Του Άρη Γλυκού,
Το Νόμπελ Ειρήνης είναι ένα ιδιαίτερο βραβείο και απονέμεται συνήθως σε πολιτικούς, όπως ο Μπαράκ Ομπάμα, και προσωπικότητες που στοχεύουν στην επίτευξη της ειρήνης και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των ανθρώπων ή ιδρυτές οργανισμών με ουσιαστική επίδραση στην καθημερινότητα πολλών ανθρώπων, όπως ο ιδρυτής του Ερυθρού Σταυρού (Ερρίκος Ντυνάν).
Στη μακρά λίστα των βραβευμένων με Νόμπελ Ειρήνης, υπάρχει και μια ξεχωριστή περίπτωση, που συνδέεται άμεσα με την οικονομία. Το 2006 το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης απονεμήθηκε από κοινού στον Μοχάμαντ Γιουνούς (Muhammad Yunus) και στην τράπεζα Grameen που ίδρυσε ο ίδιος, για τη δραστηριότητά τους στη χορήγηση δανείων σε ευάλωτους οικονομικά ανθρώπους.
Η τράπεζα αξιοποιεί μια ιδιαίτερη μορφή δανεισμού, τις μικροπιστώσεις ή όπως είναι γνωστές πιστώσεις Grameen, κάτι που επιβεβαιώνει την επίδραση της Grameen στον τομέα αυτόν. Ο τρόπος αυτός, λοιπόν, απαιτεί να δημιουργείται μια ομάδα ανθρώπων και να χορηγείται ένα δάνειο σε μερικούς από αυτούς. Η διάρκεια του δανείου είναι ένας χρόνος και η αποπληρωμή πραγματοποιείται με εβδομαδιαίες δόσεις. Αν μετά από έξι εβδομάδες δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα στις πληρωμές, μπορούν και κάποια από τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας να αιτηθούν δανείου. Το χρέος του ενός ατόμου δεν επιβαρύνει το σύνολο της ομάδας, αλλά αν δεν αποπληρωθεί, κανένα από τα μέλη της ομάδας δεν μπορεί να λάβει πλέον δάνειο από την τράπεζα. Για αυτό, συχνά όταν ένα άτομο δεν μπορεί να αποπληρώσει το δάνειό του, το καλύπτουν οι υπόλοιποι και, στη συνέχεια, τους επιστρέφει τα χρήματα όταν μπορεί. H δυναμική της ομάδας λειτουργεί ως μια μορφή εγγύησης και δίνει το απαραίτητο κίνητρο για να γίνονται οι πληρωμές σύμφωνα με το πρόγραμμα. Τα δάνεια αυτά έχουν πολύ υψηλό ποσοστό αποπληρωμής, το οποίο κυμαίνεται στο 95-99%.
Η αρχή της ιδέας αυτής ήρθε το 1974, όταν ένας λιμός επηρέασε πολλούς ανθρώπους του Μπαγκλαντές και ο τότε καθηγητής Οικονομικών Γιουνούς ένιωθε ότι ήταν ασήμαντη η θεωρητική ανάλυση της οικονομίας και της αγοράς, την ίδια ώρα που οι συμπολίτες του υπέφεραν, και άρχισε να αναζητά λύσεις.
Δύο χρόνια αργότερα λοιπόν, ο Γιουνούς Μοχάμαντ, στα πλαίσια ενός ερευνητικού προγράμματος, κατέγραψε την ακραία φτώχεια των ανθρώπων που ζούσαν σε ένα χωριό κοντά στο πανεπιστήμιο όπου δίδασκε. Οι άνθρωποι ήταν παγιδευμένοι σε έναν φαύλο κύκλο να δανείζοντα χρήματα για να αγοράσουν πρώτες ύλες, να παράγουν αγαθά και να τα δίνουν στους δανειστές τους για να αποπληρώσουν το δάνειο, ενώ ό,τι απέμενε ήταν αρκετό μόνο για να επιβιώσουν. Η έρευνά του έδειξε ότι ένα κεφάλαιο των 27 μόνο δολαρίων θα ήταν αρκετό για να βγάλει από τον κύκλο αυτόν 42 γυναίκες. Ανακάλυψε, λοιπόν, την κατεύθυνση που έπρεπε να ακολουθήσει για να βοηθήσει ουσιαστικά τους συμπολίτες του. Αφού ζήτησε από τράπεζες να προσφέρουν μικρά δάνεια και έλαβε μόνο αρνητικές απαντήσεις, αποφάσισε να δανείσει δικά του χρήματα.
Η δράση του αυτή στέφθηκε με επιτυχία, με αποτέλεσμα να λάβει δάνεια από κρατικές και εμπορικές τράπεζες για να συνεχίσει σε μεγαλύτερο εύρος αυτό του το έργο. Την 1η Οκτώβρη του 1983, έχοντας πάνω από 25.000 δανειζόμενους, έγινε ένα πολύ σημαντικό βήμα με την καθιέρωση της Grameen Bank ως ολοκληρωμένης τράπεζας. Μέχρι πρότινος, ο Γιουνούς λάμβανε δάνεια από άλλες τράπεζες για να συνεχίσει τη δραστηριότητά του. To Grameen μεταφράζεται ως χωριό και το όνομα της τράπεζας σημαίνει Τράπεζα του Χωριού, αποτυπώνοντας πλήρως την αρχική πρόθεση του ιδρυτή, που ήθελε να βοηθήσει τους ανθρώπους της επαρχίας του Μπαγκλαντές.
Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των πελατών της τράπεζας είναι ότι στην πλειοψηφία τους οι πελάτες της είναι γυναίκες. Το Μπαγκλαντές, ως μουσουλμανική χώρα, δημιουργεί πολύ δυσκολότερες καταστάσεις για τις γυναίκες και ειδικά για τις μητέρες, οι οποίες αφιερώνουν το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους στα παιδιά τους.
Στόχος της τράπεζας δεν είναι το κέρδος, αλλά να βελτιώσει τις συνθήκες ζωής των ανθρώπων. Στο πλαίσιο αυτό, έχουν δημιουργηθεί πλειάδες οργανισμών και επιχειρήσεων για να βοηθήσουν σε μεγαλύτερο βαθμό τους ανθρώπους που έχουν ανάγκη. Οι οργανισμοί αυτοί ασχολούνται με την αλιεία, την ύδρευση μέχρι και την τηλεφωνία στο Μπαγκλαντές. Ειδικά για την τηλεφωνία προσφέρθηκε και σε γυναίκες η δυνατότητα να γίνουν επιχειρηματίες, παρέχοντας υπηρεσίες τηλεφωνικής επικοινωνίας στους συμπολίτες τους. Οι γυναίκες αγόραζαν με δάνειο ένα τηλέφωνο, το οποίο χρησιμοποιούνταν, στη συνέχεια, από τους συμπολίτες τους. Με αυτόν τον τρόπο, κατάφεραν να βοηθήσουν πολλές γυναίκες, αλλά και να προσφέρουν μέσω αυτών τη δυνατότητα σε πολλούς ανθρώπους στο Μπαγκλαντές να έχουν πρόσβαση σε τηλέφωνο. Το έργο αυτό αναγνωρίστηκε και στο εξωτερικό, αφού κέρδισε το Petersburg Prize για την αρωγή του στην τεχνολογική ανάπτυξη.
Ο οργανισμός που ανέλαβε αυτήν την πρωτοβουλία ονομάστηκε Grameen Telecom. Σήμερα, ο οργανισμός αυτός κατέχει ένα μέρος της μεγαλύτερης εταιρείας τηλεπικοινωνιών στο Μπαγκλαντές και ήταν αυτός που συνέβαλλε στην ταχύτερη εξέλιξη του κλάδου αυτού στη χώρα.
Μια ακόμα ενδιαφέρουσα πτυχή της ιστορίας της τράπεζας αφορά την προσπάθεια για τη δημιουργία ενός στεγαστικού δανείου. Η τράπεζα προσπάθησε τρεις φορές να λάβει έγκριση από την Κεντρική Τράπεζα για να προσφέρει στεγαστικά δάνεια, αλλά υπήρχαν σημαντικοί κίνδυνοι αναφορικά με την αποπληρωμή των δανείων αυτών. Τη λύση τη βρήκε ο ίδιος ο Γιουνούς, ο οποίος έπεισε τον διευθυντή της Κεντρικής Τράπεζας να προσφέρει το προϊόν αυτό, με το επιχείρημα ότι οι φτωχοί δεν έχουν τη δυνατότητα να μην αποπληρώσουν τα δάνειά τους, καθώς αποτελούν τη μοναδική ευκαιρία που έχουν.
Παρά τις ουσιαστικές μεταβολές που επέφερε στην καθημερινότητα όλων των ανθρώπων του Μπαγκλαντές, η Grameen Bank, αλλά και ο Γιουνούς Μοχάμαντ προσωπικά, αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες. Το 2010, κατηγορήθηκε από τη νορβηγική Κυβέρνηση για υπεξαίρεση χρημάτων, κατηγορία από την οποία απαλλάχθηκε άμεσα. Τη «σκυτάλη», όμως, πήρε, στη συνέχεια, η Κυβέρνηση του Μπαγκλαντές, η οποία, το 2011, τον ανάγκασε να αποχωρήσει από την τράπεζα, υποστηρίζοντας ότι ήταν σε πολύ μεγάλη ηλικία, ενώ, μέχρι και σήμερα, τον κατηγορεί συχνά για διάφορα εγκλήματα, με τον Γιουνούς να έχει δεχτεί παραπάνω από 160 μηνύσεις. O «Γολγοθάς» του φαίνεται να συνεχίζεται και το 2024, αφού τον Ιανουάριο καταδικάστηκε σε έξι μήνες φυλάκιση για δήθεν παραβίαση εργατικών νόμων, ενώ κατηγορείται και για υπεξαίρεση. Η κοινή γνώμη και εκατοντάδες διεθνείς ηγέτες και νομπελίστες αμφισβητούν τις κατηγορίες και υποστηρίζουν ότι είναι πολιτικά υποκινούμενες.
Η ιδέα της μικροπίστωσης έχει πλέον εξαπλωθεί σε πολλές χώρες του κόσμου και έχει φτάσει και στο καπιταλιστικό κέντρο του πλανήτη, τις Η.Π.Α. Ο Γιουνούς, όμως, ήταν επιφυλακτικός για την εξέλιξη αυτή, καθώς έβλεπε ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο να μην χρησιμοποιείται για να βοηθήσει τις άπορες ή ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, αλλά για να κερδοφορήσουν εις βάρος τους οι πλούσιοι επενδυτές και οι τράπεζες.
Δυστυχώς, η άποψη του πατέρα των σύγχρονων μικροπιστώσεων ήταν σωστή, καθώς σε πολλές χώρες στις οποίες εφαρμόστηκαν συστήματα μικροπιστώσεων οι δανειστές είχαν αρκετά χαρακτηριστικά τοκογλύφων, απέχοντας σημαντικά από τις αξίες της Grameen Bank.
Παρόλα αυτά, η Grameen Bank συνεχίζει την ανθρωπιστική της δράση και μέχρι το 2023 είχε βοηθήσει παραπάνω από 45 εκατομμύρια ανθρώπους, ενώ πραγματοποιεί και ανθρωπιστικές δράσεις, προσφέροντας υποτροφίες, δάνεια σε απόρους κ.λπ. Παράλληλα, έχει καταφέρει να έχει κέρδος στην πλειοψηφία των περιοχών δραστηριοποίησής της, ενώ απασχολεί και παραπάνω από 20.000 εργαζομένους. Επιπλέον, με το χρηματικό κεφάλαιο που έλαβε με το Νόμπελ Ειρήνης, ο Γιουνούς ίδρυσε μια εταιρεία παραγωγής τροφίμων προσιτών για όλους, την Grameen Danone, η οποία συνεχίζει μέχρι και σήμερα τη δραστηριότητά της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ιστοσελίδα της Grameen Bank, διαθέσιμο εδώ
- Nobel laureate Muhammad Yunus is granted bail in a Bangladesh graft case, NBC News, διαθέσιμο εδώ
- Grameen’s Action Plan 1998-2005, Grameen Bank, διαθέσιμο εδώ
