Της Άννας – Νικολέτας Γρίβα,
«Κυνήγα αδιάκοπα το όνειρό σου», ήταν η απάντηση της Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ στην ερώτηση «Αν βάζατε σε ένα μπουκάλι ένα σημείωμα και το ρίχνατε στη θάλασσα για να το βρουν στο μέλλον, τι θα γράφατε σε αυτό;». Η ερώτηση αυτή είναι μία από τις πολλές που τέθηκαν στη βυζαντινολόγο ιστορικό, συγγραφέα και ποιήτρια από τη συνεργάτιδά της Έφη Βασιλοπούλου και τον δημοσιογράφο Μάκη Προβατά, στο πλαίσιο της συζήτησής τους. Ο διάλογός τους αυτός έδωσε ζωή στο βιβλίο της Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ «Από μένα αυτά…», που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη.
Πριν, όμως, προχωρήσουμε στο βιβλίο, ας μιλήσουμε λίγο για το τιμώμενο πρόσωπο. Η Ελένη Γλύκατζη – Αρβελέρ γεννήθηκε το 1926 και σπούδασε στην Αθήνα και το Παρίσι. Αντικείμενο της μελέτης της αποτέλεσαν το κράτος και η κοινωνία του Βυζαντίου. Έχει λάβει μέρος σε πληθώρα παγκοσμίων συνεδρίων Ιστορίας και έχει παραδώσει διαλέξεις σε μερικά από τα διασημότερα πανεπιστήμια, ενώ το 1967 έγινε η πρώτη γυναίκα Πρόεδρος του τμήματος Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης. Το 1976 εκλέχτηκε Πρύτανης στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, αποτελώντας την πρώτη γυναίκα που τιμήθηκε με τη θέση αυτή στα 700 χρόνια παράδοσης του Πανεπιστημίου, ενώ έχει κρατήσει και άλλες σημαντικές θέσεις σε πανεπιστήμια και κέντρα πολιτισμού ανά τον κόσμο. Δικαίως, κατατάσσεται στις σημαντικότερες πανεπιστημιακές και πνευματικές προσωπικότητες της Ελλάδας.
Τι πραγματεύεται, λοιπόν, το βιβλίο της «Από μένα αυτά…»; Ποια είναι τα «αυτά»; Μεταξύ άλλων, μιλά για την παιδική και εφηβική της ηλικία, τη ζωή της κατά την περίοδο της Κατοχής και την Αντίσταση, αργότερα στη Γαλλία, για την οικογένειά της, αλλά και για το έργο της και την Ιστορία του Βυζαντίου, ενώ δεν παραλείπει να αναφερθεί και σε ζητήματα της επικαιρότητας, από τη σχέση της Ελλάδας με την Τουρκία, έως το φεμινιστικό κίνημα. Τις απόψεις της, όμως, μοιράζεται και πάνω σε θέματα γενικού ενδιαφέροντος, όπως η επιρροή του διαδικτύου στη ζωή των νέων, ο έρωτας, η ανθρωπιά. Το βιβλίο καταλήγει με φωτογραφίες της ίδιας και της οικογένειάς της, ακολουθούμενες από 14 ποιήματά της στο σύνολο, 10 αδημοσίευτα και 4 δημοσιευμένα. Οι θεματικές τους καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα, από τις Θερμοπύλες και τη Σαλαμίνα, έως τα παιδικά της χρόνια και τον απολογισμό της ζωή της.
Μέσα από την πρωτότυπη αυτή συζήτηση των τριών προσώπων, που φαντάζει ιδιαίτερα φυσική, άνευ στησίματος και προσχεδιασμού, αποκαλύπτεται η σοφία, η εμπειρία και η φωτεινή προσωπικότητα της Ελένης Γλύκατζη – Αρβελέρ. Ο λόγος της είναι ζωντανός, αλλά, ταυτόχρονα, σοβαρός και ψύχραιμος, και οι απαντήσεις της χαρακτηρίζονται από ευθύτητα και θάρρος, ενώ δεν διστάζει να εκφράσει τις απόψεις της και είναι πάντοτε ετοιμόλογη, έχοντας μία απάντηση για όλα. Μιλά με τρόπο αποφθεγματικό, εξαιρετικά, όμως, ειλικρινή, μοιραζόμενη, έτσι, με τον αναγνώστη ένα κομμάτι της ψυχής της.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν πολλές από τις απαντήσεις της, με πρώτες αυτές που σχετίζονται με την Ιστορία του Βυζαντίου, το οποίο η ίδια θεωρεί τη «γέφυρα» μεταξύ της ελληνικής Αρχαιότητας και της νεότερης Ιστορίας. Αναντίρρητα, οι γνώσεις του ευρύτερου κοινού για το κομμάτι αυτό της Ιστορίας θα ήταν ελλιπείς χωρίς τη συνεισφορά της. Ανατρεπτική είναι, ακόμα, η άποψή της για τον μεγάλο τάφο στη Βεργίνα, στον οποίο υποστηρίζει πως βρίσκεται θαμμένος ο ίδιος ο Μέγας Αλέξανδρος. Αξιοθαύμαστη είναι, επίσης, η ακέραιη επιστημονικότητα, με την οποία μιλά για γεγονότα της νεότερης Ιστορίας, όπως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, που έχει βιώσει και η ίδια. Τέλος, φαίνεται να είναι αισιόδοξη αναφορικά με το ζήτημα της επιστροφής των μαρμάρων του Παρθενώνα στην πατρίδα τους.
Οι απόψεις της, όμως, δεν περιορίζονται μόνο στο παρελθόν. Μάλιστα, θεωρεί την πανδημία και τον πόλεμο στην Ουκρανία δύο μεγαλύτερες τραγωδίες του σήμερα, ενώ, εστιάζοντας στην Ελλάδα, δεν φοβάται να κατακρίνει τους Έλληνες, οι οποίοι, κατά την ίδια, χαρακτηρίζονται από μεγάλο εγωισμό και στηρίζονται στα κατορθώματα των προγόνων τους για να αισθανθούν ανώτεροι των άλλων λαών.
Τέλος, η καλλιτεχνική της πλευρά διαφαίνεται στα ποιήματά της, με τα οποία η ίδια θεωρεί ότι μπορεί να πει πολλά περισσότερα απ’ ό,τι με οποιοδήποτε άλλο είδος γραπτού λόγου. Θα κλείσω το άρθρο με ένα απόσπασμα από το προηγουμένως αδημοσίευτο ποίημά της «Απολογισμός»: «Λίγα ονόματα κρατώ στον τελικό απολογισμό: ενός σκύλου πιστού, ενός γατιού και λιγοστών ανθρώπων. Δέος κρατώ για την αιώνια ωραιότητα των τόπων και για το σκίρτημα εμπρός στον πρώτο θαυμασμό».
