Της Ανδριάνας Κοντού,
Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις αποτελούν έναν από τους πιο σημαντικούς και ταυτόχρονα σύνθετους άξονες της εξωτερικής πολιτικής των δύο χωρών. Η μακρά ιστορία, η οποία περιλαμβάνει συγκρούσεις, αντιπαλότητες, αλλά και περιόδους συνεργασίας, έχει διαμορφώσει ένα πολυδιάστατο πλαίσιο. Οι σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας είναι ένα ζήτημα που εδώ και δεκαετίες κυριαρχεί στην πολιτική σκηνή της Ανατολικής Μεσογείου. Αδιαμφισβήτητα, αποτελεί ένα από τα φλέγοντα θέματα στη διπλωματική ατζέντα της χώρας, το οποίο επηρεάζει τόσο την ευρωπαϊκή πολιτική στρατηγική, καθώς και την αποτελεσματικότητα και συνοχή του ΝΑΤΟ.
Ιστορικά, οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών χαρακτηρίζονται από εναλλασσόμενες περιόδους αμοιβαίας εχθρότητας και συμφιλίωσης από το 1832, οπότε η Ελλάδα κατάφερε να ανεξαρτητοποιηθεί από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Έκτοτε, οι δύο χώρες έχουν βρεθεί αντιμέτωπες σε τέσσερις μεγάλους πολέμους: τον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897, τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο, τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τέλος τον Ελληνο-τουρκικό Πόλεμο του 1919-1922. Περίοδοι έντασης παρατηρήθηκαν, επίσης, κατά τη δεκαετία του 1970, την περίοδο που εκτυλισσόταν το Κυπριακό ζήτημα, με την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974 και τις μετέπειτα στρατιωτικές αντιπαραθέσεις. Ειδικότερα, η Τουρκία διατηρεί στρατιωτική παρουσία στο βόρειο τμήμα της Κύπρου από το 1974, κάτι που η Ελλάδα και η διεθνής κοινότητα θεωρούν παράνομο. Οι διαπραγματεύσεις για την επίλυση του Κυπριακού έχουν παγώσει και το θέμα εξακολουθεί να αποτελεί σημείο τριβής στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Συνάμα, μια από τις κυριότερες πηγές έντασης που εκδηλώνεται σήμερα μεταξύ των δύο χωρών αφορά τις θαλάσσιες ζώνες στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Η Ελλάδα και η Τουρκία διαφωνούν σχετικά με την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ). Η Τουρκία, από τη μία, υποστηρίζει ότι τα νησιά δεν μπορούν να έχουν υφαλοκρηπίδα, ενώ η Ελλάδα επιμένει ότι τα νησιά έχουν πλήρη δικαιώματα, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Οι διαφωνίες αυτές οδήγησαν σε αυξημένες εντάσεις το καλοκαίρι του 2020, όταν η Τουρκία έστειλε ερευνητικό σκάφος σε αμφισβητούμενες περιοχές, προκαλώντας την αντίδραση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Παρόλα αυτά, οι δύο χώρες έχουν περάσει και περιόδους αμοιβαίας συμφιλίωσης. Χαρακτηριστική είναι η ταυτόχρονη ένταξη τους στο ΝΑΤΟ το 1952, καθώς και η υιοθέτηση της «διπλωματίας του σεισμού» το 1999, οπότε οι διμερείς σχέσεις των χωρών έδωσαν τέλος στις εχθροπραξίες του παρελθόντος.
Σήμερα, οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών παρουσιάζουν κλιμακούμενες εντάσεις. Η συνάντηση Μητσοτάκη-Erdogan στην Αθήνα στις 7 Δεκεμβρίου 2023 προσέβλεψε στην ανάπτυξη σχέσεων αμοιβαίου σεβασμού μεταξύ των χωρών. Θέματα που συζητήθηκαν είναι η υπογραφή συμφωνίας για τη διευκόλυνση της βίζας και για συνεργασία στον τουρισμό, καθώς και η επίτευξη συμφωνίας που να αφορά το προσφυγικό ζήτημα και ιδιαίτερα τη δημιουργία επιτροπής για την εκπροσώπηση της Ελλάδας στη Σμύρνη και της Τουρκίας στη Λέσβο. Συνολικά, σε έναν χρόνο σημειώθηκαν πέντε συναντήσεις των δύο ηγετών, γεγονός που μαρτυρά τη διάθεσή τους να διατηρηθούν «γέφυρες» επικοινωνίας.
Ωστόσο, η επέτειος συμπλήρωσης 50 ετών από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο ήρθε να ταράξει τα «ήρεμα νερά» στις διμερείς σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας. Πιο συγκεκριμένα, στις 5 Αυγούστου 2024, σημειώθηκε ένταση στην Κάσο λόγω της παρουσίας πέντε τουρκικών πολεμικών πλοίων στην περιοχή. Αυτή η κίνηση προκάλεσε ανησυχία και υπήρξε η αιτία για την ενεργοποίηση των διπλωματικών διαύλων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Τελικά, η κατάσταση εκτονώθηκε μέσω διπλωματικών επαφών, οι οποίες κατάφεραν να αποτρέψουν περαιτέρω κλιμάκωση.
Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις σήμερα βρίσκονται σε ένα κρίσιμο «σταυροδρόμι», καθώς οι δύο χώρες αντιμετωπίζουν πολλαπλά ζητήματα που επηρεάζουν την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Η διαμάχη για τα θαλάσσια σύνορα και τα δικαιώματα εκμετάλλευσης των ενεργειακών πόρων στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο παραμένει στο επίκεντρο των εντάσεων. Παράλληλα, οι συχνές παραβιάσεις του εναέριου χώρου και οι στρατιωτικές ασκήσεις δημιουργούν ένα κλίμα ανασφάλειας και ανησυχίας. Οι διαπραγματεύσεις και οι διπλωματικές πρωτοβουλίες συνεχίζονται, με την Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην προσπάθεια διαμεσολάβησης και αποκλιμάκωσης των εντάσεων. Επιπλέον, η προσφυγική κρίση και η μεταναστευτική πίεση ενισχύουν την ανάγκη για συνεργασία και συνεννόηση μεταξύ των δύο χωρών.
Κατά γενική ομολογία, οι σχέσεις Ελλάδας και Τουρκίας σήμερα χαρακτηρίζονται από μια λεπτή ισορροπία μεταξύ έντασης και διαλόγου. Παρά τις πολλές προκλήσεις, οι δύο χώρες έχουν συμφέρον να διατηρήσουν την ειρήνη και τη σταθερότητα στην περιοχή. Η συνέχιση των διπλωματικών προσπαθειών και η ενίσχυση της συνεργασίας σε τομείς κοινού ενδιαφέροντος μπορεί να συμβάλει στη μείωση των εντάσεων και στη δημιουργία προοπτικών για μια πιο σταθερή και ειρηνική συμβίωση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η πέμπτη συνάντηση σε ένα χρόνο, μεταξύ Μητσοτάκη – Ερντογάν, Ναυτεμπορική, διαθέσιμο εδώ
- Κάσος: η επιβολή της αντικανονικής κανονικότητας, Η Καθημερινή, διαθέσιμο εδώ
