Της Σάρα Μουράτι,
O χάρτης είναι η ακριβέστερη και η όσο το δυνατόν λεπτομερειακή απόδοση και συνάμα απεικόνιση σε χαρτί τμήματος των γεωφυσικών χαρακτηριστικών της γήινης επιφάνειας και των κάθε είδους ανθρώπινων επεμβάσεων που λαμβάνουν χώρα σε αυτό. Ένας ιδανικός χάρτης οφείλει να εξασφαλίζει τη σύζευξη και την επικοινωνία μεταξύ του δημιουργού/χαρτογράφου που κρίνεται αναγκαίο να διαθέτει πληρότητα γνώσεων και οξυμένη ικανότητα συνθέσεως και του χρήστη/αναγνώστη που αντίστοιχα καλείται να έχει τις απαραίτητες προσλαμβάνουσες δεξιότητες για να γνωρίσει και κατανοήσει πλήρως έναν τόπο. Η αναγκαία αυτή επικοινωνία διασφαλίζεται από την ύπαρξη του Υπομνήματος (key map) που συμβάλλει στη διευκόλυνση της διαδικασίας ανάγνωσής του με τη βοήθεια παραστάσεων και συμβόλων. Βέβαια, αξίζει να αναφερθεί ότι το Υπόμνημα δεν σχετίζεται με την ποιότητα και την ακρίβεια ενός χάρτη και συνεπώς δεν αποτελεί κύριο χαρακτηριστικό του.
Η ύπαρξή τους είναι ζωτικής σημασίας και για τη μελέτη της Ιστορίας και τη βαθύτατη κατανόηση των ιστορικών γεγονότων, καθώς παρέχουν μια οπτική αναπαράσταση του γεωγραφικού χώρου που διευκολύνει την ιστορική έρευνα και τη συνεπακόλουθη διεξαγωγή συμπερασμάτων. Οι απαρχές της χαρτογραφίας εντοπίζονται στην Αίγυπτο και στη Μεσοποταμία, καθώς οι περιοχές αυτές, είχαν προχωρήσει στην πρακτική εφαρμογή κάθε είδους μαθηματικού υπολογισμού, στην καθημερινή ζωή αρκετά νωρίς. Από τη Μεσοποταμία προέρχεται ο «παγκόσμιος χάρτης της Βαβυλώνας» που ανακαλύφθηκε κατά τη διάρκεια ανασκαφών στο Νούτζι και απεικονίζει τη γη σαν ένα μεγάλο νησί μέσα στον ωκεανό και την πόλη της Βαβυλώνας τοποθετημένη στο κέντρο του. Εκτός, όμως, από τον προαναφερθέντα χάρτη από τη Μεσοποταμία προέρχεται και η πινακίδα της Nippur που απεικονίζει μέρος της πόλης της Nippur και χρονολογείται το 1000 π.Χ., ενώ αντίστοιχα από την Αίγυπτο, ο πάπυρος του Τurin που χρονολογείται το 1300 π.Χ.
Παράλληλα, όσον αφορά τον ελληνικό χώρο οι απαρχές της εντοπίζονται στην Ιωνία και τη Μίλητο. Ειδικότερα, από τη Μίλητο προέρχεται ο χάλκινος πίνακας του Αναξίμανδρου που κατασκευάστηκε το 550 π.Χ. και απεικονίζει το σύμπαν. Κατά τη διάρκεια των ρωμαϊκών χρόνων η επιστήμη της Χαρτογραφίας φθάνει στο απόγειό της. Κατασκευάζονται πολύτιμοι χάρτες με σημαντικότερο εκείνο του Κλαύδιου Πτολεμαίου που ονομάζεται «Γεωγραφική Υφήγησις» ή «Γεωγραφία και Κοσμογραφία».
Στο παρόν άρθρο, λοιπόν, θα αναφερθούμε στην Tabula Peutingeriana. Πρόκειται, ουσιαστικά, για έναν μεσαιωνικό εικονογραφημένο αρχαίο ρωμαϊκό οδικό χάρτη που απεικονίζει τη διάταξη του κύριου οδικού δικτύου της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, σημαντικές παρόδιες πόλεις και οικισμούς, αρκετούς οδικούς σταθμούς, οροσειρές, ποταμούς, ενώ παράλληλα αναπαριστά το εδαφικό ανάγλυφο υπεραπλουστευμένο.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΧΑΡΤΗ
Η Tabula Peutingeriana είναι μεσαιωνικό αντίγραφο του 1265 μ.Χ. και περιλαμβάνεται στα έργα που παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για το αρχαίο ρωμαϊκό οδικό δίκτυο. Πιο συγκεκριμένα, είναι ένας περγαμηνός κύλινδρος με σωζόμενες διαστάσεις 6.80μ. μήκος και 0.33–0.35μ. πλάτος. Την ονομασία του την απέκτησε το 1508 και την οφείλει στον κάτοχό του Conrad Peutinger. Το σημαντικό αυτό τεχνούργημα μας παρέχει πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με τη διαχείριση και την οικονομία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και τις διασυνδέσεις της με άλλες περιοχές και έχει συνδράμει καταλυτικά στην κατανόηση της χωρικής οργάνωσής της. Ταυτόχρονα, αναδεικνύει σε ικανοποιητικό βαθμό το πώς οι μεσαιωνικοί μελετητές κατανοούσαν τη γεωγραφία. Συνολικά, στον χάρτη εμφανίζονται τουλάχιστον 555 πόλεις και 3.500 άλλα τοπωνύμια, ενώ οι τρεις σημαντικότερες πόλεις της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας εκείνη την εποχή —Ρώμη, Κωνσταντινούπολη και Αντιόχεια— αντιπροσωπεύονται με μια ιδιαίτερη διακόσμηση.
Δυστυχώς, η χρονολόγηση της Tabula Peutingeriana και ο εντοπισμός του πρωτότυπου, συνεχίζει να συνιστά δυσεπίλυτο πρόβλημα. Αν και ως πιθανοί πρωτότυποι, έχουν προταθεί κυρίως οι χάρτες του Marcus Vipsanius Agrippa, του Castorius και κάποιος της εποχής των Αντωνίνων. Σήμερα φυλάσσεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Βιέννης, ενώ έχει ενταχθεί και στο αρχείο του προγράμματος «Μνήμη του Κόσμου» της UNESCO από το 2007.
Η Tabula Peutingeriana αποτελεί μια πολύτιμη πηγή πληροφοριών για τη μελέτη της αρχαίας ιστορίας, γεωγραφίας και κοινωνίας και έχει συμβάλει καθοριστικά στην κατανόηση του αρχαίου κόσμου και της ρωμαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς. Είναι από τα πρώτα σωζόμενα παραδείγματα εικονογραφημένου χάρτη, παρουσιάζοντας τις καλλιτεχνικές και επιστημονικές προσεγγίσεις της χαρτογραφίας στην αρχαιότητα. Έτσι, λοιπόν, αν και εμπεριέχει κάποια προβλήματα, όπως λανθασμένες αποστάσεις, απουσία οικισμών και παρεφθαρμένα τοπωνύμια δεν παύει να αποτελεί ένα τεχνούργημα ανεκτίμητης αξίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Πίκουλας Γ. Α. (2012), Εισαγωγή στην αρχαία ελληνική ιστορία και αρχαιογνωσία, Αθήνα: Καρδαμίτσα
- Tabula Peutingeriana, acsimiles.com, διαθέσιμο εδώ
- Peutinger Map, facsimilefinder.com, διαθέσιμο εδώ
