Της Ραφαηλίας Τσότρα,
Η εσωτερική και ενιαία αγορά, δηλαδή η ελευθερία ανταλλαγής υπηρεσιών και αγαθών μεταξύ των χωρών της Ένωσης με στόχο την επίτευξη της μέγιστης δυνατής επιχειρηματικής και οικονομικής ανάπτυξης, αποτελεί από τους σημαντικότερους στόχους του εγχειρήματος της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Προκειμένου να επιτευχθεί ο ανωτέρω στόχος, προβλέπεται στο άρθρο 26 η επιδίωξη της εσωτερικής αγοράς, στα άρθρα 49 έως 55 η ελευθερία εγκατάστασης και στα 56 έως 62 η ελευθερία στην παροχή υπηρεσιών της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ).
Οι αυτοαπασχολούμενοι και οι επαγγελματίες ή τα νομικά πρόσωπα, υπό την έννοια του άρθρου 54 ΣΛΕΕ, που δραστηριοποιούνται νόμιμα σε ένα κράτος μέλος, μπορούν: (i) να ασκούν οικονομική δραστηριότητα με σταθερό και συνεχή τρόπο σε άλλο κράτος-μέλος (ελευθερία εγκατάστασης: άρθρο 49 ΣΛΕΕ) ή ii) να προσφέρουν και να παρέχουν τις υπηρεσίες τους σε άλλα κράτη-μέλη σε προσωρινή βάση, παραμένοντας εγκατεστημένοι στη χώρα προέλευσής τους (ελεύθερη παροχή υπηρεσιών: άρθρο 56 ΣΛΕΕ). Αυτό προϋποθέτει την κατάργηση κάθε διάκρισης λόγω ιθαγένειας, αλλά και τη λήψη μέτρων, προκειμένου να αξιοποιηθούν πλήρως οι ελευθερίες αυτές, ιδίως μέσω της εναρμόνισης των εθνικών κανόνων πρόσβασης ή της αμοιβαίας αναγνώρισης.
Οι ανωτέρω διατάξεις παρέχουν ένα ευρύτατο φάσμα ελευθερίας στους αυτοαπασχολούμενους, ώστε να δραστηριοποιηθούν και, κατ’ αποτέλεσμα, να κερδοφορήσουν σε κράτη-μέλη της Ένωσης, χωρίς να υφίστανται δυσμενείς συνέπειες και περιορισμούς. Η μοναδική εξαίρεση είναι τα επαγγέλματα που σχετίζονται με την άσκηση δημόσιας εξουσίας. Πρόκειται για μια εξαιρετική περίπτωση, που παρέχει τη δυνατότητα στα κράτη να περιορίζουν την ελευθερία εγκατάστασης για λόγους δημόσιας ασφάλειας και υγείας (π.χ. απαγόρευση εγκατάστασης βιομηχανίας παραγωγής όπλων). Φυσικά, η ανωτέρω διάταξη του άρθρου 51 ΣΛΕΕ ερμηνεύεται συσταλτικά, ώστε, εάν μπορεί να διαχωριστεί η δραστηριότητα που αποτελεί άσκηση δημόσιας εξουσίας από τις υπόλοιπες δραστηριότητες της επιχείρησης, αυτή να μπορεί να ασκήσει τις τελευταίες ελεύθερα σε κράτος της ΕΕ.
Τους στόχους αυτούς συνδράμει η επιτροπή IMCO, η οποία συνεργάζεται με τα κράτη-μέλη και την Επιτροπή, προκειμένου να διασφαλίσει ότι οι κανόνες της ενιαίας αγοράς είναι εφαρμόσιμοι και ότι εφαρμόζονται πλήρως και εγκαίρως. Στο σημείο αυτό, είναι απαραίτητο να επισημανθεί ότι η ελευθερία εγκατάστασης έχει υποστεί πολλαπλά πλήγματα. Η πανδημία του COVID-19 έθεσε απροσπέλαστους υγειονομικούς φραγμούς στο επιχειρείν και στην επέκταση των εταιρειών εντός ΕΕ. Ταυτόχρονα, η οικονομική ύφεση και ο περιορισμός των επενδύσεων λόγω του πληθωρισμού και, κατ’ επέκταση, της νομισματικής «σύσφιξης» που ασκείται για τον περιορισμό του αποτέλεσε έναν ακόμα έμπρακτο ανασταλτικό παράγοντα που επιβράδυνε τις αισιόδοξες στοχοθεσίες που αποτυπώθηκαν στη ΣΛΕΕ. Το άρθρο 16 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ κατοχυρώνει, επίσης, την επιχειρηματική ελευθερία. Το άρθρο αυτό στηρίζεται στη νομολογία του Δικαστηρίου, το οποίο έχει αναγνωρίσει την ελευθερία άσκησης οικονομικής ή εμπορικής δραστηριότητας.
Από τα παραπάνω, λοιπόν, συμπεραίνεται ότι η ελευθερία εγκατάστασης και παροχής υπηρεσιών και αγαθών συνιστά μια βασική εξασφάλιση που παρέχεται σε επίπεδο πρωτογενούς δικαίου. Αυτό το δικαίωμα είναι ζωτικής σημασίας για την προώθηση της επιχειρηματικότητας και την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής οικονομίας, δημιουργώντας ένα περιβάλλον που ευνοεί την καινοτομία και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Επιπλέον, ενθαρρύνει τους πολίτες να αναζητήσουν νέες ευκαιρίες σε διαφορετικά περιβάλλοντα, εμπλουτίζοντας έτσι τον πολιτισμό και την καινοτομία μέσω της πολυμορφίας.
Παρά τα οφέλη της ελευθερίας εγκατάστασης, υπάρχουν, επίσης, προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπίσει η ΕΕ, όπως η ανάγκη για εναρμόνιση των διάφορων κανόνων και διατάξεων μεταξύ των κρατών-μελών, προκειμένου να διευκολυνθεί η διασυνοριακή δραστηριότητα. Επιπλέον, είναι σημαντικό να εξασφαλιστεί η ισότιμη μεταχείριση όλων των πολιτών, ανεξαρτήτως εθνικότητας, σε ό,τι αφορά την πρόσβαση σε θέσεις εργασίας και τις συνθήκες εργασίας.
Για να ενισχυθεί περαιτέρω η ελευθερία εγκατάστασης, απαιτούνται προσπάθειες για τη δημιουργία ενός πλαισίου που θα διευκολύνει την κινητικότητα των εργαζομένων και των επιχειρηματιών, ενισχύοντας, παράλληλα, την προστασία των δικαιωμάτων τους και την ποιότητα των εργασιακών συνθηκών. Με τη σωστή ισορροπία μεταξύ ευελιξίας και προστασίας, η ελευθερία εγκατάστασης μπορεί να συνεχίσει να συμβάλλει στην ευημερία και την ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Νικόλαος Κ. Ρόκας, Εμπορικές Εταιρείες, 9η έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2019, Αθήνα
- Χριστοδούλου, Περάκης, Παπαδοπούλου, Εισαγωγή στο δίκαιο της ΕΕ, Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, 2021, Αθήνα
- Ελευθερία εγκατάστασης και ελεύθερη παροχή υπηρεσιών, www.europarl.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
