Της Σάρα Μουράτι,
Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν πολυπληθυσμιακή, πολυθρησκευτική και δομημένη με βάση την ισλαμική πίστη. Η οθωμανική κοινωνία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως «πολυεθνική» καθώς στο εσωτερικό της συμπεριέλαβε πολλές διαφορετικές εθνότητες (π.χ. Αρμένιους, Εβραίους, Βούλγαρους κτλ.), εξαιτίας των μακρόχρονων και αιματηρών κατακτήσεων που πραγματοποίησε η αυτοκρατορία καθ’ όλη τη διάρκεια της ύπαρξής της. Αξίζει να αναφερθεί ότι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία επικρατούσε πολύ μεγαλύτερη πολιτισμική ανομοιογένεια από ό,τι στα ευρωπαϊκά κράτη της νεότερης εποχής. Βέβαια, όπως είναι φυσικό και συνάμα αναμενόμενο εναντίον των αλλόθρησκων και των αλλόδοξων πληθυσμών που διέμεναν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία διεξάγονταν κάποιες διακρίσεις και εκμεταλλεύσεις χωρίς, ωστόσο να υφίσταντο διώξεις και επιθέσεις αδυσώπητης βίας.
Οι σχέσεις μεταξύ των μουσουλμάνων, οι οποίοι θεωρούνταν ανώτεροι νομικά σύμφωνα με τον ισλαμικό νόμο και των μη μουσουλμάνων (οι οποίοι ονομάζονταν Ζίμμηδες που σήμαινε προστατευόμενα πρόσωπα) κατοίκων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν σε γενικές γραμμές ομαλές και χωρίς εντάσεις. Για πολλά χρόνια η συνύπαρξή τους ήταν ειρηνική και συνέβαλλε στην ανταλλαγή πολιτισμικών επιρροών. Ωστόσο, η ευνοϊκότερη φορολογική μεταχείριση των μουσουλμάνων και γενικότερα η επιείκεια που δείχνονταν στις σημαντικές ή μη παρανομίες που διέπρατταν δημιουργούσε κάποιες ανεπιθύμητες εντάσεις και προστριβές μεταξύ τους. Ενώ, οι ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις που διαδραματίζονταν κατά καιρούς είχαν συνδράμει καθοριστικά στο να κλονιστούν για αρκετά διαστήματα οι σχέσεις μεταξύ μουσουλμάνων και μη μουσουλμάνων και στο να οξυνθεί η αντιπαλότητα ανάμεσά τους.
Ωστόσο, κρίνεται αναγκαίο να τονισθεί ότι ο σουλτάνος προστάτευε τη ζωή, την ελευθερία, την περιουσία, και την άσκηση της λατρείας των μη μουσουλμάνων υπηκόων του, εφόσον βέβαια, οι Ζίμμηδες είχαν αποδεχτεί πλήρως την εξουσία του και τον ύψιστης σημασίας ρόλο που επιτελούσε, αφού ήταν ο ανώτατος πολιτικός, στρατιωτικός, αλλά και θρησκευτικός αρχηγός και όλοι όφειλαν να υπακούν στις διαταγές του. Στους μη μουσουλμανικούς πληθυσμούς είχε δοθεί ακόμα και η δυνατότητα να αυτοδιαχειρίζονται μόνοι τους το θρήσκευμα τους και να κανονίζουν οι ίδιοι για μια σειρά σημαντικών ζητημάτων, όπως αυτό της κληρονομίας και του γάμου. Αν και υπόκεινταν και σε συγκεκριμένους περιορισμούς, όσον αφορά την ένδυση, την εμφάνιση και τις ασχολίες τους. Ενώ, ο εξισλαμισμός τους αποτρεπόταν, γιατί οι μη μουσουλμανικοί πληθυσμοί πλήρωναν δυσβάστακτους οικονομικούς φόρους. Ο κεφαλικός φόρος ήταν ο κυριότερος φόρος που πλήρωναν. Συνεπώς, η Οθωμανική Αυτοκρατορία θα έχανε μια σημαντική και σταθερή πηγή εσόδων από τους φόρους που πλήρωναν.
Βασικός τρόπος διαχωρισμού των πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν το θρήσκευμα και όχι η εθνότητα, όπως λανθασμένα πιστεύεται. Η ενδυμασία μετατράπηκε και εκείνη με τη σειρά της σε κύριο κριτήριο διαχωρισμού του μουσουλμανικού και μη μουσουλμανικού πληθυσμού. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε θεσπίσει νόμους που ρύθμιζαν το τι μπορούσαν να φορούν και το τι όχι οι διαφορετικές κοινωνικές και θρησκευτικές ομάδες. Ο Μουράτ Δ΄ εισήγαγε νέες διαταγές για την εφαρμογή ενδυματολογικών επιταγών θρησκευτικής προέλευσης. Οι διάφοροι κανόνες ένδυσης που θεσπίστηκαν κατά καιρούς στόχευαν στη διάκριση των πληθυσμών τόσο ως προς το θρήσκευμα όσο και ως προς την κοινωνική τους τάξη. Η παραβίαση τους μπορούσε να οδηγήσει σε σημαντικές κυρώσεις. Για τους μη μουσουλμάνους η συνηθέστερη τιμωρία ήταν εξισλαμισμός, ενώ για τους μουσουλμάνους η εκτέλεση.
Οι μουσουλμάνοι άνδρες φορούσαν συνήθως ενδύματα, όπως τουρμπάνια, φαρδιά παντελόνια που ονομάζονταν “şalvar” και μακριές ρόμπες γνωστές ως «καφτάνια» ή “jubahs”. Όσοι διέθεταν μια οικονομική ευμάρεια συχνά επέλεγαν να φορούν πιο περίτεχνα και ακριβά ρούχα, όπως κεντημένα καφτάνια και μεταξωτά υφάσματα, ενώ όσοι ήταν οικονομικά ευάλωτοι φορούσαν απλούστερα και πιο πρακτικά ρούχα από φθηνότερα υλικά. Βέβαια, σύμφωνα με το Ισλάμ οι μουσουλμάνοι μπορούσαν να φορούν, οποιοδήποτε είδος ένδυσης επιθυμούσαν, καθώς θεωρούνταν ότι όλα τα ρούχα είναι νόμιμα, εφόσον εξυπηρετούν τους απαιτούμενους σκοπούς και δεν υπερβαίνουν τα θεσμοθετημένα όρια.
Οι μη μουσουλμανικοί πληθυσμοί της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπως οι Χριστιανοί και οι Εβραίοι, είχαν το δικό τους ξεχωριστό στυλ ένδυσης. Έπρεπε, όμως, να φορούν συγκεκριμένα χρώματα ή τύπους ρούχων για να διαφοροποιηθούν από τους μουσουλμάνους. Οι ενδυματολογικές επιλογές των Ζίμμηδων όφειλαν να είναι υποδεέστερες από αυτές των μουσουλμάνων. Δεν επιτρεπόταν σε καμία περίπτωση στους Χριστιανούς, στους Εβραίους και στις υπόλοιπες μη μουσουλμανικές πληθυσμιακές ομάδες να ντύνονται αριστοκρατικά.
Οι υπήκοοι της αυτοκρατορίας έπρεπε να φορούν καλύμματα κεφαλής ανάλογο του θρησκεύματός τους. Το 1829 ο Μαχμούτ Β΄, όμως, εισήγαγε το φέσι ως κοινό κάλυμμα κεφαλής για όλους τους υπηκόους (πλην των ιερωμένων) σε μια προσπάθεια να αμβλυνθούν οι κοινωνικές αντιθέσεις μεταξύ των μουσουλμάνων και των μη μουσουλμάνων.
Η γυναικεία ενδυμασία διέφερε ανάλογα με το θρήσκευμα. Οι μουσουλμάνες γυναίκες φορούσαν συχνά μακριά, φαρδιά φορέματα και πέπλα για να καλύψουν το σώμα και τα μαλλιά τους, ως ένδειξη σεμνότητας. Σε δημόσιους χώρους, ήταν υποχρεωμένες να καλύπτουν το πρόσωπό τους. Βέβαια, η ενδυμασία τους διέφερε σημαντικά ανάλογα με το πολιτιστικό τους υπόβαθρο, την κοινωνικοοικονομική τους κατάσταση και τις προσωπικές τους προτιμήσεις.
Οι μη μουσουλμάνες σύμφωνα με το διάταγμα που εκδόθηκε το 1564 προβλεπόταν να φορούν φούστες από μαλλί αγκορά ή από ένα μεταξωτό ανάμικτο με βαμβάκι, το κουτνού. Αν και η ενδυμασία τους διέφερε ανάλογα με την περιοχή από που καταγόντουσαν. Στην πλειοψηφία τους δεν κάλυπταν το πρόσωπο τους σε αντίθεση με τις μουσουλμάνες.
Εν κατακλείδι, η ενδυμασία στην Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν ήταν μόνο θέμα προσωπικού στυλ, αλλά συνιστούσε μια αντανάκλαση της κοινωνικής θέσης, της θρησκευτικής ταυτότητας, των πολιτιστικών κανόνων και της οικονομικής κατάστασης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ιναλτζίκ, Χ. (1995), Η Οθωμανική Αυτοκρατορία: Η κλασική εποχή, 1300-1600, Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια
- Faroqhi S. (2000), Κουλτούρα και καθημερινή ζωή στην Οθωμανική Αυτοκρατορία: Από τον Μεσαίωνα ως τις αρχές του 20ού αιώνα, Αθήνα: Εκδόσεις Εξάντας
- Οι Οθωμανές: Πτυχές της ζωής των γυναικών στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, lifo.gr, διαθέσιμο εδώ
