Toυ Ελευθέριου Χονδρού,
Οι πληροφορίες, η ψυχή του κόσμου, ρέουν σε χείμαρρους γεγονότων και εικόνων, αφήνοντάς μας πλημμυρισμένους από την αμείλικτη παρουσία τους. Ωστόσο, αυτή η ζωτική δύναμη μπορεί, επίσης, να χρησιμοποιηθεί ως επικίνδυνο όπλο, ιδιαίτερα όταν μετατρέπεται σε παραπληροφόρηση – οργανωμένα ψέματα που χρησιμοποιούνται για τη διεξαγωγή πολιτικού πολέμου. Όπως παρατήρησε οξυδερκώς ο ιστορικός Thomas Rid στο βιβλίο του «Ενεργά Μέτρα», η παραπληροφόρηση μπορεί να αποδυναμώσει σημαντικά τα πολιτικά συστήματα που εμπιστεύονται την αλήθεια, διαβρώνοντας τελικά τα ίδια τα θεμέλια των ανοιχτών κοινωνιών.
Οι κακόβουλες λειτουργίες μιας ρωσικής επιχείρησης παραπληροφόρησης αποτελούν ολοφάνερη απόδειξη αυτής της αλήθειας. Ανατρέποντας τα δεδομένα σχετικά με ένα πρόγραμμα που ξεκίνησε από τις Ηνωμένες Πολιτείες για τη βελτίωση της δημόσιας υγείας και ασφάλειας στην πρώην Σοβιετική Ένωση –ένα πρόγραμμα που κάποτε καλωσόριζε και συμμετείχε ενεργά η Ρωσία για περισσότερες από δύο δεκαετίες– η Ρωσία εξαπέλυσε ένα σύννεφο ψεύτικων ειδήσεων. Αυτή η εκστρατεία, που είναι βαθιά ριζωμένη σε μακροχρόνιες παραδόσεις παραπληροφόρησης που υποστηρίζεται από το Κρεμλίνο, έχει δει μια εντατική άνοδο κατά τη διάρκεια του καταστροφικού πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία τον περασμένο χρόνο. Τώρα, ας εμβαθύνουμε στον ρόλο της παραπληροφόρησης ως ισχυρού εργαλείου δικτατορίας – μια ύπουλη μόλυνση που μολύνει τις παγκόσμιες συνομιλίες που ξεπερνά τις απλές «ψευδείς ειδήσεις» ή προπαγάνδα. Ωστόσο για να κατανοήσουμε καλύτερα το ζήτημα θα χρειαστεί να κάνουμε αρκετές αναδρομές.
Η προέλευση αυτής της εκστρατείας παραπληροφόρησης εντοπίζεται στις 29 Αυγούστου 2005, όταν ο τότε Δημοκρατικός Γερουσιαστής Barack Obama και ο γερουσιαστής Richard G. Lugar, Ρεπουμπλικανός από την Ιντιάνα, επισκέφτηκαν ένα εργαστήριο στο Κίεβο της Ουκρανίας. Το εργαστήριο, ο Κεντρικός Υγειονομικός και Επιδημιολογικός Σταθμός, περιείχε επικίνδυνα παθογόνα και ήταν σχετικά ευάλωτο. Εκείνη την εποχή, ο φόβος των τρομοκρατών να αποκτήσουν τέτοια υλικά φαινόταν μεγάλος. Ο τότε Ουκρανός πρόεδρος Leonid Kuchma είχε ήδη ζητήσει βοήθεια από τις Ηνωμένες Πολιτείες για να αξιολογήσει την ασφάλεια των χημικών και βιολογικών εγκαταστάσεων της χώρας. Σε απάντηση, ο Andy Weber, ένας αξιωματούχος του Υπουργείου Άμυνας των ΗΠΑ που είχε προηγουμένως αποκαλύψει το παράνομο σοβιετικό σύστημα βιολογικών όπλων, ηγήθηκε μιας ομάδας που πέρασε δύο εβδομάδες εξετάζοντας εξονυχιστικά τις εγκαταστάσεις της Ουκρανίας στα τέλη του 2001. Το εργαστήριο στο Κίεβο στέγαζε παθογόνους παράγοντες υπεύθυνους για ασθένειες όπως ο άνθρακας, η τουλαραιμία, βρουκέλλωση, λιστερίωση, διφθερίτιδα, χολέρα, τύφος και άλλα.
Μετά την επίσκεψη του Obama, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ουκρανία υπέγραψαν συμφωνία για την αναβάθμιση και τον εκσυγχρονισμό των εργαστηρίων, καθιστώντας τα ασφαλέστερα και πιο εξοπλισμένα για τον εντοπισμό και την αντιμετώπιση εστιών ασθενειών. Αυτή η συμφωνία ήταν αποτέλεσμα της νομοθεσίας Nunn-Lugar που εισήχθη το 1992 από τους γερουσιαστές Lugar και Sam Nunn (D-Ga.), η οποία είχε στόχο να αντιμετωπίσει την κληρονομιά του Ψυχρού Πολέμου των πυρηνικών, χημικών και βιολογικών όπλων στην πρώην Σοβιετική Ένωση. Η πρωτοβουλία Cooperative Threat Reduction, όπως έγινε γνωστό, όχι μόνο εξάλειψε χιλιάδες πυρηνικές κεφαλές και πυραύλους στη δεκαετία του 1990 αλλά επέκτεινε επίσης την εστίασή της στη μείωση των βιολογικών απειλών στα ρωσικά εργαστήρια και σε άλλες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες. Για παράδειγμα, το Lugar Center, ένα εργαστήριο αναφοράς δημόσιας υγείας, ιδρύθηκε στην Τιφλίδα της Γεωργίας το 2011 για να στεγάσει παθογόνα που προηγουμένως ήταν αποθηκευμένα σε ένα ευάλωτο ερευνητικό ινστιτούτο της σοβιετικής εποχής.
Το πρόγραμμα Nunn-Lugar δεν ήταν μόνο προς το συμφέρον των Η.Π.Α., αλλά και μια πράξη καλοσύνης. Ως η εναπομείνασα υπερδύναμη, οι Ηνωμένες Πολιτείες έτειναν χείρα βοηθείας σε πιο αδύναμα και αγωνιζόμενα έθνη, παρέχοντας περίπου 1 δισεκατομμύριο δολάρια ετησίως στις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες. Από το 2005, η συμφωνία των Η.Π.Α. μόνο με την Ουκρανία οδήγησε σε βοήθεια 200 εκατομμυρίων δολαρίων για 46 βιοϊατρικές και υγειονομικές εγκαταστάσεις, αποδεικνύοντας τη γνήσια πρόθεση να γίνουν οι άνθρωποι πιο ασφαλείς και υγιείς. Οι αποδέκτες, όχι μόνο ήταν αναγκασμένοι να δεχτούν τη βοήθεια, ήταν πρόθυμοι να τη λάβουν. Αν και η συμμετοχή της Ρωσίας στο πρόγραμμα τερματίστηκε από τον Πρόεδρο Vladimir Putin το 2014, η βοήθεια συνεχίστηκε αλλού.
Η παραπληροφόρηση είναι από καιρό ένα στρατηγικό όπλο που χρησιμοποιείται από τη Σοβιετική Ένωση και, αργότερα, τη Ρωσία. Σε προηγούμενες εκστρατείες, η Σοβιετική Ένωση, μαζί με την Κίνα και τη Βόρεια Κορέα, διέδιδαν την κατασκευασμένη ιστορία κατά τη διάρκεια του πολέμου της Κορέας ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν αναπτύξει βιολογικά όπλα στη Βόρεια Κορέα και την Κίνα. Ομοίως, τη δεκαετία του 1980, η Σοβιετική Ένωση διέδωσε την ψευδή ιστορία ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν δημιουργήσει τον ιό του AIDS στο Fort Detrick, απελευθερώνοντάς τον στην Αφρική για να σκοτώσει Αφρικανούς. Αυτές οι προσπάθειες παραπληροφόρησης πέτυχαν να σπείρουν τους σπόρους αμφιβολίας και παραπληροφόρησης παγκοσμίως, όπως φαίνεται από δημοσκοπήσεις που έδειχναν ότι ένας σημαντικός αριθμός Αφροαμερικανών πίστευε στην ψευδή προέλευση του HIV. Τα τελευταία χρόνια, η Ρωσία στοχεύει ολοένα και περισσότερο το πρόγραμμα Nunn-Lugar στις εκστρατείες παραπληροφόρησης, ιδίως λόγω της σύνδεσης του προγράμματος με την Υπηρεσία Μείωσης Αμυντικών Απειλών του Πενταγώνου. Η Ρωσία ισχυριζόταν συχνά ότι η στρατιωτική έρευνα βρισκόταν σε εξέλιξη στις εγκαταστάσεις υποδοχής, με το Κέντρο να αποτελεί εξέχον επίκεντρο. Ένα άρθρο του 2009 στη ρωσική εφημερίδα Pravda ισχυρίστηκε, χωρίς τεκμηριωμένη βάση, ότι «βιολογικά όπλα αναπτύσσονται κρυφά στο έδαφος της Γεωργίας», που περιέχει πολλαπλές ψευδείς κατηγορίες.
Το 2018, η Ρωσία ξεκίνησε μια νέα εκστρατεία παραπληροφόρησης κατά του Κέντρου Lugar. Ένα έγγραφο 49 σελίδων με τίτλο “The Pentagon Bio-Weapons” δημοσιεύτηκε στο South Front, έναν ιστότοπο που συνδέεται με τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες, ο οποίος συνδύαζε αυθεντικές ιστορικές πληροφορίες για το πρόγραμμα βιολογικών όπλων των ΗΠΑ πριν από το 1969 με ψευδείς ισχυρισμούς που υποδηλώνουν ότι οι Η.Π.Α. συνέχιζαν τέτοιου είδους εργασίες στο το Lugar Center, παρά τη συνθήκη του 1972 που απαγόρευε τον πόλεμο μικροβίων. Ο Igor Giorgadze, πρώην αξιωματικός της KGB και αξιωματούχος της γεωργιανής ασφάλειας, εμφανίστηκε στη ρωσική τηλεόραση ισχυριζόμενος ότι το Κέντρο μπορεί να αποτελεί κάλυψη για ένα εργαστήριο βιοόπλων που πειραματίζεται σε ανθρώπους. Στη συνέχεια, ένας αξιωματούχος του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών κατηγόρησε τις ΗΠΑ ότι χρησιμοποιούν τον γεωργιανό λαό ως «ινδικά χοιρίδια» και ο στρατηγός Igor Kirillov ισχυρίστηκε ότι το Κέντρο δοκιμάζει επικίνδυνες ουσίες υπό το πρόσχημα ιατρικών θεραπειών. Αυτοί οι ισχυρισμοί ήταν αβάσιμοι, αλλά τράβηξαν την προσοχή των μέσων ενημέρωσης.
Στις 26 Μαΐου 2020, το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών εξέδωσε μια τρισέλιδη δήλωση που περιείχε 16 ψευδείς ισχυρισμούς σχετικά με το Κέντρο, συμπεριλαμβανομένων παράλογων αναφορών σε «διπλώματα ευρεσιτεχνίας» για τον πόλεμο μικροβίων. Παρά τα στοιχεία ότι το Κέντρο είχε ως στόχο να προστατεύσει τους ανθρώπους από ασθένειες και το είχαν επισκεφθεί Ρώσοι επιστήμονες, η Ρωσία επέμενε στη διάδοση παραπληροφόρησης για να δημιουργήσει μια ψευδή αφήγηση σχετικά με τα βιολογικά όπλα. Η σκόπιμη χρήση ψευδών πληροφοριών, όπως κατέληξε ο Lightenberg, κατέδειξε την τολμηρή και περιφρονητική προσέγγιση της Ρωσίας.
Καθώς ο κόσμος παλεύει με την κλιμακούμενη απειλή της παραπληροφόρησης, γίνεται όλο και πιο προφανές ότι οι ανοιχτές κοινωνίες και τα δημοκρατικά συστήματα πρέπει να παραμείνουν σε εγρήγορση ενάντια σε αυτές τις εκστρατείες που στοχεύουν να διαστρεβλώσουν την αλήθεια, να υπονομεύσουν την εμπιστοσύνη και να αποσταθεροποιήσουν τα έθνη. Στο Β΄ Μέρος του άρθρου θα δούμε πως η Ρωσία μέχρι και σήμερα κάνει χρήση του ίδιου ψέματος για να σπείρει τον φόβο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- A Russian Human-Rights Champion on Why Putin’s Soviet Propaganda Is So Dangerous, Time, διαθέσιμο εδώ
- Russia Takes Its Ukraine Information War Into Video Games, New York Times, διαθέσιμο εδώ
- Information manipulation in Russia’s war of aggression against Ukraine: EU lists seven individuals and five entities, Εuropean Council, διαθέσιμο εδώ
- How Russia turned America’s helping hand to Ukraine into a vast lie, Washington Post, διαθέσιμο εδώ
- Fact check: How Russia pushes its propaganda in Africa, Deutsche Welle, διαθέσιμο εδώ
- By calling for this meeting, Russia is continuing its propaganda, MISSION PERMANENTE DE LA FRANCE AUPRÈS DES NATIONS UNIES À NEW YORK, διαθέσιμο εδώ
