Της Χιόνας Οικονομάκη,
Εξαίρετος πεζογράφος, κριτικός μα και δημοσιογράφος, ο Μιχαήλ Μητσάκης γεννήθηκε στα Μέγαρα, κάπου στο διάστημα μεταξύ του 1863 και του 1865 και υπήρξε γιος του καθηγητή και ανώτερου διοικητικού υπαλλήλου, Αριστείδη Μητσάκη, με καταγωγή από τη Λακωνία. Λίγο μετά τη γέννησή του, η οικογένεια θα μετακομίσει στην πόλη της Σπάρτης, στην οποία ο Μητσάκης θα περάσει την παιδική και εφηβική του ηλικία. Κάτι το οποίο διέκρινε τον συγγραφέα, από τα πρώιμα σχολικά του χρόνια, ήταν το εξαιρετικά έντονο πρόβλημα που αντιμετώπιζε με την όρασή του, αφού ήταν μύωψ. Ίσως, μάλιστα, η σχεδόν «εμμονική» και λεπτομερειακή ακρίβεια με την οποία περιέγραφε τον περιβάλλοντα χώρο στα διηγήματά του να πηγάζει από το εν λόγω πρόβλημα. Το καλοκαίρι του 1881 ο Μητσάκης θα φύγει από τη Σπάρτη και θα εγκατασταθεί στην Αθήνα, όντας, πια, φοιτητής της Νομικής Σχολής.
Παράλληλα με τις σπουδές του, θα ξεκινήσει τη συνεργασία του με τη σατιρική-γελοιογραφική εφημερίδα Ασμοδαίος, την οποία εξέδιδαν οι Θέμος Άννινος και Εμμανουήλ Ροΐδης. Εκεί, δημοσιεύει τα έργα του με το λογοτεχνικό ψευδώνυμο «Κρακ», ενώ το 1882 θα ξεκινήσει να γράφει τα πρακτικά της Βουλής για την Εφημερίδα του Κορομηλά. Στα χρόνια που ακολούθησαν ο Μητσάκης θα συνάψει φιλικές σχέσεις με μεγάλες λογοτεχνικές προσωπικότητες της εποχής, όπως ο Κρυστάλλης, ο Καρκαβίτσας και ο Μαλακάσης, ενώ παράλληλα, εξαιτίας της ακατανίκητης ανάγκης του να εκφράζει τις απόψεις του με αφοπλιστική ειλικρίνεια, θα μετακινείται από τη μία έντυπη έκδοση στην άλλη.
Το ασυμβίβαστο του χαρακτήρα του, μα και η παρρησία που είχε θέσει ως θεμέλια ηθική αρχή της ζωής του, οδήγησαν τον Μητσάκη στο να αισθάνεται παραγκωνισμένος από τους υπόλοιπους λογοτέχνες της εποχής. Μάλιστα, ο ίδιος ήρθε σε διαμάχη με μεγάλα φιλολογικά ονόματα των καιρών του για το ζήτημα του ορισμού του «μυθιστορήματος των ηθών», μα και αναφορικά με τον προσδιορισμό της έννοιας του ρεαλισμού. Στις 9 Οκτωβρίου του 1893 ο Αριστείδης Μητσάκης, ο πατέρας του συγγραφέα, θα φύγει από τη ζωή. Επρόκειτο για ένα σημαντικότατο πλήγμα, ένα βαθύ τραύμα που θα καθορίσει όλες τις πτυχές της ζωής του πεζογράφου, αλλά και την έκβασή της. Το 1894, ενώ βρισκόταν στην Κέρκυρα, ο Μητσάκης θα κλειστεί στο φρενοκομείο του νησιού, μετά από ένα περιστατικό κρίσης μανίας. Θα παραμείνει έγκλειστος για μερικούς μήνες, μέχρι και τον Ιανουάριο του 1895, οπότε θα εγκατασταθεί στον Πειραιά.
Στο διάστημα διαμονής του εκεί θα δημοσιεύσει στην εφημερίδα Ακρόπολη το διήγημά του «Ο Αυτόχειρ». Η υπόθεση απλή: Ένας άνδρας αυτοκτονεί σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου στην πόλη της Πάτρας, αφήνοντας πίσω του μονάχα ένα σημείωμα: «Αυτοκτονώ. Ας μην ενοχληθεί κανείς». Περιδιαβαίνοντας στους δρόμους της πόλης, ο αφηγητής, έχοντας «αυτό-προσδιοριστεί» ως ερευνητής, αναθέτει στον εαυτό του να ανακαλύψει το ποιος θα μπορούσε, πιθανά, να ενοχληθεί από την αυτοκτονία ενός ξένου άνδρα. Οι μέρες και οι νύχτες συνεχίζουν να κυλούν κανονικά και κανείς δεν φαίνεται να απορεί, να θλίβεται ή έστω να ενοχλείται από την αυτοκτονία του άγνωστου άνδρα μέσα στο ξενοδοχείο. «H θάλασσα εξετείνετο κάτωθεν αυτού, γαληνιαία και ακύμαντος, ακύμαντος πάντοτε, και πάντοτε γαληνιαία, ακίνητοι ωρθούντο των πέραν ορέων αι κατατομαί, και από του Παναχαϊκού ο ήλιος ανέτελλε, θαυμασίως ομοιόμορφος και απαραμίλλως αναλλοίωτος…» θα γράψει ο Μητσάκης ως τελευταία φράση του εν λόγω διηγήματος, τονίζοντας, ίσως με μία θλίψη, με μία ματαιότητα, πως η ζωή εξακολουθεί να ρέει διαχρονικά, ακατάπαυστα και ανεξαιρέτως. Πως ο θάνατος δεν είναι σταθμός ούτε εμπόδιο, μα ένα κομμάτι της ζωής αναπόσπαστο και, συνάμα, καθολικό.
Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της αφηγηματικής εργογραφίας του Μητσάκη είναι η υιοθέτηση της οπτικής ενός «φλανέρ», δηλαδή ενός περιηγητή που, περιπλανώμενος στους δρόμους των πόλεων, παρατηρεί με ενδιαφέρον, λεπτομέρεια και προσοχή τις κινήσεις, τις αντιδράσεις και τα συμπεριφοριακά μοτίβα των ανθρώπων γύρω του. Ειδολογικά, το έργο του υπερβαίνει τον ρεαλισμό και συχνά υιοθετεί νατουραλιστικά στοιχεία που δημιουργούν μία πιο παιγνιώδη και αναμφίβολα φιλοσοφική διάσταση γύρω από τα πράγματα. Αναφορικά με το γλωσσικό ζήτημα, η στάση του Μητσάκη έχει χαρακτηριστεί από τους φιλολόγους εξαιρετικά «ανεκτική», αφού αντιλαμβανόταν τη γλώσσα ως μία ολιστική συνέχεια, προτείνοντας τη συγχώνευση των ιδιωμάτων και τη σύνθεση μίας κοινής καθομιλουμένης.
Το 1896 ο Μητσάκης θα εισαχθεί ξανά, για μικρό διάστημα, σε ψυχιατρικό ίδρυμα και, συγκεκριμένα, στο Δρομοκαΐτειο. Ύστερα από τη διακοπή της νοσηλείας του εκεί, θα καταβάλει σημαντικές προσπάθειες να επανενταχθεί στους λογοτεχνικούς κύκλους, τα φιλολογικά δρώμενα και τις πνευματικές εξελίξεις των ημερών του. Οι προσπάθειες είναι μάταιες και ο ίδιος αισθάνεται πιο περιθωριοποιημένος από ποτέ, ενώ μαρτυρίες τον θέλουν να περιπλανιέται συγχυσμένος στους δρόμους της Αθήνας, έξω από τα γραφεία των εφημερίδων όπου κάποτε εργαζόταν. Το 1911, όντας σε πλήρη σύγχυση, θα εισαχθεί για τελευταία φορά στο Δρομοκαΐτειο. Σαν σήμερα, στις 6 Ιουνίου του 1916, 5 χρόνια μετά τον τελευταίο του εγκλεισμό, ο Μητσάκης θα φύγει από τη ζωή εξαιτίας πλευροπνευμονίας.
Η προσφορά του Μιχαήλ Μητσάκη στην νεοελληνική φιλολογία είναι αδιαμφισβήτητα σημαντική. Σε μία εποχή απόλυτης επικράτησης της αυστηρής μορφής της ηθογραφίας, το έργο του θα ανατρέψει τα δεδομένα, έχοντας εισάγει το αναγνωστικό κοινό σε μία νέα εποχή. Η έκβαση της ζωής του μπορεί να προκαλεί θλίψη, μα αυτό δεν αναιρεί το καίριο λογοτεχνικό έργο που εκπόνησε, την ειλικρίνεια και τον αυθορμητισμό του. Θα μείνει χαραγμένος στη μνήμη μας για την πολυδιάστατη πεζογραφική παραγωγή του και την αυθεντική και φιλαλήθη προσωπικότητά του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μιχαήλ Μητσάκης, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η νατουραλιστική διάσταση στο έργο του Μιχαήλ Μητσάκη, eens.org, διαθέσιμο εδώ
- Εποχές και Συγγραφείς: Μιχαήλ Μητσάκης, ertflix.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ο φημισμένος Έλληνας δημοσιογράφος που υποδέχθηκε γυμνός τον Κρυστάλλη και τον Παπαδιαμάντη. Νοσηλεύθηκε επανειλημμένως στο Δρομοκαΐτειο. Ο κινηματογραφικός βίος του ταλαντούχου Μιχαήλ Μητσάκη…, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
- Αυτόχειρ, Μιχαήλ Μητσάκης, snhell.gr, διαθέσιμο εδώ
- O Flâneur: Θεωρητικές μεταμορφώσεις μίας παρισιανής φιγούρας, ejournals.epublishing.ekt.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ελεγεία ενός flâneur: Ο πολυάσχολος που θα θέλαμε να είμαστε, andro.gr, διαθέσιμο εδώ
