Της Χρυσοβαλάντου Μανουσαρίδου,
Ο μύθος του κατακλυσμού μάς είναι ευρέως γνωστός, φυσικά, από την Παλαιά Διαθήκη, όπου συμπεριλαμβάνεται η ιστορία του κατακλυσμού του Νώε. Ο Νώε, επιφορτισμένος από την εντολή του Θεού να σώσει το ανθρώπινο γένος, αλλά και το ζωικό είδος, μαζεύει στην κιβωτό του κάθε ζευγάρι ζώων. Ο Θεός επιθυμεί να εξαλείψει από τον κόσμο την αμαρτία, για αυτόν τον λόγο ζητά από τον Νώε να βοηθήσει το έργο του. Όταν τελειώσει η φονική πλημμύρα, ο Νώε θα απελευθερώσει από την κιβωτό όλα τα ζώα, με σκοπό να ξαναδημιουργηθεί ξανά ο κόσμος.
Η ιστορία ωστόσο του κατακλυσμού δεν βρίσκεται μόνο στην Παλαιά Διαθήκη, αλλά και στη Βαβυλωνιακή μυθολογία. Στο έπος του Γκιλγκαμές, ο μύθος του κατακλυσμού έχει συνδεθεί στενά με τις περιπέτειες του ήρωα Γκιλγκαμές. Ας εξηγήσουμε όμως εναργέστερα τι είναι το έπος του Γκιλγκαμές. Αυτό το έπος είναι μια συλλογή ποιημάτων που αφορούν τις περιπέτειες του Γκιλγκαμές, ενός βασιλιά που αποτελεί ιστορικό-μυθολογικό πρόσωπο και θεωρείται ότι έζησε την 3η χιλιετία π.Χ. Το έπος ως λογοτεχνικό έργο ανήκει στην Ασσυρο-Βαβυλωνιακή φιλολογία. Η σχέση που αναπτύσσει ο βασιλιάς με τον στενό του φίλο Ενκίντου θα είναι καθοριστική για τον ήρωα. Μετά τον θάνατο του Ενκίντου, ο Γκιλγκαμές ψάχνει τρόπο να αποφύγει τον θάνατο και να κερδίσει την αθανασία. Μόνο ένας έχει κατορθώσει κάτι τέτοιο, ο πρόγονος του Γκιλγκαμές, Ουτναπιστίμ. Έτσι, ο βασιλιάς ξεκινά ένα ταξίδι αναζήτησης του προγόνου του.
Το ταξίδι είναι δύσκολο και ο βασιλιάς, παρά τους κινδύνους, το τολμάει. Η πινακίδα όπου μας παραδίδεται το ποίημα είναι σπασμένη, παραλείπονται επομένως κάποιες πληροφορίες, για αυτό και το επόμενο πράγμα που γνωρίζουμε είναι η συνάντηση των δύο ηρώων. Ο Ουτναπιστίμ ενημερώνει τον Γκιλγκαμές πως μόνο οι θεοί μπορούν να κερδίσουν την αθανασία. Τότε ο βασιλιάς τον ρωτάει πώς ο ίδιος μπόρεσε να την κερδίσει, εφόσον είναι θνητός. Εκεί ξεκινά η εξιστόρηση του μύθου του κατακλυσμού, σε μια πινακίδα μάλιστα που είναι η πιο καλοδιατηρημένη από όλες – είναι η ενδέκατη από τις δώδεκα συνολικά.
Ο Ουτναπιστίμ ζούσε στο Σουρουππάκ, μια από τις αρχαιότερες πόλεις της Ακκαδίας. Κάποια μέρα ο θεός Εά του αποκάλυψε πως οι θεοί είχαν αποφασίσει να καταστρέψουν τον κόσμο, χωρίς όμως να γνωρίζει για ποιον λόγο. Συμβούλεψε τον Ουτναπιστίμ να κατασκευάσει ένα πλοίο και να σώσει κάθε ζωντανό οργανισμό. Στις ερωτήσεις και απορίες των χωρικών, ως προς τις ετοιμασίες του, απάντησε λέγοντας ψέματα πως τάχα θα έφευγε να κατοικήσει δίπλα στον θεό Εά. Μάζεψε, λοιπόν, όλα του τα υπάρχοντα, όλα τα ζωντανά και τα άγρια πλάσματα, συγγενείς και οικογένεια και έφυγε.
Η θύελλα που ξεσπά είναι τόσο τρομακτική, που ακόμα και οι ίδιοι οι θεοί που την προκάλεσαν φοβούνται. Ο κατακλυσμός κρατάει έξι μέρες και έξι νύχτες. Την έβδομη μέρα κόπασε. Ο Ουτναπιστίμ βγαίνει από το πλοίο του και διαπιστώνει πως η γη είναι επίπεδη και το ανθρώπινο γένος έγινε πηλός. Δεν κατεβαίνει κανείς από το πλοίο για επτά μέρες. Εν συνεχεία, ο Ουτναπιστίμ στέλνει ένα περιστέρι έξω για να δει αν θα βρει τροφή και αν θα γυρίσει. Το περιστέρι γυρνάει γιατί δεν βρήκε τίποτα. Έπειτα από επτά μέρες έστειλε ένα χελιδόνι, το οποίο όμως πάλι γύρισε. Την τρίτη φορά, το απεσταλμένο κοράκι δεν γύρισε, σημάδι πως βρήκε τροφή ή σπίτι. Τότε ο Ουτναπιστίμ ελευθέρωσε όλα τα πλάσματα που υπήρχαν στο πλοίο και έκανε θυσία στους θεούς, οι οποίοι εμφανίστηκαν μπροστά του. Μετά από έναν έντονο καβγά μεταξύ των θεών, αποφασίζεται πως ο Ουτναπιστίμ αξίζει να σωθεί μαζί με τη γυναίκα του, τους χαρίζεται η αθανασία και επιβάλλεται να ζήσουν μακριά από αυτόν τον τόπο. Εκεί τελειώνει η ιστορία για τον κατακλυσμό και στη δωδέκατη πινακίδα συνεχίζεται η ιστορία του Γκιλγκαμές.
Όπως αναφέραμε και πιο πάνω, ο μύθος του κατακλυσμού υπάρχει σε διάφορες παραδόσεις και σε διάφορους πολιτισμούς. Εκτός από το Έπος του Γκιλγκαμές και την Παλαιά Διαθήκη, κατακλυσμός υπάρχει και στην ελληνική μυθολογία. Ο Δίας, οργισμένος με την ασέβεια πολλών ανθρώπων προς το πρόσωπό του, αποφάσισε να αφανίσει το ανθρώπινο γένος. Έδωσε εντολή στον Δευκαλίωνα να πλεύσει μαζί με τη γυναίκα του Πύρρα μακριά. Όταν τελείωσε ο κατακλυσμός, διέταξε το ζευγάρι να κατέβει από το καράβι και να αρχίσει να ρίχνει πέτρες πίσω του. Οι πέτρες που πετούσε ο Δευκαλίων γίνονταν άνδρες, ενώ οι πέτρες της Πύρρας γίνονταν γυναίκες.
Εν κατακλείδι, παρατηρούμε πολλές ομοιότητες σε όλους αυτούς τους μύθους. Βασικά δομικά στοιχεία είναι πάντα η εντολή κάποιου θεού, η επιλογή ενός ή δύο ανθρώπων για να σώσουν τον κόσμο, ο κατακλυσμός φυσικά και η δημιουργία της οικουμένης από την αρχή. Ελάχιστες διαφορές υπάρχουν κάθε φορά, πράγμα που μας αποδεικνύει πως πάνω σε έναν αρχικό, πρωτότυπο μύθο βασίστηκαν όλοι οι μεταγενέστεροι και έτσι δημιουργήθηκαν οι διαφορετικοί μύθοι.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Hooke, Samuel Henry (2006), Μυθολογία της Μέσης Ανατολής, Αθήνα: Εκδόσεις Γόρδιος.
- maxmag.gr, Συγκριτική μυθολογία: όμοιοι μύθοι, διαφορετικοί κόσμοι, Διαθέσιμο εδώ
