Του Μάρκου Ζουζούνη
Ήδη από το ζενίθ του Ψυχρού Πολέμου, η Δυτική στρατιωτική παρουσία στον Ινδικό Ωκεανό εστιάζεται σε μία βάση, την οποία ελάχιστοι έχουν ακούσει. Η βάση του Diego Garcia, στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Chagos, αποτελεί νομικά μια βρετανική υπερπόντια κτήση, και η οποία υποστηρίζει τις αμερικανικές στρατιωτικές επιχειρήσεις στην ευρύτερη περιοχή. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αποτελεί ότι από αυτήν τη βάση προήλθε η αμεσότερη αμερικανική απάντηση στο Αφγανιστάν, τον Σεπτέμβριο του 2001, αμέσως μετά τα χτυπήματα σε Δίδυμους Πύργους και Πεντάγωνο.
Όμως, αυτό ακριβώς το νομικό καθεστώς των Chagos, επίσημα Βρετανικό Έδαφος Ινδικού Ωκεανού, αποτελεί εδώ και χρόνια πονοκέφαλο για του Βρετανούς διπλωμάτες στα διεθνή φόρα. Οι βασικές αιτιάσεις προέρχονται από το γειτονικό κράτος του Μαυρικίου, από το οποίο αποκόπηκαν τα Chagos, πριν την ανεξαρτησία του από του Βρετανούς, το 1965. Επανειλημμένα, η κυβέρνηση του μικρού νησιωτικού κράτους έχει επιχειρήσει να διακηρύξει την κυριαρχία της επί του αρχιπελάγους των Chagos, μετά την απόκτηση της ανεξαρτησίας της τη δεκαετία του ‘60. Η σημαντικότερες νίκες, όμως, ήρθαν μόλις το 2019, όταν το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης εξέδωσε συμβουλευτική απόφαση, επικυρώνοντας την κυριαρχία του Μαυρίκιου επί των Chagos και καλώντας το Ηνωμένο Βασίλειο να αποσυρθεί από το νησιωτικό σύμπλεγμα «το συντομότερο δυνατόν». Το ίδιο έτος, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ εξέδωσε ψήφισμα με το οποίο υιοθετούσε την απόφαση του Δικαστηρίου με ψήφους 116 υπέρ και 6 κατά.
Μια δεύτερη πηγή πίεσης για τη βρετανική κυβέρνηση δεν είναι άλλη από τους γηγενείς των νησιών, οι οποίοι απομακρύνθηκαν αναγκαστικά από τις βρετανικές αρχές μεταξύ 1967 και 1973, με σκοπό την απρόσκοπτη δημιουργία της αμερικανικής στρατιωτικής βάσης. Οι εκτοπισμένοι και οι απόγονοί τους, πολλοί από τους οποίους έχουν μεταναστεύσει στη Βρετανία, απαιτούν εδώ και χρόνια αποζημίωση για ένα γεγονός που πολλοί μελετητές αποκαλούν «αποικιακό έγκλημα». Επιπλέον, διεκδικούν το δικαίωμα να επιστρέψουν στην πατρίδα τους.
Όλες οι παραπάνω πιέσεις οδήγησαν, τελικά, τη βρετανική κυβέρνηση το 2022, τότε υπό τους Συντηρητικούς, να ανοίξει κύκλο διαπραγματεύσεων με την κυβέρνηση του Μαυρικίου, με αντικείμενο το μέλλον του αρχιπελάγους. Παρά τους όποιους δισταγμούς και καθυστερήσεις, αυτές οι συνομιλίες φαίνεται να έχουν αποτέλεσμα, καθώς μόλις πριν λίγες ημέρες, οι δύο κυβερνήσεις ανακοίνωσαν μια κατ’ αρχήν συμφωνία για την επιστροφή των Chagos στην κυριαρχία του Μαυρίκιου. Οι ακριβείς όροι της διευθέτησης μένουν να αποσαφηνιστούν από την επίσημη συνθήκη που θα υπογραφεί, αλλά τα βασικά σημεία συγκλίνουν στην παραμονή της βρετανο-αμερικανικής βάσης στο Diego Garcia, τουλάχιστον για τα επόμενα 99 χρόνια, αλλά και για το δικαίωμα επιστροφής του γηγενούς πληθυσμού στα υπόλοιπα νησιά του αρχιπελάγους.
Όπως είναι ίσως αναμενόμενο για κάθε απόφαση τέτοιου βεληνεκούς, και αυτή η συμφωνία έχει ήδη εγείρει εκατέρωθεν αντιδράσεις. Στο εσωτερικό της Βρετανίας, η αντιπολίτευση καταγγέλλει ότι η συμφωνία αποδυναμώνει τη συμμαχική παρουσία σε μια γεωστρατηγικά κρίσιμη περιοχή, ενώ προειδοποιούν ότι η επιστροφή των νησιών στο Μαυρίκιο δύναται να ενθαρρύνει ανάλογες διεκδικήσεις και για άλλες πρώην αποικιακές κτήσεις, όπως το Γιβραλτάρ και τα περίφημα Φώκλαντ. Σε μια νότα ειρωνείας, το κόμμα των Συντηρητικών, βυθισμένο σε μια μακρά κούρσα ηγεσίας, πλειοδοτεί στην κριτική προς τη συμφωνία, καίτοι ήταν η προηγούμενη Συντηρητική κυβέρνηση που έθεσε τα θεμέλιά της, αρχίζοντας διαπραγματεύσεις με τον Μαυρίκιο.
Αντίθετα, στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού, ο Λευκός Οίκος έσπευσε να επικροτήσει τη συμφωνία, χαρακτηρίζοντάς την «παράδειγμα στην ειρηνική επίλυση διαφορών». Πράγματι, Αμερικανοί αναλυτές συνηγορούν ότι η ενδεχόμενη συμφωνία που θα κατοχυρώνει το νομικό καθεστώς της βάσης στο Diego Garcia, θα αποδώσει σταθερότητα στον αμυντικό σχεδιασμό των ΗΠΑ στην περιοχή. Μια τέτοια πράξη νομιμοποίησης είναι όλο και πιο αναγκαία για τις Ηνωμένες Πολιτείες, αν αναλογιστεί κανείς ότι κατά καιρούς έχουν κατηγορηθεί ότι χρησιμοποιούν τη βάση τους για νομικά αμφιλεγόμενες επιχειρήσεις, αλλά ακόμα και για κράτηση και βασανισμούς υπόπτων για τρομοκρατία. Αυτό, βέβαια, δεν αποτρέπει αρκετούς Ρεπουμπλικανούς στο Κογκρέσο από το να εγκαλούν την κυβέρνηση Biden για αδυναμία, προωθώντας μάλλον ευφάνταστα σενάρια για μια πιθανή κινεζική βάση στα νησιά, δεδομένου ότι ο Μαυρίκιος βρίσκεται εγγύτερα στη σφαίρα επιρροής της Κίνας.
Παράλληλα, η κοινότητα των διωχθέντων γηγενών των Chagos εμφανίζεται ακόμη διαιρεμένη. Αφενός, οι μεγαλύτερες οργανώσεις εκφράζουν την ικανοποίησή τους, ειδικά για τα σημεία που αφορούν σε μια μερική επάνοδό τους στο αρχιπέλαγος και στην οικονομική ενίσχυση της κοινότητας από τη Βρετανία. Αφετέρου, δε λείπουν οι φωνές που καταγγέλλουν ότι η κοινότητά τους ήταν απούσα από τις διαπραγματεύσεις και στην ουσία βρέθηκε προ ενός fait accompli. Τέλος, δεν είναι λίγοι εκείνοι που βλέπουν με καχυποψία μια ενδεχόμενη διακυβέρνηση των νησιών τους από τον Μαυρίκιο, χώρα που τους αντιμετώπισε μάλλον με εχθρότητα κατά την αρχική του απομάκρυνση, και θα επιθυμούσαν μια αυτόνομη κυβέρνηση στο αρχιπέλαγος υπό την αιγίδα —και τη χρηματοδότηση— του Ηνωμένου Βασιλείου.
Συμπερασματικά, το προσχέδιο της συμφωνίας, ελλείψει ακόμα του επίσημου κειμένου, αποτελεί ένα πλέον σπάνιο δείγμα win-win διπλωματίας, σε μια περιοχή που τείνει να κατακλειστεί από απροκάλυπτες πολεμικές συγκρούσεις. Φαινομενικά, η διεθνής νομική τάξη αποκαθίσταται με την επιστροφή των νησιών στη χώρα από την οποία αποκόπηκαν, ενώ η Δυτική στρατιωτική παρουσία στα περάσματα του Ινδικού Ωκεανού παραμένει αλώβητη.
Το μόνο ίσως «θύμα» της συμφωνίας είναι το γόητρο της Βρετανίας, ή μάλλον μιας ουτοπικής εκδοχής της Βρετανίας, η οποία στο μυαλό των οπαδών της παραμένει μια κραταιά αποικιακή δύναμη. Και αυτό σε απάντηση του συντηρητικού τμήματος της Βρετανικής — πρωτίστως αγγλικής — κοινής γνώμης που οραματιζόταν μια αναβίωση της αυτοκρατορίας από τα συντρίμμια του Brexit. Ουκ ολίγες φορές σχολιαστές έχουν ανακηρύξει τον «θάνατο» της πάλαι ποτέ αυτοκρατορίας, με πιο πρόσφατη την επιστροφή της αποικίας του Χονγκ Κονγκ στην Κίνα, μόλις το 1997. Όμως, με την επιστροφή των Chagos, το παλιό αποικιακό ρητό, για τη «αυτοκρατορία όπου δε δύει ποτέ ο ήλιος» θα πάψει να ισχύει και στην πραγματικότητα. Ο ήλιος πλέον θα δύει στις βρετανικές κτήσεις στον Ειρηνικό πολύ προτού ανατείλει στα υπόλοιπα βρετανικά εδάφη δυτικότερα. Το τι θα διαδεχτεί αυτό το μετα-αποικιακό σκοτάδι μένει ακόμη να φανεί.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Brocklesby, James, UK hands Chagos Islands to Mauritius, marking the end of a longstanding sovereignty dispute, The Conversation, διαθέσιμο εδώ
- Harris, Peter, Freedom for Chagos Islands: UK’s deal with Mauritius will be a win for all, The Conversation, διαθέσιμο εδώ
- UK gives Chagos Islands to Mauritius to secure military base, Financial Times, διαθέσιμο εδώ
- Britain to return Chagos Islands to Mauritius ending years of dispute, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- US Republicans fear UK Chagos Islands deal will boost China, Politico EU, διαθέσιμο εδώ
