεωμετρικής περιόδου κατέχει κεντρική θέση στην καλλιτεχνική παραγωγή και αποτελεί βασική πηγή πληροφοριών για την κατανόηση της εποχής. Από απλές χρήσεις, τα αγγεία εξελίχθηκαν σε σύνθετα έργα τέχνης, με διακοσμήσεις, οι οποίες αντικατοπτρίζουν τις κοινωνικές και θρησκευτικές πρακτικές.
Πρώιμη Γεωμετρική Περίοδος (900—850 π.Χ.)
Η κεραμική της Πρώιμης Γεωμετρικής περιόδου, σε αντίθεση με αυτήν της Πρωτογεωμετρικής (1050—900 π.Χ.), χαρακτηρίζεται από απλότητα και συμμετρία. Τα αγγεία διακοσμούνται με γεωμετρικά μοτίβα, όπως γραμμές και ζώνες, ενώ το μελανό χρώμα των αγγείων κυριαρχεί. Οι καμπύλες σχεδόν εξαφανίζονται και κυριαρχούν τα «γωνιώδη» μοτίβα, εξού και η ονομασία «Γεωμετρική». Η διακόσμηση περιορίζεται κυρίως στον ώμο και στον λαιμό του αγγείου χωρίς αφηγηματικές παραστάσεις. Επίσης, ο κύκλος και τα ημικύκλια, ως σχήματα, εξαφανίζονται εντελώς, γι’ αυτήν την περίοδο, ενώ αντικαθίστανται με τον μαίανδρο. Κατά την περίοδο αυτή, παρατηρούμε την εμφάνιση δύο νέων τύπων αγγείων: Η Οινοχόη με φαρδιά, επίπεδη βάση και ο ρηχός σκύφος, με εξωστρεφές χείλος. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι αμφορείς, οι οποίοι χρησιμοποιούνταν συχνά ως τεφροδόχα αγγεία, περιέχοντας τις στάχτες του νεκρού μαζί με διάφορα κτερίσματα. Η χρήση των αγγείων αυτών συνδέεται άμεσα με τις τελετουργίες του θανάτου και τις πεποιθήσεις για τη ζωή μετά θάνατον.
Μέση Γεωμετρική Περίοδος (850—760 π.Χ.)
Στη Μέση Γεωμετρική περίοδο, παρατηρείται μια εντυπωσιακή εξέλιξη στη διακόσμηση των αγγείων. Οι κύκλοι εμφανίζονται ξανά, αλλά αυτήν την φορά ως εγγεγραμμένοι σε γραμμικές διακοσμητικές ζώνες. Επίσης, εισάγονται νέες εικονιστικές παραστάσεις, οι οποίες περιλαμβάνουν ανθρώπινες μορφές και ζώα, ενώ οι γεωμετρικές ζώνες αυξάνονται, δημιουργώντας πιο περίπλοκες συνθέσεις. Η πρώτη απεικόνιση ανθρώπινης μορφής εντοπίζεται σ’ έναν κρατήρα, ο οποίος προέρχεται από τον Τάφο 43 του Κεραμεικού, όπου μια θρηνωδός απεικονίζεται με τα χέρια στα μαλλιά της, εκφράζοντας έντονα συναισθήματα πένθους. Παράλληλα, εμφανίζονται ζώα, για παράδειγμα ίπποι, που συνδέονται με την ελίτ της εποχής. Η περίοδος αυτή φέρνει, επίσης, νέα σχήματα αγγείων: Κυλινδρικές πεπλατυσμένες πυξίδες με καπάκια, που συχνά φέρουν ίππους ως λαβές και σκύφους με ψηλά, κωνικά πόδια.
Ύστερη Γεωμετρική Περίοδος (760—700 π.Χ.)
Η Ύστερη Γεωμετρική αποτελεί την «κορύφωση» της καλλιτεχνικής εξέλιξης στην κεραμική. Η περίοδος αυτή, χωρίζεται σε δύο υπο—περιόδους. Την Ύστερη Γεωμετρική Ι (760—735 π.Χ.) και την Ύστερη Γεωμετρική ΙΙ (735—700 π.Χ.). Τα αγγεία της Ύστερης Γεωμετρικής, αποκτούν μνημειακό μέγεθος και φτάνουν στο απόγειο του εικονιστικού ρυθμού. Η διακόσμηση εξαπλώνεται σ’ όλο το αγγείο, οι παραστάσεις γίνονται πιο σύνθετες, περιλαμβάνοντας πολυπρόσωπες σκηνές τελετών, θρήνων και πολεμικών πομπών. Ο Ζωγράφος του Διπύλου αποτελεί την εξέχουσα καλλιτεχνική μορφή της περιόδου. Γύρω στο 760—740 π.Χ., δημιουργεί μεγάλα επιτάφια αγγεία, όπως αμφορείς και κρατήρες, οι οποίοι λειτουργούσαν ως «σήματα» σε τάφους. Τα έργα του χαρακτηρίζονται από πυκνή γεωμετρική διακόσμηση και αφηγηματικές σκηνές. Παράλληλα, ο Ζωγράφος του Hirschfeld διακρίνεται για τις λεπτομερείς παραστάσεις του. Έργα, όπως οι κρατήρες του, περιλαμβάνουν σκηνές πολεμικών αρμάτων και τελετουργιών, δίνοντας έμφαση στη ρεαλιστική αναπαράσταση της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Πολιτιστική Σημασία της Γεωμετρικής Περιόδου
Η Γεωμετρική περίοδος δεν είναι απλώς μία περίοδος καλλιτεχνικής άνθησης. Αποτελεί την απαρχή ενός πολιτισμικού μετασχηματισμού, ο οποίος έθεσε τις βάσεις για τον κλασικό ελληνικό πολιτισμό. Η χρήση της γραφής, η καθιέρωση πανελλήνιων θεσμών —όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες— και η εξέλιξη της κεραμικής αποτελούν ενδείξεις της δυναμικής, που ανέπτυξε ο ελληνικός κόσμος. Τα γεωμετρικά αγγεία, πέρα από καλλιτεχνική αξία, αποτελούν και ιστορικές πηγές. Μέσα από τις παραστάσεις και τις τεχνικές τους, διαφαίνονται οι αξίες, οι πεποιθήσεις και οι κοινωνικές δομές της εποχής. Ως εκ τούτου, η Γεωμετρική περίοδος αποτελεί έναν κομβικό σταθμό για την κατανόηση της εξέλιξης του ελληνικού πολιτισμού και της τέχνης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Δημήτρης Πλάντζος (2016), Ελληνική Τέχνη και Αρχαιολογία (1.200—30 π.Χ.), Αθήνα: εκδ. Καπόν
- J. Boardman (2001), Πρώιμη Ελληνική Αγγειογραφία (11ος—6ος αι. π.Χ.), Αθήνα: εκδ. Καρδαμίτσα
- Richard T. Neer (2012), Τέχνη & Αρχαιολογία του Ελληνικού Κόσμου (περ. 2.500 — περ. 150 π.Χ.), Αθήνα: εκδ. Καρδαμίτσα
