Του Αναστάση Γκίκα,
Το τέλος του δόγματος του «από βορρά κινδύνου»
Το ελληνικό κράτος, από το τέλος του εμφυλίου πολέμου, είχε υιοθετήσει το δόγμα του «από βορρά κινδύνου», κατατάσσοντας τους βόρειους γείτονές του ως πρώτης τάξεως εθνική απειλή. Τον Ιούλιο του 1974, η Τουρκία εισβάλλει στην Κύπρο και θέτει υπό κατοχή της το βόρειο τμήμα του νησιού, ενώ στην Ελλάδα επιστρέφει ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο οποίος αναλαμβάνει το δύσκολο έργο της αποκατάστασης της δημοκρατίας.
Ως υπέρτατο στόχο της πολιτικής του, ο Καραμανλής θα έθετε την ένταξη της Ελλάδος στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ), καθώς αυτή θα εξασφάλιζε για τη χώρα πολιτική σταθερότητα και τεράστια οικονομικά οφέλη. Απαραίτητη προϋπόθεση, για την επίτευξη του εν λόγω στόχου, ήταν η έξοδος της χώρας από το καθεστώς διεθνούς απομόνωσης, στο οποίο είχε περιέλθει. Η Ελλάδα, επιθυμώντας να επανεντάξει τον εαυτό της στις δυτικές δυνάμεις, αλλά και να αναδειχθεί ως πυλώνας σταθερότητας στην περιοχή, ακολουθεί στα πρότυπα των δυτικών κρατών, μια πολιτική μείωσης των εντάσεων και επαναπροσέγγισης με τα βαλκανικά κομμουνιστικά κράτη, η οποία θα ενίσχυε παράλληλα και την ενταξιακή προοπτική της στην ΕΟΚ.
Οι επισκέψεις σε Βουκουρέστι, Σόφια και Βελιγράδι.
Το «βαλκανικό άνοιγμα» της Ελλάδας αποσκοπούσε στην ενίσχυση της γεωπολιτικής θέσης της στην περιοχή. Η βελτίωση των διμερών σχέσεων —Ελλάδος και κομμουνιστικών βαλκανικών κρατών— θα επέτρεπε στη χώρα να στρέψει το βλέμμα της προς τον νέο «από ανατολάς» κινδύνου, ενώ η ελληνική πλευρά φιλοδοξούσε ότι θα λάβει διπλωματική υποστήριξη έναντι της Τουρκίας.
Στο πλαίσιο της στρατηγικής αυτής, η Ελλάδα προχώρησε σε νέες διπλωματικές πρωτοβουλίες με επισκέψεις του Κωνσταντίνου Καραμανλή σ’ όλες —πλην της Αλβανίας, η οποία βρισκόταν σε καθεστώς διεθνούς απομόνωσης— βαλκανικές χώρες.
Στις 26-27 Σεπτεμβρίου του 1975, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής επισκέφθηκε τη Ρουμανία. Ο Έλληνας πρωθυπουργός και ο Τσαουσέσκου συζήτησαν για ζητήματα, που άπτονται της διαβαλκανικής συνεργασίας και το Κυπριακό. Ο δεύτερος κατέκρινε την πολιτική του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, «φλερτάροντας», παράλληλα, με ορισμένες τουρκικές θέσεις, ενώ δήλωσε την πρόθεση της Ρουμανίας για προώθηση της διαβαλκανικής συνεργασίας.
Το καλοκαίρι του 1974, όταν η Τουρκία εισέβαλε στην Κύπρο, η Βουλγαρία απέσυρε τις στρατιωτικές της δυνάμεις από τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, δείχνοντας ότι δεν είχε εδαφικές διεκδικήσεις εις βάρος της Ελλάδας. Παρά την επίσκεψη του Καραμανλή, η βουλγαρική στάση δεν συνοδεύτηκε από επιπλέον ενέργειες, οι οποίες να επιβεβαιώνουν ισχυρή υποστήριξη προς την χώρα στο θέμα του Κυπριακού, με αποτέλεσμα οι διπλωματικές σχέσεις των δύο χωρών να παραμείνουν σ’ ένα φιλικό —πλην επιφυλακτικό— επίπεδο.
Η επίσημη επίσκεψη του Κωνσταντίνου Καραμανλή, στη Γιουγκοσλαβία, τον Ιούνιο του 1975, υπογράμμισε την πρόθεση της Ελλάδας να ενισχύσει τις διμερείς οικονομικές σχέσεις, να αναζητήσει λύσεις στο Κυπριακό και να προωθήσει την ιδέα της βαλκανικής συνεργασίας. Ο Καραμανλής και ο Τίτο υποστήριξαν μ’ια ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική, η οποία θα αγνοούσε τις πιέσεις της Μόσχας. Ο Τίτο, ως επικεφαλής του Κινήματος των Αδεσμεύτων και υποστηρικτής της ανεξαρτησίας της Κύπρου, ενίσχυσε τις ελληνικές προσπάθειες για μια πολυμερή βαλκανική συνεργασία.
«Πνεύμα του Ελσίνκι»
Η πανευρωπαϊκή διάσκεψη για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΔΑΣΕ), η οποία έλαβε χώρα στο Ελσίνκι, οδήγησε στην υιοθέτηση της «Τελικής Πράξης», μίας διακήρυξης που εγκρίθηκε από 33 ευρωπαϊκές χώρες, τις ΗΠΑ και τον Καναδά. Η διακήρυξη επικεντρωνόταν στην ενίσχυση της ειρηνικής συνύπαρξης στην Ευρώπη, αναγνωρίζοντας, ταυτόχρονα, τις πολιτικές και διεθνείς διαφοροποιήσεις των χωρών, ενώ διασφάλιζε την ακεραιότητα των υφιστάμενων συνόρων. Με το «πνεύμα του Ελσίνκι», η βαλκανική προσέγγιση φτάνει, θα λέγαμε, στο απόγειο της, καθώς όλα τα βαλκανικά κράτη υπέγραψαν τη διακήρυξη.
Αξίζει να σημειώσουμε αυτό που τόλμησε να καταγγείλει και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής: «Ότι μεταξύ των υπογραφόντων ήταν και η Τουρκία.»
Αποτίμηση και οφέλη
Καταλήγοντας, οι επισκέψεις του Καραμανλή σε Ρουμανία, Βουλγαρία και Γιουγκοσλαβία το 1975, αν και δεν οδήγησαν σε άμεσες στρατηγικές συμμαχίες, κατέδειξαν την πρόθεση της Ελλάδας να επανενταχθεί πλήρως στο δυτικό και βαλκανικό γεωπολιτικό περιβάλλον. Επισήμαναν, παράλληλα, την επιθυμία της να αναζητήσει λύσεις για το Κυπριακό και να προωθήσει την ιδέα της περιφερειακής συνεργασίας. Το βαλκανικό άνοιγμα της Ελλάδας ενίσχυσε τη θέση της στο διεθνές στερέωμα και ανέδειξε τις προτεραιότητες της εξωτερικής πολιτικής της, για το επόμενο διάστημα: την αποκατάσταση της πολιτικής σταθερότητας, την προσέγγιση με την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα και τη διατήρηση μίας ισχυρής θέσης στο βαλκανικό και ευρύτερο διεθνές πεδίο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Άγγελος Συρίγος, Ευάνθης Χατζηβασιλείου (2024), Μεταπολίτευση 1974 – 1975
50 Ερωτήματα και απαντήσεις, Αθήνα: Πατάκης
