17.3 C
Athens
Παρασκευή, 29 Μαρτίου, 2024
ΑρχικήΙστορίαΜυθολογιαΤα ηφαίστεια στην ελληνική μυθολογία

Τα ηφαίστεια στην ελληνική μυθολογία


Του Νίκου Σαρρή,

Είναι γνωστό πως στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό η φωτιά –το πυρ όπως αναφέρεται– είχε τη δική του σημασία και ιερότητα. Ήταν το στοιχείο της φύσης το οποίο βοηθούσε τους ανθρώπους να ζεσταθούν ή να σφυρηλατήσουν εργαλεία, όμως ταυτόχρονα μπορούσε να καταστρέψει σπίτια, οικισμούς, ακόμα και πολιτισμούς μέσα σε ελάχιστα λεπτά. Έτσι, τα ηφαίστεια προκαλούσαν ένα δέος στους αρχαίους Έλληνες, οι οποίοι είχαν δημιουργήσει μύθους για τη δημιουργία των ηφαιστείων, αλλά και για τους λόγους που πραγματοποιούνταν εκρήξεις.

Σήμερα γνωρίζουμε πως τα περισσότερα ηφαίστεια του ελλαδικού χώρου, έχουν δημιουργηθεί από σύγκρουση δύο λιθοσφαιρικών πλακών και επικείμενη βύθιση της μίας κάτω από την άλλη. Όπως είναι αναμενόμενο, στην ελληνική μυθολογία, η δημιουργία των ηφαιστείων δεν τεκμηριωνόταν με επιστημονική εξήγηση. Οι αρχαίοι πίστευαν πως τα ηφαίστεια δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της Τιτανομαχίας. Όταν οι Τιτάνες πετούσαν τεράστιους βράχους από την κορυφή Όθρυ στους Ολύμπιους, η γη γύρω τους έβραζε, με αποτέλεσμα στην Όθρυ να δημιουργηθεί ηφαίστειο. Η επιλογή του συγκεκριμένου όρους για αυτόν τον μύθο δεν είναι τυχαία, καθώς σε εκείνη την περιοχή υπάγεται ο βόρειος κλάδος του ενεργού ηφαιστειακού τόξου, γεγονός που εξηγεί τις αμέτρητες θερμομεταλλικές πηγές της περιοχής.

Κατά τη Γιγαντομαχία, η οποία έπεται της Τιτανομαχίας, παρατηρούνται ακόμη περισσότεροι μύθοι για τη δημιουργία ηφαιστείων. Όταν ο Ποσειδώνας πάλευε με τον γίγαντα Πολυβώτη, ο θεός της θάλασσας έκοψε ένα κομμάτι από την Κω και το ρίχνει στον αντίπαλό του, σκοτώνοντάς τον. Στο σημείο αυτό, δημιουργήθηκε η Νίσυρος, ένα από τα ενεργά ηφαίστεια του Αιγαίου. Ακόμη, κατά τη διάρκεια της Γιγαντομαχίας, η Αθηνά τραυματίζει τον Εγκέλαδο, ο οποίος στη συνέχεια θάβεται κάτω από το ηφαίστειο της Αίτνας. Όταν μετακινούσε το λαβωμένο σώμα του, παρατηρούνταν σεισμός, ενώ όταν προσπαθούσε να ανασάνει, προκαλούνταν ηφαιστειακές εκρήξεις. Το τελευταίο συνέβαινε επειδή, σύμφωνα με τη μυθολογία, όλοι οι γίγαντες έβγαζαν φωτιές όσο ανάσαιναν.

Σιντριβάνι που απεικονίζει τον Εγκέλαδο, στο κήπο των Βερσαλλιών. Πηγή εικόνας: wikimedia.org

Η νήσος Σαντορίνη, ίσως το δημοφιλέστερο νησί με ηφαίστειο του ελλαδικού χώρου, θεωρούνταν πως δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια της Αργοναυτικής εκστρατείας. Όταν ο Ιάσωνας και οι σύντροφοί του επέστρεφαν στις πατρίδες τους, αγκυροβόλησαν στην Ανάφη. Εκεί, ο Βοιωτός φίλος του Ιάσωνα και γιος του θεού Ποσειδώνα, Εύφημος, είδε όνειρο πως ερωτοτροπούσε με μία από τις κόρες του θαλάσσιου θεού Τρίτωνα. Στο ίδιο όνειρο, η γυναίκα αυτή έμεινε έγκυος και παρακάλεσε τον Τρίτωνα να βρει ένα μέρος για να μεγαλώσουν τα παιδιά τους. Μόλις ξύπνησε, ο ήρωας αποφάσισε να βρει αυτό το μέρος, παρόλο που είχε την επίγνωση πως τα γεγονότα αυτά ήταν αποκυήματα της φαντασίας του. Πήρε ένα κομμάτι γης από την Ανάφη και το έριξε στη θάλασσα. Έτσι, προέκυψε η Στρογγύλη, που ονομάστηκε έτσι λόγω του σχήματός της.

Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή του μύθου, τα γεγονότα αυτά δεν αποτελούσαν όνειρο, με αποτέλεσμα ο γιος του Ευφήμου να γεννηθεί στη Στρογγύλη. Ονομάστηκε Θήρας, με αποτέλεσμα το νησί να πάρει το όνομά του. Η έκρηξη του ηφαιστείου, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την παρακμή του Μινωικού Πολιτισμού, συνδέεται με τον μύθο του Φαέθωνα. Ο ήρωας ζήτησε από τον πατέρα του, Ήλιο, να δανειστεί την άμαξά του. Ωστόσο, ανήμπορος να ελέγξει τα άλογά της, οδήγησε την άμαξα πολύ κοντά στον ήλιο, με αποτέλεσμα να την κάψει. Η φωτιά που προκλήθηκε στην άμαξα, ήταν εκείνη που προκάλεσε την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης. Ο Δίας, φανερά ανήσυχος με το γεγονός, θέλησε να αποτρέψει μια μεγαλύτερη καταστροφή. Έτσι, παίρνει έναν κεραυνό και τον ρίχνει πάνω στην άμαξα, σκοτώνοντας ακαριαία τον Φαέθωνα.

Ο Ήφαιστος και οι Κύκλωπες σφυρηλατούν μπροστά στη Θέτιδα, την ασπίδα του Αχιλλέα. Πηγή εικόνας: theshieldofachilles.net

Ο θεός ο οποίος συνδέθηκε τόσο άρρηκτα με τα ηφαίστεια, που τελικά πήραν το όνομά του, ήταν ο Ήφαιστος. Όταν γεννήθηκε από την Ήρα, η μητέρα του ήταν τόσο αηδιασμένη από τη μορφή του, που τον εκσφενδόνισε στον Ωκεανό, μακριά από τον Όλυμπο, καθιστώντας τον ανάπηρο από την πτώση. Αφού έμαθε από θεότητες του Ωκεανού την μεταλλουργία, εγκαταστάθηκε στη Λήμνο, όπου καθιερώθηκε ως ο θεός της φωτιάς και ως άριστος τεχνίτης. Σύμφωνα με άλλους μύθους, είχε επίσης εργαστήριο στην Αίτνα, γεγονός που δικαιολογεί το προσωνύμιο «Αιτναίος» που του αποδίδεται. Με την ηφαιστειακή δραστηριότητα συνδέθηκαν οι Κύκλωπες, που αποτελούσαν τους βοηθούς του Ηφαίστου στο εργαστήριό του, ενώ αξίζει να αναφερθεί πως είχαν εξερευνήσει, πριν την επαφή τους με τον Ήφαιστο, το ηφαιστειογενές νησί Λίπαρι της σημερινής Ιταλίας.


ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
  • Μαριολάκος, Ηλίας (2018), Ελληνική Γεωμυθολογία (Πρώτο Βιβλίο), Αθήνα: Εκδόσεις Λιβάνη.
  • Hansen, W. (2004), Handbook of Classical Mythology, USA: ABC-CLIO Publications.

TA ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΡΘΡΑ

Νίκος Σαρρής
Νίκος Σαρρής
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 2002. Είναι προπτυχιακός φοιτητής στο Tμήμα Χημείας του ΕΚΠΑ και εργάζεται ως εκπαιδευτικός σε μελετητήριο Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Ενδιαφέροντά του είναι η ανάγνωση βιβλίων και το θέατρο, ενώ η μουσική έχει σημαντικό ρόλο στην καθημερινότητα του.