Της Νίκης Καραχάλιου,
Ο άνθρωπος, ως φύσει κοινωνικό ον, ζει και αναπτύσσει την προσωπικότητά του εντός οργανωμένων και συγκροτημένων κοινωνιών, οι οποίες, μάλιστα, απαιτούν την αδιάκοπη και συνεχή συμμετοχή του στις όποιες εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής. Στο πλαίσιο αυτό, είναι κρίσιμο ερώτημα το πώς το άτομο θα καταφέρει να οργανώσει, υπό αυτές τις συνθήκες, την ιδιωτική του ζωή και, ακόμα κρισιμότερο ζητούμενο, το πώς η ίδια η πολιτεία θα προστατεύσει αυτή την ιδιωτική, την πίσω από τις αναμενόμενες κοινωνικές συναναστροφές και συμπεριφορές, ζωή, ώστε να μπορούμε να κάνουμε λόγο για επίτευξη ισορροπίας μεταξύ της κοινωνικής συμβίωσης και της προσωπικής πορείας.
Η προστασία δε του ιδιωτικού βίου είναι ένα από τα ζητήματα που έχει απασχολήσει αρκετά τους νομοθέτες, αφού αυτή θεωρείται ότι γειτνιάζει και με άλλο δικαίωμα, αυτό της προστασίας της προσωπικότητας του ατόμου, το οποίο, με τη σειρά του, συνιστά μία από τις βασικές αρχές του δημοκρατικού πολιτεύματος. Παλαιότερα, οι συντακτικοί νομοθέτες θεωρούσαν ότι εξαντλούσαν το ζήτημα της προστασίας του ιδιωτικού βίου, με τη θέσπιση της διάταξης περί του ασύλου της κατοικίας, κλασικό δικαίωμα που συναντάμε στα ελληνικά συνταγματικά κείμενα, ήδη από το 1844. Με πλήρη, όμως, βεβαιότητα, σήμερα, μπορούμε να πούμε ότι το άσυλο της κατοικίας δεν καλύπτει ολόκληρο το φάσμα του ιδιωτικού βίου και της προσωπικότητας, διότι πολύ απλά αυτό υπερβαίνει τα όρια του γεωγραφικά καθορισμένου χώρου, όπως είναι η κατοικία.
Έτσι, προς συμπλήρωση της παραπάνω διάταξης, ο συντακτικός νομοθέτης εισάγει, στην αναθεώρηση του 1975, το άρθ. 9 παρ. 1 Σ., με το οποίο κατοχυρώνει ρητά και το απαραβίαστο της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του ατόμου. Συγκεκριμένα, το κείμενο του άρθρου αναφέρει: «Η κατοικία του καθενός είναι άσυλο. Η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ατόμου είναι απαραβίαστη. Καμία έρευνα δεν γίνεται σε κατοικία, παρά μόνο όταν και όπως ορίζει ο νόμος και πάντοτε με την παρουσία εκπροσώπων της δικαστικής εξουσίας». Αντίστοιχα, τα περί του σεβασμού της ιδιωτικής ζωής, εντοπίζουμε και στο άρθ. 7 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και στο άρθ. 8 της ΕΣΔΑ.
Η διαμόρφωση μιας έννοιας για τον ιδιωτικό βίο είναι αχανής, ιδίως στις μέρες μας, που με την ανάπτυξη της τεχνολογίας και την –ομολογουμένως– σχετική ευκολία που παρέχει αυτή στην κατασκοπεία, η ανάγκη να προστατευτεί ο άνθρωπος και τα προσωπικά του δεδομένα, άρα και τα δικαιώματά του, διευρύνονται συνεχώς. Η δυσκολία ως προς τον καθορισμό της έννοιας αποδεικνύεται και από τη συγκρουόμενη νομολογία των διαφόρων δικαστηρίων, τα οποία στέκονται κάθε φορά με διαφορετικό τρόπο ως προς το τι είναι ιδιωτικός βίος.
Για παράδειγμα, νομολογία δικαστηρίου έχει δεχτεί ότι ο αποκλεισμός από την πρόσβαση σε υποβοηθούμενη αναπαραγωγή κι, ως εκ τούτου, από το δικαίωμα να γίνει κάποιος γεννήτορας, συνιστά προσβολή της ιδιωτικής και οικογενειακής του ζωής. Παρόλα αυτά, ένας γενικότερος ορισμός, που θα μπορούσαμε να δώσουμε στον ιδιωτικό βίο, είναι ότι συνιστά τη σφαίρα απορρήτου του ατόμου, στην οποία σφαίρα κανένας τρίτος και με κανέναν τρόπο, αν δεν έχει φυσικά ειδική συγκατάθεση, δεν μπορεί να εισέλθει. Στη σφαίρα αυτή, εντάσσεται η ερωτική ζωή, η υγεία, η ψυχολογική κατάσταση κ.τ.λ. Έτσι, ο αποκλεισμός ενός ομοφυλόφιλου από τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις συνιστά προσβολή της ιδιωτικής του ζωής.
Φορείς του δικαιώματος αυτού είναι, βεβαίως, τα φυσικά πρόσωπα, καθώς και τα νομικά, υπό την έννοια ότι δικαιούνται να προστατεύουν τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες. Παράλληλα, από το κείμενο της διάταξης αντιλαμβανόμαστε ότι το δικαίωμα δεν υπόκειται σε κανέναν περιορισμό κι, αν αυτός επιτάσσεται από τις κοινωνικές συνθήκες, θα πρέπει ο περιορισμός να τεθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην θίγεται ο πυρήνας του δικαιώματος.
Τι γίνεται, όμως, στην περίπτωση που η διάκριση δημοσίου και ιδιωτικού δυσχεραίνεται; Ποιος είναι ο πυρήνας της ιδιωτικής ζωής των δημοσίων προσώπων, τα οποία είναι εκτεθειμένα στον Τύπο; Στην περίπτωση των δημοσίων προσώπων, θα πρέπει να εξετάσουμε το αν είναι θεμιτή, στο όνομα της ελευθερίας της έκφρασης και του Τύπου, η απαίτηση για λιγότερη προστασία της ιδιωτικής τους ζωής, σε αντίθεση με τον ανώνυμο πολίτη, του οποίου η ιδιωτική ζωή είναι εξ ορισμού απαραβίαστη. Κι αν είναι θεμιτή, υφίσταται ή όχι κάποιο όριο; Είναι προφανές ότι εδώ συγκρούεται το δικαίωμα της πληροφόρησης και της ελευθερίας του Τύπου, που αποτελεί, άλλωστε, κατοχυρωμένο συνταγματικά δικαίωμα (άρθ. 14 παρ. 1 Σ.), με τη λογοκρισία να απαγορεύεται συνταγματικώς (άρθ. 14, παρ. 2 Σ.), παράλληλα με το δικαίωμα του ιδιωτικού βίου, που, επίσης, συνιστά κατάκτηση της δημοκρατίας. Η ισορροπία, κατ’ εμέ, ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο αντικρουόμενα δικαιώματα θα πρέπει να αναζητηθεί στη λέξη πληροφόρηση.
Ουσιαστικά, αποδεχόμαστε ότι το κοινό οφείλει να γνωρίζει και να ελέγχει τις ενέργειες των δημοσίων προσώπων, ιδίως όταν το αφορούν, άρα να πληροφορείται. Από την άλλη, όμως, ο Τύπος μεταφέρει πάντοτε σημαντικές πληροφορίες για τα δημόσια πρόσωπα ή, πολλές φορές, καταλήγει απλώς να μεταφέρει διάφορα κουτσομπολιά σχετικά μ’ αυτά; Στην περίπτωση, λοιπόν, που συμβαίνει το δεύτερο, αποδεχόμαστε ότι βάλλεται η ιδιωτική τους ζωή και προσβάλλεται, μάλιστα, και η ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ένα σχετικό παράδειγμα αποτελεί και η υπόθεση von Hannover κατά Γερμανίας, η οποία αφορούσε τις δικαστικές προσφυγές της Πριγκίπισσας του Μονακό κατά γερμανικών περιοδικών, που δημοσίευσαν φωτογραφίες, οι οποίες, ταυτόχρονα, τραβήχτηκαν εν αγνοία της ίδιας και της οικογένειάς της σε διάφορες ιδιωτικές στιγμές. Τότε, η ΕΔΔΑ αποφάσισε ότι, εφόσον η πριγκίπισσα δεν εκτελούσε σε εκείνες τις φωτογραφίες τα καθήκοντά της κι εφόσον οι ιδιωτικές αυτές στιγμές της δεν συνιστούν κάποιο λειτούργημα, ούτε προσβάλλουν ούτε παρεμβαίνουν στα δημόσια πράγματα και δεν προσφέρουν κάτι ουσιαστικό στον δημόσιο διάλογο, τότε συνιστούν προσβολή της ιδιωτικής και οικογενειακής της ζωής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Σπύρος Βλαχόπουλος, Θεμελιώδη Δικαιώματα, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2η έκδοση
- Δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, Council of Europe, coe.int, διαθέσιμο εδώ
- ΜΜΕ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ, Γιώργος Αργυρόπουλος, Curia.gr, διαθέσιμο εδώ
