Της Ζωής Κόρδα,
Μια από τις σημαντικότερες και καθοριστικότερες μάχες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν η μάχη του Στάλινγκραντ (17 Ιουλίου 1942 – 2 Φεβρουαρίου 1943). Το Στάλινγκραντ αποτελούσε μια βιομηχανική πόλη κοντά στις όχθες του ποταμού Βόλγα και τοποθεσία ανατροφοδότησης των δυνάμεων του πολέμου. Επί πέντε ολόκληρους μήνες, οι ένοπλες στρατιωτικές δυνάμεις της Βέρμαχτ και του Κόκκινου Στρατού μάχονταν ανάμεσα στα χαλάσματα της πόλης. Η μάχη αυτή αποτέλεσε και αποτελεί ορόσημο της σύγχρονης ιστορίας, μιας και επιτελέστηκε ένα μεγαλειώδες ανάχωμα προς τις δυνάμεις του Άξονα και ειδικότερα της ιμπεριαλιστικής πολιτικής του Χίτλερ.
Το χρονικό πριν τη μάχη
Δύο χρόνια μετά την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η ιμπεριαλιστική στρατηγική των χιτλερικών δυνάμεων είχε επεκταθεί σχεδόν σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ο Χίτλερ επιθυμούσε μια εισβολή στην ΕΣΣΔ τόσο για ιδεολογικούς όσο και για επεκτατικούς λόγους. Ωστόσο, το σύμφωνο μη επίθεσης Ρίμπεντροπ – Μολότοφ μεταξύ Γερμανίας και ΕΣΣΔ στις 23 Αυγούστου 1939, του δημιουργούσε σαφώς κάποιες δυσκολίες. Παρ’ όλ’ αυτά, στις 22 Ιουνίου 1941, ο Χίτλερ εφάρμοσε την επιχείρηση Barbarossa (Unternehmen Barbarossa). Το όνομα της επιχείρησης υιοθετήθηκε από το προσωνύμιο του αυτοκράτορα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Φρειδερίκου Α΄ και ηγέτη της σταυροφορίας τον 12ο αιώνα.
Ο Χίτλερ επιθυμούσε την επέκταση των εδαφών του στα ανατολικά και την κατάκτηση των πετρελαιοπηγών του Καυκάσου. Αμέσως μετά την επιχείρηση Barbarossa, έβαλε σε εφαρμογή το Κυανούν Σχέδιο (Fall Blau). Η Βέρμαχτ ξεκίνησε την επιχείρηση με κωδικό ονομασίας «Μπλε Σχέδιο» στις αρχές Μαΐου. Το πλάνο αποσκοπούσε στην ισοπέδωση του Κόκκινου Στρατού, την κατάκτηση των πηγών πετρελαίου και την ενίσχυση των δυνάμεων του Γ΄ Ράιχ. Από την πλευρά τους, οι Σοβιετικοί πίστευαν πως ο γερμανικός στρατός θα κατευθυνόταν προς τη Μόσχα και το Λένινγκραντ με σκοπό την ολοκληρωτική καταστροφή τους. Συνεπώς, ο Στάλιν ενίσχυσε τις δυνάμεις του στο κέντρο παρά προς τα υπόλοιπα μέτωπα.
Η επίθεση των γερμανικών στρατευμάτων
Η 6η Γερμανική Στρατιά υπό τον στρατηγό Φρίντριχ Πάουλους εισέβαλε στα βόρεια προάστια της πόλης του Στάλινγκραντ στις 22 Αυγούστου 1942. Μέσα σε λίγες ώρες, τα περίχωρα της πόλης είχαν μετατραπεί σε ερείπια και ήταν γεμάτα από νεκρούς στρατιώτες και αμάχους. Οι σοβιετικές στρατιές αιφνιδιάστηκαν και άφησαν εκτεθειμένη την εξωτερική περίμετρο της πόλης. Η αρχική επικράτηση των γερμανικών δυνάμεων φαινόταν να είναι αναπόφευκτη, γεγονός που άλλαξε στη συνέχεια και αποτέλεσε ανάχωμα στις βλέψεις του Χίτλερ. Μέσα σε ενάμιση μήνα περίπου, οι Γερμανοί είχαν κατακτήσει το μεγαλύτερο μέρος της πόλης, χωρίς ωστόσο να έχουν τον απόλυτο έλεγχό της. Η υπεροχή των γερμανικών δυνάμεων εξαντλείτο, παρά τις συνεχείς προσπάθειες. Μετά το τέλος του Οκτώβρη και με αντίξοες καιρικές συνθήκες, καθώς πλησίαζε ο βαρύς χειμώνας, οι Σοβιετικοί ανταπέδωσαν με την επιχείρηση «Ουρανός». Η αρχική υποχώρηση των Σοβιετικών στην αδηφάγο στάση του γερμανικού στρατού επισκιάζεται από το σθένος που επιδεικνύουν. Ο Ουρανός (Операция “Уран”) αποτέλεσε την ονομασία της επιχείρησης του σοβιετικού στρατού με σκοπό την περικύκλωση των γερμανικών στρατιών κρυφά από την επίβλεψή τους. Εν τέλει, η επιχείρηση «Ουρανός» των Στάλιν, Ζούκωφ και Βασιλιέφσκι στέφτηκε με μεγάλη επιτυχία και εγκλώβισε την 6η Στρατιά μέσα στο Στάλινγκραντ στις 23 Νοεμβρίου του 1942.
Η άμυνα του σοβιετικού στρατού χωρίστηκε σε τρία μέτωπα: α) το νότιο-δυτικό μέτωπο υπό τον Βατούτιν, β) το μέτωπο στον ποταμό Ντον υπό τον στρατηγό Ροκοσόφσκυ και γ) το μέτωπο της πόλης, υπό τον Γϊερεμένκο. Ο στόχος ήταν το νότιο-δυτικό μέτωπο και το μέτωπο στο Ντον ποταμό προκειμένου να αναστείλουν την επεκτατική δράση της 6ης Γερμανικής Στρατιάς και των συμμαχικών δυνάμεών τους.
Ακόμη, ο στρατηγός Βασίλι Τσουϊκόφ υπό την 62η Στρατιά εφάρμοσε τη μέθοδο μάχης σώμα με σώμα ή «αγκάλιασμα του εχθρού». Ειδικότερα, τα σοβιετικά στρατεύματα επιδόθηκαν στη χρήση χαλασμάτων ως καταφύγια και χώρους ενέδρας, εργοστασίων, πολυκατοικιών, ακόμη και το δίκτυο των υπονόμων. Χρησιμοποιούσαν ακόμη και ελεύθερους σκοπευτές. Το σχέδιο αυτό αποτελούσε ένα εξαιρετικό αμυντικό εγχείρημα με αποτέλεσμα να οδηγεί τα αντίπαλα στρατεύματα σε εξάντληση.
Ως πεδίο μάχης στην ιστορία έμεινε μια πολυκατοικία, η οποία πήρε το όνομά της από τον λοχία Παβλόφ. Ο λοχίας και η διμοιρία του παρέμειναν μέσα υπερασπιζόμενοι την πόλη τους μέχρι τέλους. Το σπίτι του Παβλόφ αποτέλεσε σύμβολο της σοβιετικής αντίστασης εναντίον της γερμανικής μεραρχίας.
Η αναχαίτηση ως απάντηση της ΕΣΣΔ
Η πρώτη αντεπίθεση ξεκίνησε στις 19 Νοεμβρίου και οι επόμενοι δύο μήνες φάνηκαν άκρως πιεστικοί προς τις γερμανικές στρατιές. Οι Γερμανοί προσπαθούσαν να εφοδιάσουν τους στρατιώτες διαμέσου αεροσκαφών.
Στα μέσα του Δεκέμβρη, οι Σοβιετικοί επιχειρούν με διαφορετικούς τρόπους, ώστε να προστατεύσουν την πόλη και την επεκτατική μανία του Χίτλερ. Έτσι, συντελούνται διάφορες επιχειρήσεις, μια από αυτές με την ονομασία «Δαχτυλίδι». Αυτή αποσκοπούσε στην οριστική απώθηση των γερμανικών στρατευμάτων από το εσωτερικό της πόλης προς το νότο, και τελικά τον εγκλωβισμό και την παράδοσή τους στις σοβιετικές δυνάμεις. Η κατάσταση χειροτέρευε ακόμη περισσότερο, καθώς ο ελλιπής ανεφοδιασμός, η πείνα και οι εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες καθιστούσαν την κατάσταση των γερμανικών στρατευμάτων αφόρητη. Παρ’ όλο που έβαλαν οι Γερμανοί σε εφαρμογή το σχέδιο «Χειμερινή Καταιγίδα» για απεγκλωβισμό και ανεφοδιασμό, εκείνο βρέθηκε στο κενό.
Ο Ιανουάριος στέφθηκε επιτυχώς ως ο μήνας των Σοβιετικών με συνεχόμενες επιθέσεις, με αποτέλεσμα στις 31 Ιανουαρίου 1943 η στρατιά του Φρίντριχ Πάουλους και ο ίδιος να παραδοθούν. Η πεντάμηνη ολοκληρωτική μάχη μεταξύ Γερμανίας και ΕΣΣΔ έλαβε τέλος δύο μέρες, μετά στις 2 Φεβρουαρίου, με την παράδοση και των τελευταίων στρατευμάτων και την καθοριστικότερη ήττα της χιτλερικής μεραρχίας.
Οι συνέπειες της οδυνηρής αυτής μάχης ήταν ανυπολόγιστες. Η άλλοτε βιομηχανική πόλη καταστράφηκε ολοκληρωτικά, ενώ οι ανθρώπινες απώλειες ξεπέρασαν κατά πολύ το 1.500.000 σε στρατιώτες και αμάχους. Το 1945, η πόλη του Στάλινγκραντ έλαβε το βραβείο της Ηρωίδας Πόλης για τη μάχη αυτή.
Το Στάλινγκραντ σήμερα
Σήμερα η πόλη ονομάζεται Βόλγκογκραντ (πόλη του Βόλγα) και πάνω στον λόφο Μαμάγιεφ Κουργκάν ανυψώνεται ένα τεράστιο άγαλμα προς τιμήν των εκατομμυρίων πεσόντων, η «Μητέρα Πατρίδα». Δικαίως λοιπόν θεωρείται από τις σημαντικότερες μάχες του 20ου αιώνα, καθώς αναχαιτίστηκε έπειτα από σκληρές μάχες το μιλιταριστικό σθένος του χιτλερικού καθεστώτος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Roberts, G. (2002), Victory at Stalingrad, G. Britain: Pearson Education.
- Stone, D. (2009), Stalingrad and the Evolution of Soviet Urban Warfare, Journal of Slavic Military Studies, vol. 22.
