Του Δημήτρη Τσελίκα,
Ολοκληρώνουμε το αφιέρωμα στις μεγάλες προσωπικότητες των Περσικών Πολέμων. Μετά τον Μιλτιάδη, τον ήρωα του Μαραθώνα, τον Λεωνίδα, το λιοντάρι των Θερμοπυλών, και τον Θεμιστοκλή, τον γίγαντα της Σαλαμίνας, σειρά παίρνει ο Παυσανίας, ο θριαμβευτής των Πλαταιών.
Ο Παυσανίας (510 – 470 π.Χ.) ανήκε στο βασιλικό γένος των Αγιαδών και ήταν γιος του Κλεομβρότου και κατά σειρά απόγονος του Αναξανδρίδου Β΄, του Λέοντος, του Ευρυκρατίδου, του Αναξάνδρου, του Ευρυκράτους, του Πολυδώρου, του Αλκαμένους, του Τηλέκλου, του Αρχελάου, του Ηγησιλάου, του Διορύσσου, του Λεωβώτου, του Ερχεστράτου, του Ήγιος, του Ευρυσθένους, του Αριστοδήμου, του Αριστομάχου, του Κλεοδαίου, του Ύλλου, του Ηρακλέους. Σε περίπτωση που το συγκεκριμένο γενεαλογικό δέντρο φαίνεται οικείο, υπενθυμίζουμε πως είναι ακριβώς το ίδιο με του Λεωνίδα. Ο Λεωνίδας ήταν γιος του Αναξανδρίδου και ο Παυσανίας γιος του Κλεομβρότου, αδελφού του Λεωνίδα, άρα ανιψιός του λιονταριού των Θερμοπυλών. Για την προσωπική του ζωή δεν γνωρίζουμε σχεδόν τίποτα, παρά μόνο το πώς έγινε Βασιλιάς της Σπάρτης. Διάδοχος του Λεωνίδα μετά τις Θερμοπύλες ήταν ο γιος του ο Πλείσταρχος, όμως επειδή εκείνος ήταν ανήλικος ακόμη, ο Παυσανίας, ως ξάδερφός του, τον επιτρόπευε ως αντιβασιλεύς. Έτσι, εκείνος ήταν που ελάμβανε τις αποφάσεις και που ήταν αρχηγός του στρατού.
Μετά τη συντριβή του στη Σαλαμίνα, ο Ξέρξης αποχώρησε κακήν κακώς από την Ελλάδα για να γλυτώσει. Άφησε, όμως, πίσω τον στρατηγό Μαρδόνιο με 300.000 στρατό, κατ’ επιθυμία του ίδιου του Μαρδονίου. Ο Πέρσης στρατηγός, επειδή φοβόταν πως θα του χρεωνόταν η αποτυχία της εκστρατείας και η συντριβή του στρατού και του στόλου, έπεισε τον Ξέρξη να τον αφήσει εκεί με στρατό για να υποδουλώσει τους Έλληνες. «Δεν φταίμε εμείς οι Πέρσες», του είπε, «που χάθηκε ο πόλεμος. Εμείς πολεμήσαμε γενναία. Αν οι Κίλικες, οι Κύπριοι, οι Φοίνικες και οι Αιγύπτιοι ταπεινώθηκαν, αυτό δεν έχει σχέση με τους Πέρσες. Γι’ αυτό λοιπόν, σε συμβουλεύω να γυρίσεις στην πατρίδα με το μεγαλύτερο τμήμα του στρατού και να αφήσεις εμένα εδώ με ένα κομμάτι του, και αναλαμβάνω να σου παραδώσω την Ελλάδα δούλη». Ο Ξέρξης χάρηκε με την πρόταση αυτή και αμέσως πήγε να τη συζητήσει με τους συμβούλους του, αλλά κυρίως με την Αρτεμισία, την οποία είχε σε μεγάλη εκτίμηση και την εμπιστευόταν, ειδικά μετά από την – ορθή, όπως αποδείχθηκε – κρίση της για την αποφυγή της ναυμαχίας στη Σαλαμίνα. Της εκθέτει, λοιπόν, το σχέδιο του Μαρδονίου και ζητά τη γνώμη της. Η θαρραλέα γυναίκα μιλά ξεκάθαρα και χωρίς να κρύβει τα λόγια της: «Έτσι όπως εξελίχθηκαν τα πράγματα, εσύ, Βασιλιά μου, φύγε από την Ελλάδα και άσε εδώ τον Μαρδόνιο με τον στρατό που σου ζήτησε. Αν πράγματι κατορθώσει να υποτάξει τους Έλληνες, η επιτυχία θα είναι δική σου, εάν δε αποτύχει, η αποτυχία θα είναι δική του. Και στο κάτω-κάτω, αν χαθεί ο Μαρδόνιος, δεν θα πάθεις και τίποτα. Άλλωστε, εσύ τον σκοπό σου, που ήταν το κάψιμο των Αθηνών, το επέτυχες. Μπορείς τώρα να επιστρέψεις στην πατρίδα σου».
Ο Ξέρξης ικανοποιήθηκε από την απάντηση της Αρτεμισίας, την ευχαρίστησε και την έστειλε στην Έφεσο. Στην συνέχεια, κάλεσε τον Μαρδόνιο και του έδωσε εντολή να διαλέξει τον στρατό που θα κρατήσει. Αυτός διαλέγει προσεκτικά και επιλεκτικά μεταξύ Περσών, Μήδων, Σακών, Ινδών, Βακτρίων κλπ., ενώ κρατά μαζί του και τους Αθανάτους, το επίλεκτο τμήμα του στρατού. Μονάχα ο αρχηγός τους, ο Υδάρνης, γυρνά με τον Ξέρξη στην Ασία. Ο περσικός στρατός αποχωρεί από την Ελλάδα εξευτελισμένος. Αποδεκατισμένος γυρίζει προς τα πίσω, ενώ οι Έλληνες επιχειρούν κλεφτοπόλεμο και του προξενούν μεγάλα πλήγματα. Σε μόλις 45 μέρες φθάνουν από τη Θεσσαλία στον Ελλήσποντο κι εκεί διαβαίνουν το στενό με πλοία, αφού οι γέφυρες που είχαν φτιάξει έχουν καταστραφεί από καταιγίδες. Στην Ασία μετά από καιρό προμηθεύονται τρόφιμα και ο Ξέρξης με τους αξιωματούχους του οδεύουν προς τα Σούσα. Η εκστρατεία του τελείωσε άδοξα και με συντριβή.
«Τότε ἔαρ γινόμενον», αφού, δηλαδή, ήρθε η άνοιξη, ο Μαρδόνιος αποφάσισε να κατέβει από τη Θεσσαλία για να υποδουλώσει την Αθήνα. Πρώτα προσπαθεί με τη διπλωματία να πάρει με το μέρος του τους Αθηναίους και στέλνει τον Αλέξανδρο Α’, Βασιλιά της Μακεδονίας, να μεταφέρει στους Αθηναίους τις προτάσεις του – μην γνωρίζοντας, όμως, ότι ο Μακεδόνας Βασιλιάς ανήκει στο ελληνικό κατασκοπευτικό δίκτυο, όπως έχουμε αναφέρει στον βίο του Λεωνίδα. Ο Αλέξανδρος εισέρχεται στην Εκκλησία του Δήμου και ανακοινώνει στους Αθηναίους τις προτάσεις του Μαρδονίου. Ο Ξέρξης τους συγχωρεί για το κακό που του προξένησαν και τους παραχωρεί όχι μόνο τα εδάφη τους, αλλά και όποια άλλη περιοχή θέλουν. Τους παρέχει κυβερνητική αυτονομία και προσφέρεται να ανοικοδομήσει την πόλη και τους ναούς τους που πυρπόλησε. Αυτή είναι και η λύση που τους συμφέρει, αφού ακόμα και αν νικήσουν τον Μαρδόνιο, ο Ξέρξης θα επιτεθεί με ακόμα μεγαλύτερο στρατό. Οι Λακεδαιμόνιοι θορυβήθηκαν μόλις άκουσαν ότι οι Αθηναίοι είναι πιθανό να ενδώσουν στις προτάσεις του Ξέρξη και αμέσως έστειλαν πρεσβεία στην Αθήνα. Έβγαλαν λόγο ανακοινώνοντας τον σκοπό της άφιξής τους στο κλεινόν άστυ και παρακαλώντας τους να μην ενδώσουν στις προτάσεις των Περσών.
Ο Αριστείδης ανέρχεται στο βήμα. Θα ανακοινώσει την απόφαση που εξ αρχής είχαν λάβει οι Αθηναίοι. «Νῦν τε ἀπάγγελλε Μαρδονίῳ ὡς Ἀθηναῖοι λέγουσι, ἔστ᾽ ἂν ὁ ἥλιος τὴν αὐτὴν ὁδὸν ἴῃ τῇ περ καὶ νῦν ἔρχεται, μήκοτε ὁμολογήσειν ἡμέας Ξέρξῃ· ἀλλὰ θεοῖσί τε συμμάχοισι πίσυνοί μιν ἐπέξιμεν ἀμυνόμενοι καὶ τοῖσι ἥρωσι, τῶν ἐκεῖνος οὐδεμίαν ὄπιν ἔχων ἐνέπρησε τούς τε οἴκους καὶ τὰ ἀγάλματα». «Πες», δηλαδή, «στον Μαρδόνιο ότι οι Αθηναίοι λένε: όσο ο ήλιος ακολουθεί την ίδια οδό που ακολουθεί και τώρα, ποτέ δεν θα συνθηκολογήσουμε με τον Ξέρξη, αλλά με τους θεούς μας και τους ήρωές μας για συμμάχους θα αμυνθούμε, των οποίων εκείνος χωρίς καμία ντροπή πυρπόλησε τους ναούς και τα αγάλματα». Απάντηση πέρα για πέρα ηρωική, πέρα για πέρα ελληνική.
Στη συνέχεια, στράφηκε στους Λακεδαιμονίους. «Θα έπρεπε να ντρέπεστε που φοβηθήκατε για τους Αθηναίους, την στιγμή που γνωρίζετε καλά το φρόνημά μας, ότι δεν υπάρχει πουθενά στην γη τόσο χρυσάφι ούτε χώρα τόσο υπέροχη σε ομορφιά και αρετή που θα τα δεχόμασταν ως αντάλλαγμα να μηδίσουμε και να υποδουλώσουμε την Ελλάδα. Γιατί είναι πολλά και μεγάλα αυτά που μας εμποδίζουν να το κάνουμε, ακόμα και αν το θέλαμε. Πρώτα και πάνω απ’ όλα τα αγάλματα και οι ναοί των θεών που πυρπολήθηκαν και γκρεμίστηκαν, που μας υποχρεώνουν να πάρουμε την μεγαλύτερη εκδίκηση που μπορούμε παρά να συνθηκολογήσουμε με αυτόν που τα έκανε αυτά. Μετά, το Ελληνικό έθνος, το οποίο έχει το ίδιο αίμα, την ίδια γλώσσα, κοινά λατρευτικά κέντρα και θυσίες για τους θεούς και κοινά ήθη – θα ήταν ντροπή για τους Αθηναίους να προδώσουν αυτά. Και να ξέρετε καλά και τούτο, αν δεν έτυχε να το γνωρίζετε νωρίτερα, έστω και ένας Αθηναίος να μείνει ζωντανός, ποτέ δεν θα συνθηκολογήσουμε με τον Ξέρξη. Μετά το «Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια» των Σαλαμινομάχων, εδώ βλέπουμε την αναγνώριση της ύπαρξης του ελληνικού έθνους και των χαρακτηριστικών του: αίμα, γλώσσα, θρησκεία, ήθη (αὖτις δὲ τὸ Ἑλληνικόν, ἐὸν ὅμαιμόν τε καὶ ὁμόγλωσσον, καὶ θεῶν ἱδρύματά τε κοινὰ καὶ θυσίαι ἤθεά τε ὁμότροπα). Αυτό προς απάντηση όσων, Ελλήνων και ξένων, αμφισβητούν την ύπαρξη και την συνέχεια του ελληνικού έθνους.
Συνεχίζεται…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κων. Παπαρρηγόπουλος, «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», τόμος 2, Αθήνα: Εκδόσεις Λυμπέρη – Εκδόσεις Οξύ.
- Πλεύρης, Κ. (2012), Οι βάρβαροι (Αναφορά στα Ελληνοπερσικά), Αθήνα: Εκδόσεις Ήλεκτρον.
- Ηρόδοτος Αλικαρνασσεύς, Ιστοριών Θ’ – Καλλιόπη (2012), μτφρ. Τζαφερόπουλος Α., Αθήνα: Βιβλιοθήκη Των Ελλήνων – Γεωργιάδης.
- Παυσανίας – Στρατηγός, lakonia.mobi, διαθέσιμο εδώ
- “Αυτές τις πράξεις τις κάνουν οι βάρβαροι, όχι οι Έλληνες”. Η απάντηση του Παυσανία, όταν του είπαν να παλουκώσει τον Πέρση στρατηγό, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
- Pausanias, oxfordreference.com, διαθέσιμο εδώ
- Pausanias – Greek military officer, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- Παυσανίας (στρατηγός), hellenicaworld.com, διαθέσιμο εδώ
- Pausanias (General), worldhistory.org, διαθέσιμο εδώ
