Του Κωνσταντίνου Γκότση,
Αναντίρρητα, η αναβάθμιση της τεχνολογίας βελτιώνει το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων, μειώνοντας τα λειτουργικά κόστη των επιχειρήσεων, αυξάνοντας την παραγωγή και γενικότερα διευκολύνοντας τη ζωή μας τόσο στην εργασία όσο και ευρύτερα μέσα στην καθημερινότητά μας. Αυτό αποτελεί μια κοινή παραδοχή. Ωστόσο, υπάρχει εδώ και πολλές δεκαετίες (για να μην πούμε αιώνες) μια συχνή παρανόηση ότι, κυρίως παλαιότερα, οι μηχανές και, τη σήμερον εποχή, η ψηφιοποίηση οδηγεί στην ανεργία μεγάλη μερίδα του εργατικού δυναμικού, ενώ, μελλοντικά, εξαιτίας της εξέλιξης της τεχνητής νοημοσύνης, πολλά εκατομμύρια κόσμος θα βρεθεί χωρίς δουλειά.
Προφανώς, η αυτοματοποίηση αντικαθιστά τον άνθρωπο σε πολλές εργασίες, αλλά δεν είναι δυσοίωνο, όπως ακούγεται, καθώς αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα είναι πως η τεχνολογική εξέλιξη αποβάλλει περιττή εργασία από τον ίδιο τον άνθρωπο, κάτι που συμβαίνει από τα πρωτόγονα χρόνια. Δηλαδή, είτε διευκολύνει σε μεγάλο βαθμό στην παραγωγή τούς εργαζόμενους, ώστε να παραχθεί ένα προϊόν ευκολότερα και μαζικότερα, είτε τους αποδεσμεύει για να μετακινηθούν σε κάποια πιο παραγωγική απασχόληση, όπου υπάρχει μεγαλύτερη ζήτηση, ενώ, παράλληλα, εξαιτίας της τεχνολογικής αναβάθμισης αναδύεται μια εντελώς νέα ειδίκευση. Με λίγα λόγια, έμμεσα μπορεί να αυξηθεί η απασχόληση στην οικονομία και οι μισθοί, απλά σε άλλους τομείς.
Ειδικά τα παλαιότερα χρόνια, πόσο μάλλον σε περιόδους μεγάλων υφέσεων (με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Μεγάλη Ύφεση του 1929), οι αντιδράσεις από εργατικές οργανώσεις ήταν έντονες και πολλές φορές υπερίσχυαν απέναντι στην αντικατάσταση των εργαζομένων από μηχανήματα, με αποτέλεσμα να καθυστερεί η ευρεία χρήση νέων εφευρέσεων από τις επιχειρήσεις. Αυτό, όμως, παρουσίαζε τεράστια αρνητική εξωτερικότητα ως προς τους καταναλωτές (και όχι μόνο) για να μην «ξεβολευτεί» μια συγκεκριμένη ομάδα εργαζομένων, καθώς εμπόδιζε τη μείωση των τιμών ή την αύξηση της ποιότητας των προϊόντων. Ουσιαστικά, συντελούταν μια ανούσια και αναποτελεσματική αύξηση της απασχόλησης σε έναν συγκεκριμένο τομέα, δεδομένου του τρέχοντος τεχνολογικού επιπέδου.
Επίσης, με την τεχνολογική εξέλιξη εξοικονομούνται κεφάλαια και δημιουργείται μεγαλύτερο κέρδος για την επιχείρηση, χωρίς αναγκαστικά να αυξηθούν οι τιμές, με αποτέλεσμα μέρος αυτών των χρημάτων να διοχετευτούν είτε σε επενδύσεις (π.χ. για επέκταση της εταιρείας) είτε σε κατανάλωση, ευνοώντας την οικονομία στο σύνολό της. Ακόμα και να τα αποταμιεύσει τα επιπλέον κέρδη ο επιχειρηματίας, αυτά θα διοχετευτούν μέσω του χρηματοδοτικού συστήματος σε ελλειμματικές μονάδες (συνήθως μέσω πιστώσεων), οπότε και πάλι έμμεσα αυξάνεται η κατανάλωση ή/και οι επενδύσεις. Μεταξύ άλλων, ενισχύεται και η συνεισφορά στα φορολογικά έσοδα για το κράτος, εφόσον δεν μειωθούν σημαντικά οι συντελεστές, και άρα το κράτος έχει μεγαλύτερο δημοσιονομικό χώρο για να αυξήσει τις δαπάνες του (αν χρειάζεται) και να βελτιώσει τις υπηρεσίες του.
Επιπλέον, σταδιακά, το επιπρόσθετο περιθώριο κέρδους των επιχειρήσεων θα μετασχηματίζεται σε όφελος για τους καταναλωτές, εφόσον υπάρχει ανταγωνισμός στον κλάδο. Σε περίπτωση φυσικών μονοπωλίων (ή ολιγοπωλιακών αγορών, εξαιτίας της ανάγκης οικονομιών κλίμακας για την επιβίωση μιας επιχείρησης), θα πρέπει να υπάρξουν οι κατάλληλες ρυθμίσεις από τις αρμόδιες Αρχές για τη διανομή του οφέλους.
Η ιστορία έχει δείξει, τουλάχιστον μέχρι σήμερα, πως η τεχνολογική εξέλιξη που αξιοποιήθηκε στις οικονομικές δραστηριότητες και η εξοικονόμηση των ανθρώπινων πόρων ούτε αύξησαν την ανεργία ούτε έκαναν πιο δυσμενές το βιοτικό μας επίπεδο, αλλά σημειώθηκε το άκρως αντίθετο. Δηλαδή, αύξησαν την παραγωγή, το βιοτικό επίπεδο και την οικονομική ευημερία, μέσω της μείωσης των τιμών καταναλωτή ή/και της αύξησης των μισθών των εργαζομένων, καθώς ενισχύεται η παραγωγικότητά τους. Συμπερασματικά, και στις δύο περιπτώσεις αυξάνονται οι πραγματικοί μισθοί. Μάλιστα, η βελτίωση της τεχνολογίας είναι και ένας από τους βασικότερους λόγους που έχει τεθεί εδώ και καιρό στο τραπέζι της συζήτηση η μείωση των εβδομαδιαίων ωρών εργασίας στις ανεπτυγμένες οικονομίες.
Πολλοί θα πουν πως αυτή τη φορά, με τη ραγδαία ψηφιοποίηση και τους γοργούς ρυθμούς ανάπτυξης της τεχνητής νοημοσύνης, είναι «διαφορετικά» με παλιότερα. Ωστόσο, τις ίδιες φαινομενικές ανησυχίες είχε ο κόσμος και ιδίως οι εργαζόμενοι απέναντι σε κάθε νέα εφεύρεση και τεχνολογική καινοτομία, η οποία θα μπορούσε να τους στερήσει τη δουλειά που κάνουν εδώ και χρόνια, έχοντας «επενδύσει» σε αυτή για να εξειδικευτούν και να γίνουν πιο αποδοτικοί. Η αντίδρασή τους αυτή είναι απολύτως λογική, καθώς χαρακτηριστικό του ανθρώπου είναι ο συντηρητισμός, δηλαδή η αντίδραση σε κάθε τι καινούργιο και «άγνωστο» (σε άλλους λιγότερο σε άλλους περισσότερο).
Όσον αφορά την τεχνητή νοημοσύνη, από την πλευρά των επιχειρήσεων, εάν αυτές θέλουν να επιβιώσουν στην οικονομία της αγοράς, πρέπει να προσαρμοστούν σε αυτές τις τεχνολογικές αλλαγές για να παραμείνουν ανταγωνιστικές και κερδοφόρες. Από την πλευρά των εργαζομένων, θα πρέπει αντίστοιχα και αυτοί να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα, όπως συνέβη και κατά το παρελθόν. Το πρόβλημα θα είναι βραχυχρόνιο, ειδικά αν το κράτος δώσει κίνητρα (σε επιχειρήσεις και εργαζόμενους) για να εξειδικευτεί το εργατικό δυναμικό σε αναδυόμενα επαγγέλματα. Όσα κράτη το πέτυχαν αυτό κατά τη μεταβατική περίοδο προς τη παγκοσμιοποίηση, όταν και τότε καταγράφηκαν τεκτονικές αλλαγές στην αγορά εργασίας, σχεδόν εξάλειψαν αυτό το πρόβλημα (τρανταχτό παράδειγμα η Σιγκαπούρη, καθώς και άλλες προηγμένες οικονομίες).
Για αρχή, θα πρέπει να κατανοήσουμε ποιες θέσεις εργασίας και βιομηχανίες κινδυνεύουν πραγματικά και πώς η τεχνητή νοημοσύνη θα γίνει κομμάτι τους. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αυτοματοποιήσει εργασίες όπως η εισαγωγή δεδομένων και οι διοικητικές λειτουργίες, γεγονός που θέτει σε κίνδυνο εργασίες που περιλαμβάνουν επαναλαμβανόμενη εισαγωγή δεδομένων και βασική λήψη αποφάσεων. Επιπρόσθετα, ο τραπεζικός και ο χρηματοοικονομικός κλάδος μπορεί να δουν μείωση της ζήτησης για ειδικούς ανάλυσης δεδομένων και αξιολόγησης κινδύνων, καθώς τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης γίνονται πιο αποτελεσματικά στον χειρισμό των Big Data. Ωστόσο, σύμφωνα με τελευταίες έρευνες, στον χρηματοοικονομικό κλάδο υστερεί ακόμη η τεχνητή νοημοσύνη, λόγω διάφορων ιδιοσυγκρασιών που χαρακτηρίζουν τις αγορές.
Σε «κίνδυνο» βρίσκονται, επίσης, ο κλάδος των κατασκευών και των εφοδιαστικών αλυσίδων, καθώς η αυτοματοποίηση χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο για εξοικονόμηση κόστους. Οι εργασίες στις μεταφορές, οι δραστηριότητες στη γραμμή συναρμολόγησης και οι επαναλαμβανόμενες χειρωνακτικές εργασίες μπορούν να αυτοματοποιηθούν σε κάποιο βαθμό. Ωστόσο, η τεχνολογία εξακολουθεί να έχει περιορισμούς που απαιτούν τακτική συντήρηση και ισορροπία μεταξύ τεχνητής νοημοσύνης και ανθρώπινων πόρων. Εάν οι θέσεις εργασίας δεν έχουν σχεδιαστεί σωστά ή εάν υπάρχει ανισορροπία μεταξύ της τεχνητής νοημοσύνης και των ανθρώπινων εργαζομένων, θα μπορούσε να οδηγήσει σε χαμηλότερης ποιότητας έργα και ικανοποίησης των πελατών, μειωμένα έσοδα, ακόμα και κλείσιμο επιχειρήσεων (στο χειρότερο σενάριο).
Στο επίκεντρο βρίσκεται και ο τομέας της εξυπηρέτησης πελατών, με την επάνοδο των chatbots κατά κύριο λόγο. Ακόμα ένας τομέας που δεν μπορεί να λειτουργήσει αυτόνομα με την τεχνητή νοημοσύνη και τα ψηφιακά αυτοματοποιημένα συστήματα. Η αδυναμία τους να κατανοήσουν πολύπλοκα σενάρια μπορεί να οδηγήσει σε αποτυχία εξυπηρέτησης του πελάτη. Επιπλέον, στον κλάδο της υγειονομικής περίθαλψης η τεχνητή νοημοσύνη χρησιμοποιείται αρκετά για να βοηθήσει την ιατρική διάγνωση, την ακτινολογική ερμηνεία και την παρακολούθηση ασθενών. Ωστόσο, ενώ η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να βοηθήσει τους επαγγελματίες υγείας με ανάλυση δεδομένων, απεικόνιση και λήψη αποφάσεων, η τρέχουσα τεχνητή νοημοσύνη είναι περιορισμένη στην εκτέλεση δύσκολων εργασιών που απαιτούν λεπτό συντονισμό χεριού-ματιού και η φυσική εκτέλεση τέτοιων εργασιών εξακολουθεί να εξαρτάται από τις ανθρώπινες ικανότητες.
Συνεπώς ναι, αυτή τη φορά η τεχνολογική εξέλιξη θα έχει διαφορετικές επιπτώσεις. Χαρακτηριστικό της Πέμπτης Βιομηχανικής Επανάστασης, σε αντίθεση με την τέταρτη, είναι πως τα “robot” δεν τείνουν να αντικαταστήσουν τον άνθρωπο στις περισσότερες εργασίες που μπορεί να αξιοποιηθεί η Τ.Ν. Αντιθέτως, θα λειτουργεί επικουρικά και θα τον αποδεσμεύσει από εύκολες διεργασίες. Το γεγονός αυτό θα κάνει, ενδεχομένως, ακόμα πιο εύκολη τη μετάβαση για αρκετούς εργαζόμενους, οι οποίοι, όμως, θα πρέπει να είναι πρόθυμοι να ακολουθήσουν τους ρυθμούς της τεχνολογικής προόδου, πάντα με τη βοήθεια της Πολιτείας, καθώς, όπως είπαμε, στον άνθρωπο –από τη φύση του– δεν αρέσουν οι (ριζικές) αλλαγές.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Henry Hazlitt, Οικονομικά σε ένα μάθημα, Κεφάλαιο 7: Η κατάρα των μηχανών, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2017
- AI will take some jobs, but mass unemployment isn’t inevitable, theguardian.com, διαθέσιμο εδώ
- Will robots and AI cause mass unemployment? Not necessarily, but they do bring other threats, un.org, διαθέσιμο εδώ
