Της Ευθυμίας Γκαμπέση,
Ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ζωγράφους του 19ου αιώνα ήταν ο Θεόδωρος Ιακώβου Ράλλης. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 16 Φεβρουαρίου 1852 και απεβίωσε στις 2 Οκτωβρίου 1909. Γνωστός και ως Théodore Jacques Ralli ή Rallis, ήταν Έλληνας ζωγράφος της «γαλλικής ακαδημαϊκής σχολής» του 19ου αιώνα. Μάλιστα, το χαρακτηριστικό του έργο στον οριενταλισμό αποτελεί πολύ σημαντικό κομμάτι της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας της τέχνης. Από το 1875 και μετά ο Ράλλης φαίνεται να έχει εγκατασταθεί στη Γαλλία, προκειμένου να ολοκληρώσει τις σπουδές του στη σχολή Καλών Τεχνών στο Παρίσι. Εκεί ασχολήθηκε με διάφορα ηθογραφικά και ιστορικά θέματα και το ίδιο έτος έλαβε μέρος η πρώτη έκθεση των έργων του στο Σαλόνι του Παρισιού.
Εκείνη την περίοδο, περισσότερα από είκοσι έργα τέχνης του Θεοδώρου Ράλλη δημοπρατήθηκαν στους παγκοσμίου φήμης οίκους δημοπρασιών τέχνης στο Λονδίνο σε τιμές υπέρμετρες που δεν είχαν ξανά ακουστεί για πίνακες Ελλήνων ζωγράφων. Η επιτυχία του ζωγράφου ήταν πλέον γεγονός. Παρά, όμως, τη φήμη που είχε αποκτήσει στο εξωτερικό ο Ράλλης, τα έργα του και η βιογραφία του δεν αναφέρονταν στις εγκυκλοπαίδειες πριν τον 21ο αιώνα. Ωστόσο, ο ίδιος είχε λάβει μεγάλη ανταπόκριση για τα έργα του, ιδιαίτερα με την ελαιογραφία του Η αιχμάλωτη, η οποία πωλήθηκε στο ποσό των 1.046.232 ευρώ!
Επηρεασμένος από τον Jérôme (Γάλλος γλύπτης και ζωγράφος), ο Ράλλης ασχολήθηκε και αυτός με θέματα της πολυπολιτισμικής Ανατολής, κάτι που ήταν σχετικά πρωτόγνωρο στα μάτια των Ευρωπαίων. Εντούτοις, ο ρεαλισμός και η αυθεντικότητα του ζωγράφου φαίνεται να διαπνέουν τα έργα του, τα οποία αποδίδουν σκηνές της Ανατολής της εποχής του ζωγράφου, όχι μιας άλλης μακρινής εποχής. Ο Αιγύπτιος στρατιώτης (1878) ήταν το πρώτο γνωστό και ενυπόγραφο έργο του. Στο έργο αυτό γίνεται φανερή και η μεγάλη επίδραση που του είχε ασκηθεί από τον Jérôme.
Οι θρησκευτικές σκηνές του ορθόδοξου ελληνισμού αποτέλεσαν ένα από τα αγαπημένα του θέματα, τα πρόσωπα που παρουσιάζονται σε αυτές χαρακτηρίζονται από μοναδική ευλάβεια και αθωότητα. Ωστόσο, μερικά από αυτά τα έργα δείχνουν μια αφέλεια, που τείνει προς τη ρομαντική –και ιδιαιτέρως εθνικιστική– κοινοτοπία των ακαδημαϊκών ζωγράφων του 19ου αιώνα. Στην ίδια θεματική εντάσσεται και ο πίνακας που θα αναλυθεί παρακάτω, η Οδαλίσκη. Οδαλίσκη ονομαζόταν, κατά την οθωμανική εποχή, μια παρθένα σκλάβα σε ένα «σαράι», παλάτι. Συγκεκριμένα, υπηρετούσε ως βοηθός ή μαθητευόμενη κάποιας παλλακίδας ή συζύγου του άρχοντα και υπήρχε η περίπτωση, κατά τη διάρκεια της ζωής της, να ανέβει ιεραρχικά, ώστε να γίνει μια από εκείνες. Οι περισσότερες οδαλίσκες θεωρούνταν μέρος του χαρεμιού του Σουλτάνου.
Η λέξη προέρχεται ετυμολογικά από την τούρκικη “odalık”, η οποία σημαίνει «καμαριέρα» και είναι συγγενική του «οντά», που σημαίνει «δωμάτιο» ή «κρεβατοκάμαρα». Η αρχική θέση της οδαλίσκης εξ αρχής ήταν μακριά από τον Σουλτάνο. Ωστόσο, δεν ήταν απίθανο το ενδεχόμενο μια ανοδικής κινητικότητας στην κοινωνική ιεραρχία. Κατά κύριο λόγο, ανήκε στην κατώτερη τάξη της ιεραρχίας ενός χαρεμιού, υπηρετώντας όχι τον Σουλτάνο, αλλά τις γυναίκες και τις παλλακίδες του ως καμαριέρα. Οι οδαλίσκες ήταν στην πλειονότητά τους σκλάβες, που είχαν παραχωρηθεί στον Σουλτάνο, με ορισμένες οικογένειες να τις προωθούν με την ελπίδα πως θα ανέβουν στην «ιεραρχία» των γυναικών του Σουλτάνου.
Αξιοσημείωτο, όμως, είναι το γεγονός πως αν μια οδαλίσκη ήταν ασυνήθιστα όμορφη ή είχε ιδιαίτερο ταλέντο στον χορό και το τραγούδι, εκπαιδευόταν ώστε να προοριστεί για παλλακίδα. Η επιλογή μιας οδαλίσκης από τον Σουλτάνο μπορούσε να φτάσει μέχρι και σε γάμο σε περίπτωση γέννησης παιδιού. Στη σύγχρονη εποχή, η λέξη «οδαλίσκη» έχει διατηρηθεί και μπορεί να αναφέρεται σε μια ερωμένη οποιουδήποτε ευκατάστατου άνδρα. Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, οι οδαλίσκες και οι ιστορίες τους αποτέλεσαν κεντρικό θέμα ενός καλλιτεχνικού κινήματος, του Οριενταλισμού, κίνημα που φτάνει μέχρι και στην καλλιτεχνική «ατζέντα» της Ελλάδας. Η επιρροή που ασκήθηκε στην Ελλάδα από την περίοδο της κατοχής της από την Οθωμανική Αυτοκρατορία συνέβαλε σημαντικά σε διάφορους καλλιτεχνικούς τομείς. Η έμπνευση, δηλαδή, των ζωγράφων προερχόταν, κυρίως, από το ταραχώδες παρελθόν και αναπαριστά σκηνές από τον πόλεμο της Ανεξαρτησίας του 1821.
Το πορτρέτο της Οδαλίσκης, λοιπόν, αποτυπώνει και επιβεβαιώνει όλα τα προαναφερθέντα. Στον πίνακα το φόντο είναι σκοτεινό, μαύρο. Η Οδαλίσκη ξεχωρίζει στο κάδρο, βρίσκεται στη μέση και δεν υπάρχει κανένας αντιπερισπασμός. Παρατηρώντας τον πίνακα, βλέπουμε μία κοπέλα να φοράει έναν μανδύα, έχοντας στολίδια και φλουριά στα μαλλιά της. Όλα τα χρώματα είναι απαλά και γήινα. Σαφέστερα, υπάρχουν έντονες καφετί αποχρώσεις, με το χρυσό να κυριαρχεί. Στον πίνακα, αυτό που επικρατεί είναι το έντονο βλέμμα της. Τα σκεπτικά σκοτεινά της μάτια μάς φανερώνουν πως είναι προβληματισμένη για κάποιο θέμα, ενώ το γεγονός ότι έχει στραμμένα τα μάτια της προς τα δεξιά της και κοιτάζει ελαφρώς κάτω υποδηλώνουν μία ένδειξη λύπης. Δεν είναι απίθανο να προβληματίζεται ή να φοβάται για κάτι. Το στόμα της είναι κλειστό και σφιγμένο, με το χαμόγελο να απουσιάζει από τα χείλη της. Μάλιστα, καλύπτονται και από τον διαφανή μανδύα, άλλο ένα χαρακτηριστικό που παραπέμπει στον πολιτισμό της εποχής. Είναι αναμφίβολο πάντως ότι παρουσιάζεται ως μία πολύ περιποιημένη και κομψή γυναίκα με ευγενική ομορφιά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ράλλης Θεόδωρος, nationalgallery.gr, διαθέσιμο εδώ
- Θεόδωρος Ράλλης, hellenicaworld.com, διαθέσιμο εδώ
- Θεόδωρος Ράλλης | Ο καλλιτέχνης που δημιούργησε την πιο σαγηνευτική Ανατολή που ζωγραφίστηκε ποτέ, filoitexnisfilosofias.com, διαθέσιμο εδώ
