Της Ειρήνης Τσαρούχα,
Το Σύνταγμα κατοχυρώνει μια πλειάδα δικαιωμάτων και ελευθεριών που διαμορφώνουν ένα ελεύθερο πεδίο δράσης και κίνησης των πολιτών, καθώς επίσης και οριοθετούν την κοινωνική συμβίωση μέσα στον πολιτειακό χώρο. Τα δικαιώματα αυτά είναι φυσικά, αδιαπραγμάτευτα, ωστόσο, υπόκεινται σε περιορισμούς, είτε γενικούς είτε ειδικούς.
Πριν, όμως, αναφερθούμε στους περιορισμούς των συνταγματικών δικαιωμάτων, αξίζει να γίνει μια αναφορά στις κατηγορίες των δικαιωμάτων που κατοχυρώνονται στο Σύνταγμα, δεδομένου ότι η κατηγοριοποίηση αυτή φανερώνει και τις υπαγόμενες προϋποθέσεις προστασίας τους και άρα τον τρόπο και τα όρια περιορισμού τους.
Έτσι, λοιπόν, το Σύνταγμα κατοχυρώνει ατομικά δικαιώματα με βάση τα οποία οι πολίτες μπορούν να αξιώνουν την αποχή της κρατικής εξουσίας με κάθε τρόπο, από την παρέμβαση στην ιδιωτική σφαίρα δράσης τους. Τέτοια δικαιώματα είναι για παράδειγμα: το άρθρο 6 παράγραφος 1. Δεύτερη κατηγορία είναι τα πολιτικά δικαιώματα, τα οποία πραγματώνουν την πολιτική συμμετοχή των πολιτών στην άσκηση της κρατικής εξουσίας και την ενεργό πολιτική τους δράση (πχ. τα δικαιώματα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι). Κατοχυρώνονται, επίσης, και τα κοινωνικά δικαιώματα με τα οποία το κράτος υποχρεούται να δράσει, προκειμένου να εξασφαλίσει την προστασία τους. Για παράδειγμα, να λάβει μέτρα για την προστασία της οικογένειας ή των απόρων και των αστέγων. Τέλος, στο Σύνταγμα καθιερώνονται και κάποιες θεσμικές εγγυήσεις που ναι μεν γεννούν αξιώσεις σε βάρος του κράτους, ωστόσο, σκοπός του είναι η προστασία του θεσμού όχι του μέλους της κοινωνίας. Συνέπεια αυτού είναι ότι τα δικαιώματα αυτά υπόκεινται σε περισσότερους περιορισμούς. Παραδείγματα τέτοιους είδους δικαιωμάτων, είναι η ανεξαρτησία των δικαστών και οι εγγυήσεις για την ραδιοτηλεόραση.
Όλα αυτά τα δικαιώματα υπόκειται φυσικά σε περιορισμούς, απαραίτητο στοιχείο για την αρμονική διαβίωση σε ένα κοινωνικό σύνολο αποτελούμενο από αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα τόσο μεταξύ κράτους και ιδιωτών, όσο και των ιδιωτών μεταξύ τους. Οι περιορισμοί αυτοί είναι, άλλοτε γενικοί και άλλοτε ειδικοί, δηλαδή αφορούν συγκεκριμένα δικαιώματα.
Ο πιο έντονος και ανατρεπτικός περιορισμός είναι ο οριζόμενος στο άρθρο 48 του Συντάγματος, περί κήρυξης της χώρας σε κατάσταση πολιορκίας. Πρόκειται για το άρθρο που προβλέπει την προστασία της συνταγματικής νομιμότητας σε περίοδο αναταραχών. Ωστόσο, αποτελεί και το πλέον αμφιλεγόμενο, καθώς η ιστορία στο παρελθόν έδειξε ότι επιτελεί το ακριβώς αντίστροφο έργο, δεδομένου ότι χρησιμοποιήθηκε στις περιπτώσεις κατάλυσης της συνταγματικής τάξης. Ειδικότερα, το άρθρο προβλέπει την καταστολή κάποιας σειράς από συνταγματικές εγγυήσεις που σχετίζονται με τον πυρήνα των ουσιαστικότερων ατομικών δικαιωμάτων, όπως η έρευνα, συλλήψεις δίχως δικαστικό ένταλμα, δίκες σε στρατιωτικά δικαστήρια και όχι στο νόμιμο δικαστή.
Άλλη μια διάταξη που εφαρμόζεται πολύ συχνά στην πράξη από τα δικαστήρια, είναι ο έλεγχος της καταχρηστικής άσκησης δικαιώματος που καθιερώνεται στο άρθρο 25 παράγραφος 3. Ιδιαίτερη επίκληση του άρθρου γίνεται κυρίως στην άσκηση του δικαιώματος της απεργίας, τις οποίες κατεξοχήν οι δικαστές κρίνουν παράνομες και καταχρηστικές. Θα πρέπει να τονιστεί ότι εδώ η κατάχρηση ελέγχεται ως προς το εάν το δικαίωμα ασκείται με τρόπο πρόδηλα διαφορετικό από τον σκοπό για τον οποίο θεσπίστηκε. Πολλές φορές, βέβαια τα δικαστήρια συγχέουν τα κριτήρια του άρθρου 281 ΑΚ (αντίθεση στην καλή πίστη και στον κοινωνικό και οικονομικό σκοπό του δικαιώματος) που είναι εν μέρει στενότερα με αυτά της συνταγματικής διάταξης. Η ερμηνεία αυτή, βέβαια, είναι ανεπίτρεπτη δεδομένης της τυπικής υπεροχής του Συντάγματος. Τέλος, στο άρθρο 25 παράγραφος 3 προστατεύεται η κρατική εξουσία που είναι η αντικειμενικά ισχυρότερη σε αντίθεση με το 281 ΑΚ.
Ακόμη, περιορισμοί ειδικοί προβλέπονται σε διάφορες διατάξεις του Συντάγματος με την μορφή επιφυλάξεων νόμων είτε ειδικών είτε γενικών. Οι νόμοι που θα εκδοθούν θα είναι τότε είτε απλοί εκτελεστικοί που σημαίνει ότι και δίχως αυτούς η συνταγματική διάταξη εφαρμόζεται κανονικά είτε οργανικοί, τους οποίους ο νομοθέτης υποχρεούται να εκδώσει, προκειμένου να μπορεί να εφαρμοστεί η διάταξη και δεν μπορεί να τον καταργήσει, δίχως να τον αντικαταστήσει. Παραδείγματα τέτοιων άρθρων, είναι το άρθρο 5 παράγραφος 4 για τους απλούς και το 72 παράγραφος 1 για τους οργανικούς.
Αξίζει να τονιστεί, ότι η έννοια του νόμου εδώ κατά κύριο λόγο και με βάση την κρατούσα άποψη στην θεωρία, είναι ότι πρόκειται για ουσιαστικό νόμο. Δηλαδή, μας ενδιαφέρει η γενική και αφηρημένη ρύθμιση και όχι να εκδίδεται εν ανάγκη, με βάση την συνήθη νομοθετική διαδικασία. Βέβαια, η νομολογία έχει αναγνωρίσει και εξαιρέσεις, κυρίως σε περιπτώσεις σημαντικής επέμβασης. Τέλος, σε πολύ λίγες περιπτώσεις στο Σύνταγμα, γίνεται επιφύλαξη υπέρ επέμβασης των διοικητικών αρχών. Αυτό, ωστόσο, προϋποθέτει ότι πρώτα έχει εκδοθεί σχετικός νόμος υποχρεωτικός από την κρατική εξουσία. Η άμεση επέμβαση, δίχως νόμο είναι ανεπίτρεπτη. Όλα τα υπόλοιπα δικαιώματα που είναι ανεπιφύλακτα υπόκεινται φυσικά και αυτά σε περιορισμούς, όταν συγκρούονται με άλλα συνταγματικά κατοχυρωμένα, μέσω ερμηνείας και της πρακτικής της εναρμόνισης.
Φυσικά και οι περιορισμοί των συνταγματικών δικαιωμάτων έχουν όρια, όπως ο σεβασμός του πυρήνα των δικαιωμάτων και κυρίως, η αρχή της αναλογικότητας που κατοχυρώνεται στο άρθρο 25.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Κώστας Χ. Χρυσόγονος, Σπύρος Β. Βλαχόπουλος, Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, 4η αναθεωρημένη έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη
