Της Ευθυμίας Γκαμπέση,
Προς τιμήν της ιστορικής ημέρας της εξέγερσης του Πολυτεχνείου που κορυφώθηκε στις 17 Νοεμβρίου 1973, θα αναλυθούν δύο ποιήματα, ένα του Στέλιου Γεράνη «Το στρατόπεδο ετέθη πάλι υπό έλεγχο» και του Μανώλη Αναγνωστάκη «Φοβάμαι».
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου ήταν η μαζική αντίδραση του ελληνικού λαού ενάντια στην στρατιωτική δικτατορία υπό το καθεστώς της οποίας βρισκόταν η χώρα από το 1967. Οι εντάσεις ξεκίνησαν στον πανεπιστημιακό χώρο από τις αρχές του 1973, ενώ από τις 14 Νοεμβρίου του 1973 στο χώρο του Πολυτεχνείου, και κλιμακώθηκαν στις 17 του ίδιου μήνα. Τότε άρμα μάχης εισέβαλε από την κεντρική πύλη του Πολυτεχνείου και κατέστειλε όλες τις αντιδράσεις, επαναφέροντας τον στρατιωτικό νόμο.
- «Το στρατόπεδο ετέθη πάλι υπό έλεγχον»
«Άρχισαν να κλονίζονται τα θεμέλια.
Ένας βραχνός λοχίας μας γκρεμίζει στη Νύχτα
με σιδερένιους λοστούς. Ανοιξιάτικα όνειρα
τουφεκίζονται στον αυλόγυρο του Πολυτεχνείου.
Ο στρατοπεδάρχης καπνίζει νευρικά το τσιμπούκι του
καθαρίζει την υγρασία στα τζάμια
και μετράει τους σκοτωμένους απ’ το παράθυρο.
Ύστερα σηκώνεται πλένει τα χέρια του
ρίχνει μια φευγαλέα ματιά στον καθρέφτη
λέει ένα σκληρό «αυτός είμαι»
και ξαπλώνει στο κρεβάτι να κοιμηθεί.
Μα πριν αδειάσει το γυάλινο μάτι του στο ποτήρι
σηκώνει με αργές κινήσεις το τηλέφωνο
και καλεί το Επιτελείο: «Στρατηγέ μου,
η εκστρατεία εστέφθη υπό πλήρους επιτυχίας
Το στρατόπεδο ετέθη πάλι υπό έλεγχον
Καληνύχτα σας».
Ο Στέλιος Γεράνης ήταν Έλληνας ποιητής. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1920 και άφησε την τελευταία του πνοή το 1993. Η καταγωγή του ήταν από την Νέα Έφεσο Μικράς Ασίας. Για δύο χρόνια περίπου, το 1938-1940 ήταν φοιτητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ενώ επαγγελματικά έχει ασχοληθεί με την λογιστική, την δημοσιογραφία και με τον εκτελωνισμό.
Στην ποίησή του προσεγγίζει τον ουμανιστικό λυρισμό του Νικηφόρου Βρεττάκου. Αν και θεωρητικά εντάσσεται στην Α’ μεταπολεμική γενιά, οι ιδέες των ποιημάτων του απέχουν πολύ από αυτή. Συνεχίζει, τουλάχιστον μέχρι την δεκαετία 1960, να παραμένει πιστός στην αριστερά και να θεωρεί τον σοσιαλισμό ως λύση στα προβλήματα της εποχής. Η ποίηση του κυριαρχείται από ένα λυρικό ύφος.
- «Φοβάμαι»
«Φοβάμαι
τους ανθρώπους που εφτά χρόνια
έκαναν πως δεν είχαν πάρει χαμπάρι
και μια ωραία πρωία –μεσούντος κάποιου Ιουλίου–
βγήκαν στις πλατείες με σημαιάκια κραυγάζοντας
«Δώστε τη χούντα στο λαό».
Φοβάμαι τους ανθρώπους
που με καταλερωμένη τη φωλιά
πασχίζουν τώρα να βρουν λεκέδες στη δική σου.
Φοβάμαι τους ανθρώπους
που σου ‘κλειναν την πόρτα
μην τυχόν και τους δώσεις κουπόνια
και τώρα τους βλέπεις στο Πολυτεχνείο
να καταθέτουν γαρίφαλα και να δακρύζουν.
Φοβάμαι τους ανθρώπους
που γέμιζαν τις ταβέρνες
και τα ‘σπαζαν στα μπουζούκια
κάθε βράδυ
και τώρα τα ξανασπάζουν
όταν τους πιάνει το μεράκι της Φαραντούρη
και έχουν και «απόψεις».
Φοβάμαι τους ανθρώπους
που άλλαζαν πεζοδρόμιο όταν σε συναντούσαν
και τώρα σε λοιδορούν
γιατί, λέει, δεν βαδίζεις στον ίσιο δρόμο.
Φοβάμαι, φοβάμαι πολλούς ανθρώπους.
Φέτος φοβήθηκα ακόμα περισσότερο».
Ο Μανόλης Αναγνωστάκης γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη στις 10 Μαρτίου 1925 και έφυγε από την ζωή στις 23 Ιουνίου 2005. Ήταν ένας από τους σημαντικότερους ποιητές της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς.
Στην Κατοχή ήταν μέλος της ΕΠΟΝ, ενώ για δύο περίπου έτη, 1943-1945, υπήρξε Αρχισυντάκτης του περιοδικού «Ξεκίνημα». Ως φοιτητής είχε έντονη πολιτική δράση, γι’ αυτό φυλακίστηκε το 1948 και καταδικάστηκε σε θάνατο το επόμενο έτος. Από την φυλακή βγήκε τελικά το 1951. Αργότερα εντάχθηκε στο ΚΚΕ, όμως μετά από την διάσπασή του, το 1968, ενσωματώθηκε στο ΚΚΕ εσωτερικού με το οποίο υπήρξε υποψήφιος ευρωβουλευτής. Κατά την διάρκεια της Χούντας ανέπτυξε έντονη αντιδικτατορική δράση.
Έχει τιμηθεί πολλές φορές ως ποιητής, όπως το 1986 με το Α’ βραβείο ποίησης για το έργο «Τα Ποιήματα 1941-1971», το 1997 ανακηρύχθηκε επίσημος διδάκτωρ του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης, ενώ το 2002 βραβεύτηκε από τα Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία. Δημοσίευσε συνολικά 88 ποιήματα γραμμένα την περίοδο 1941-1971. Η συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του κυκλοφόρησε το 1979, ενώ το 1983 κυκλοφόρησε καθαρά ιδιωτικά η αυτοβιογραφία «Υ.Γ.». Το ποίημα «Φοβάμαι», επίσης, εκδόθηκε το 1983 στην «Αυγή». «Στο αλλοιωμένο τοπίο της εποχής μας δεν θα ξανά γράψω. Το έργο μου το ολοκλήρωσα. Επιλέγω τη σιωπή».
«Η ποίηση είναι έργο νεότητας. Χρειάζεται ενθουσιασμό, αυταπάτες, ψευδαισθήσεις. Αυτά τα έχουν οι νέοι. Όσο μεγαλώνεις, κατέχεις καλύτερα το μέσα σου. Γίνεσαι τεχνίτης, αλλά ένα ποίημα δεν χρειάζεται να είναι τέλειο για να είναι καλό».
Η ποίηση του Μανώλη Αναγνωστάκη δεν είναι απαισιόδοξη. Όσο κι αν οι στίχοι του φτάνουν κάποτε στην απελπισία, στο βάθος του ορίζοντα διακρίνεται ένα φως που μοιάζει περισσότερο με την αναλαμπή της αυγής και λιγότερο με το λυκόφως. Η δύναμη του ποιητικού του έργου, υπερβαίνοντας τις κομματικές ταμπέλες, κατάφερε να εκφράσει αβεβαιότητα, την αποξένωση, αλλά και τις ελπίδες μιας ολόκληρης εποχής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Στέλιος Γεράνης, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ
- Μανόλης Αναγνωστάκης, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ
- Στέλιος Γεράνης, wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ
- Μανόλης Αναγνωστάκης, wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ
