Της Όλγας Βαρδακαστάνη,
Χωρίς αμφιβολία, στις καθημερινές συναλλαγές προκύπτουν συχνά διαφορές και προστριβές μεταξύ των συναλλασσόμενων, επειδή συγκρούονται ή παραβιάζονται τα μεταξύ τους δικαιώματα. Αν και ο έγγραφος τύπος των δικαιοπραξιών που καταρτίζουν τους εξασφαλίζει μια ασφάλεια δικαίου (δηλαδή προστασία εκ του νόμου), πολλές από τις «συμβάσεις» αυτές (κάθε είδους: ενοχικές, εμπράγματες, αμφοτεροβαρείς, ετεροβαρείς) δεν επιφέρουν τις αναμενόμενες έννομες συνέπειες. Οποιαδήποτε και αν είναι η αιτία πρόκλησης των ιδιωτικών διαφορών, κρίνεται επιτακτική για τη διευθέτησή τους η παρέμβαση των πολιτικών δικαστηρίων.
Ζήτημα, όμως, προκύπτει σε περίπτωση αντιπαραθέσεων μεταξύ ημεδαπών-αλλοδαπών ή αλλοδαπών μεταξύ τους, εφόσον τα ελληνικά δικαστήρια δεν είναι αρμόδια να εκδικάζουν όλες τις υποθέσεις της οικουμένης. Αναμφισβήτητα, σε μια τόσο πολυπολιτισμική χώρα, όπως είναι η Ελλάδα, είναι εύλογο να προκύπτουν στοιχεία αλλοδαπότητας. Για τον λόγο αυτό, ο νομοθέτης με το άρθρο 3§1 του ΚΠολΔ, καθιερώνει διεθνή δικαιοδοσία των πολιτικών δικαστηρίων της χώρας με μοναδική προϋπόθεση την ύπαρξη κατά τόπου αρμοδιότητας. Επομένως, ορίζεται ρητά ότι για την εκδίκαση υποθέσεων αλλοδαπών στα δικαστήρια της ελληνικής επικράτειας πρέπει να συντρέχει αναγκαστικά κάποια μορφή δωσιδικίας.
Εκείνο που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι να διασαφηνιστεί σε ποιες περιπτώσεις υπάρχει κατά τόπον αρμοδιότητα. Οπωσδήποτε, τα ελληνικά δικαστήρια είναι αρμόδια να επιληφθούν ιδιωτικές διαφορές, εφόσον ο εναγόμενος αλλοδαπός έχει τη μόνιμη κατοικία του στην Ελλάδα. Η μόνιμη κατοικία αποτελείται από δύο βασικά στοιχεία: το corpus (υλική εγκατάσταση) και το animus (πρόθεση και θέληση εγκατάστασης, 22 ΚΠολΠ). Όταν απουσιάζουν τα στοιχεία αυτά, σημαίνει πως δεν υπάρχει μόνιμη κατοικία. Στην περίπτωση αυτή, σημασία για την κατά τόπον αρμοδιότητα έχει η διαμονή του αλλοδαπού στην Ελλάδα, ακόμη και αν είναι προσωρινή (23ΚΠολΔ). Παράλληλα, διαφορές που αφορούν κληρονομικά δικαιώματα εκδικάζονται στο δικαστήριο στην περιφέρεια του οποίου ο κληρονομούμενος είχε την κατοικία ή τη διαμονή του, κατά τον χρόνο θανάτου του (δωσιδικία κληρονομιάς, 30ΚΠολΔ), ενώ υποθέσεις που αφορούν εμπράγματα δικαιώματα πάνω σε ακίνητα ή μισθωτικές διαφορές, υπάγονται στην αποκλειστική αρμοδιότητα του δικαστηρίου στην περιφέρεια του οποίου βρίσκεται το ακίνητο (δωσιδικία ακινήτων, 29 ΚΠολΔ).
Αναφορικά με τις δικαιοπραξίες των συναλλασσόμενων, το αρμόδιο δικαστήριο καθορίζεται από τον τόπο κατάρτισης της δικαιοπραξίας (κοινώς σύμβασης) ή, διαφορετικά, από τον τόπο εκπλήρωσης της παροχής (33 ΚΠολΔ). Το αντίστοιχο συμβαίνει και σε περίπτωση αδικοπραξίας («οποίος ζημιώσει άλλον παράνομα και υπαίτια έχει υποχρέωση να τον αποζημιώσει», άρθρο 914 Α.Κ), με κριτήριο τον τόπο όπου έλαβε χώρα το ζημιογόνο γεγονός ή τον τόπο όπου επήλθαν τα αποτελέσματα της ζημίας (35 ΚΠολΔ). Συγχρόνως, όταν ένας αλλοδαπός ενάγεται με περισσότερα πρόσωπα, αρμόδιο κρίνεται το δικαστήριο στην περιφέρεια του οποίου κατοικεί ή διαμένει οποιοσδήποτε από τους ομοδίκους. Επομένως, τεκμαίρεται πως ένας αλλοδαπός μπορεί να παρίσταται σε ελληνικό δικαστήριο, εφόσον ενάγεται μαζί με κάποιον ημεδαπό ομόδικο (37 ΚΠολΔ). Επιπρόσθετα, θεμελιώνεται διεθνής δωσιδικία, όταν ο διάδικος έχει περιουσιακά στοιχεία στην ελληνική επικράτεια (40 ΚΠολΔ), καθώς και όταν πρόκειται για κύριες δίκες που είναι συναφείς μεταξύ τους και η αγωγή έχει ασκηθεί στην Ελλάδα (31 ΚΠολΔ).
Είναι άξιο να τονιστεί πως δεν υπάγονται στη δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων οι αλλοδαποί που απολαμβάνουν το προνόμιο της ετεροδικίας (3§2), όπως οι αρχηγοί ξένων κρατών, οι διπλωματικοί αντιπρόσωποι, τα μέλη της οικογένειάς τους κλπ, (με εξαίρεση το άρθρο 29, δωσιδικία ακινήτου).
Τα δικαστήρια ερευνούν αυτεπαγγέλτως (χωρίς να απαιτείται δίωξη/μήνυση) την έλλειψη διεθνούς δικαιοδοσίας μόνο όταν κάποιος διάδικος ερημοδικεί, δηλαδή απουσιάζει από τη συζήτηση ή όταν πρόκειται για ακίνητα που βρίσκονται εκτός ελληνικών συνόρων. Διαφορετικά, απαιτείται η άσκηση αγωγής (ή αίτηση) προκειμένου να διαταχθεί η έρευνα διεθνούς δικαιοδοσίας. Αν το δικαστήριο δεν έχει εξουσία να εκδικάσει μια συγκεκριμένη υπόθεση, η αγωγή απορρίπτεται. Πάντως, πρέπει να επισημανθεί πως η ερημοδικία των διαδίκων δεν ισοδυναμεί με ομολογία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας, Νοέμβριος 2022, Έκδοση 2, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑ
- Εγχειρίδιο Πολιτικής Δικονομίας, Θεμελιώδεις έννοιες και αρχές-Δικαιοδοσία-Αρμοδιότητα, Γ’ έκδοση, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑ
- Νόμος 4700/2020, Άρθρο 14, Συνέπειες ερημοδικίας, lawspot.gr, διαθέσιμο εδώ
