Της Γεωργίας Αλεξανδράκου Αλμπάνη,
Ανοίγοντας κάποια λεξικά και ψάχνοντας κανείς τον ορισμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συναντά τον προσδιορισμό τους ως «προνόμια». Άραγε πρόκειται όντως για «προνόμια»; Αναζητώντας τη βαθύτερη ετυμολογική και σημασιολογική ερμηνεία της λέξης αυτής, καταλαβαίνουμε ότι το προνόμιο είναι κάτι που δίνεται σε κάποιους και μάλιστα σε λίγους, κατ’ εξαίρεση και για κάποιον λόγο. Τα δικαιώματα, όμως, είναι κάτι βασικό. Είναι ο πυρήνας του «είναι», ο προσδιορισμός του ατόμου και ο ρυθμιστής κάθε κοινωνίας. Είναι αυτό στο οποίο η κοινωνία έχει στηρίξει την ανάπτυξή της και οι άνθρωποι μέσα σε αυτήν μια πιο υγιή καθημερινότητα.
Υπάρχει, όμως, κοινή αντίληψη περί του τι είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα; Θεωρητικά υπάρχει. Οι φρικαλεότητες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οδήγησαν την ανθρωπότητα στη σύλληψη της ιδέας περί προσδιορισμού τους, πράγμα που ευοδώθηκε με την Οικουμενική Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Η τελευταία αποτέλεσε το έναυσμα για έναν κόσμο απαλλαγμένο από την αδικία και τον πόλεμο, στραμμένο πλέον στη δικαιοσύνη, την ελευθερία και την ειρήνη, ενώ ακολούθησαν και άλλα νομοθετήματα.
Ο πλουραλισμός αυτός, η «σύμβαση μέσα στη σύμβαση» και οι τροποποιήσεις που συνεχώς έρχονται είναι άμεση απόρροια της εξέλιξης της κοινωνίας. Φανταζόμαστε μια κοινωνία του σήμερα με τα παρωχημένα δικαιώματα του τότε; Σήμερα, οι περισσότερες κοινωνίες παρέχουν στους πολίτες τους δικαιώματα που συμβαδίζουν με τις ανάγκες του σήμερα και που τους βοηθούν να εξελιχθούν σε όλες τις πτυχές της ζωής τους. Ισχύει, όμως, παντού το ίδιο; Ξεκινώντας από τη σκέψη ότι υπάρχουν διαφορετικοί ορισμοί για την έννοια της Δημοκρατίας και ότι παρά τις προσπάθειες για κοινή γραμμή περί των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αυτή πρακτικά δεν υπάρχει, μάλλον η απάντηση είναι αρνητική.
Η αρνητική αυτή απάντηση αποδεικνύεται περίτρανα από δικαστικές αποφάσεις και νομοθεσίες ορισμένων χωρών, οι οποίες αποφάσισαν να παρακάμψουν την αρχή του κράτους δικαίου και του ανθρωποκεντρισμού, που θα έπρεπε να τις χαρακτηρίζει. Ορόσημο του αναχρονισμού των δικαιωμάτων αποτελεί πλέον η πολύκροτη απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των Η.Π.Α. σχετικά με το ζήτημα των αμβλώσεων. Το συνταγματικά αυτό κατοχυρωμένο δικαίωμα, ήδη, από το 1973, ήρθε να απαγορευτεί το περασμένο έτος, ή να περιοριστεί σε πολλές Πολιτείες, με μια απόφαση που καταλύει και εκμηδενίζει κάθε προσπάθεια κατοχύρωσης των δικαιωμάτων των γυναικών, σε μια χώρα, μάλιστα, που άλλοτε υποσχόταν ελευθερίες και δικαιώματα πρωτάκουστα. Η συντηρητική έδρα του Ανωτάτου Δικαστηρίου υποστήριξε, μάλιστα, ότι το Σύνταγμα δεν αναφέρεται ρητά σε κάτι τέτοιο και ότι η ζωή πριν ακόμη την έλευσή της στο κόσμο, πρέπει να προστατεύεται.
Η απόφαση αυτή, ωστόσο, δεν είναι μοναδική. Η Πολωνία, χώρα κράτος–μέλος της Ε.Ε., έχει νομοθετήσει αντίστοιχα, απαγορεύοντας τις αμβλώσεις ακόμα και αν συντρέχουν εμβρυϊκές ανωμαλίες. Ευτυχώς, όμως, υπάρχουν και κάποιες εξαιρέσεις (επιβεβαιωμένος βιασμός, αιμομιξία, κίνδυνος για τη ζωή της μητέρας). Χειρότερη είναι η κατάσταση στη Μάλτα, όπου η απαγόρευση εκεί είναι καθολική, ανεξαρτήτου λόγου και χωρίς εξαιρέσεις. Η απογοητευτική στάση της χώρας, δυστυχώς, αποδείχθηκε από ένα φρικαλέο περιστατικό. Το περασμένο καλοκαίρι η Αμερικανίδα φωτογράφος Andrea Prudente, ενώ βρισκόταν στο νησί άρχισε να αποβάλλει, με τους γιατρούς να μην παρεμβαίνουν για τη διάσωσή της που κρινόταν άμεση, καθώς ο θάνατος από αιμορραγία και διάφορα μικρόβια ήταν εξαιρετικά πιθανός. Ακόμα, χώρες που θεωρητικά επιτρέπουν το δικαίωμα αυτό (Ουγγαρία, Σλοβακία) έχουν εισάγει ανεξήγητα κωλύματα, ώστε η εν τέλει η διεξαγωγή των εν λόγω επεμβάσεων να καθίσταται ιατρικά αδύνατη.
Τα πράγματα, όμως, γίνονται ακόμα χειρότερα όταν φεύγουμε από τις αναπτυγμένες χώρες. Στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου τα δικαιώματα και η Δημοκρατία διαβρώνονται ακόμα περισσότερο με ταχείς ρυθμούς, οι αμβλώσεις είναι απαγορευμένες κοινωνικά, ηθικά, θρησκευτικά και μετά νομικά. Οι γυναίκες εκεί υποφέρουν πολύ περισσότερο, δεδομένου ότι και απόπειρες εξέγερσης και διαφωνίας στις εν λόγω αντιλήψεις είναι δυνατόν να προκαλέσουν μαζικές δολοφονίες. Το διάχυτο κλίμα του στιγματισμού που παραμονεύει σε τέτοιες περιπτώσεις οδηγεί σε αυτοτραυματισμούς και άλλες επικίνδυνες ενέργειες, που συμβάλλουν στη ραγδαία αύξηση των μητρικών θανάτων στην περιοχή. Στις Φιλιππίνες, για παράδειγμα, που η απαγόρευση είναι καθολική, οι αμβλώσεις συνεχίζουν να συμβαίνουν παράνομα –με καταγεγραμμένους χιλιάδες θανάτους και δεκάδες χιλιάδες σοβαρούς τραυματισμούς–, καθώς οι γυναίκες που τις επιλέγουν αντιμετωπίζουν ποινή φυλάκισης έως και έξι ετών, ενώ και οι πάροχοι ιατρικής περίθαλψης κινδυνεύουν, επίσης, με αυστηρές ποινές.
Ο περιορισμός του παραπάνω δικαιώματος οδηγεί αποδεδειγμένα στον θάνατο και σε σωματικούς και ψυχικούς τραυματισμούς. Η μητρότητα είναι ένα αγαθό που πρέπει να προκύπτει από επιθυμία και αγάπη και όχι επειδή κάποιος περιορίζει τις επιλογές, κατονομάζοντας την έκτρωση ως έγκλημα. Άλλωστε, οι υπέρμαχοι της απαγόρευσης πρέπει να σκεφτούν και το εξής. Είναι έγκλημα η διακοπή μιας δυνητικά ύπαρξης και δεν είναι η γέννηση ενός εμβρύου για το οποίο δεν υπάρχει η δυνατότητα να ανατραφεί σωστά, πόσο μάλλον όταν στο έμβρυο αυτό παρατηρηθούν κάποιες γενετικές ανωμαλίες, που θα καθιστούν τη διαβίωσή του από δύσκολη έως ακατόρθωτη;
Στον αντίποδα των απαγορεύσεων και των περιορισμών από μερικές χώρες ενός τέτοιου βασικού δικαιώματος, έρχονται άλλες να παράσχουν ένα άλλο, διαφορετικό και ιδιαίτερα φιλελεύθερο δικαίωμα. Αυτό στη πρόσβαση στην ευθανασία. Ο φόβος της αδυναμίας μας να ελέγξουμε τη ζωή μας είναι υπαρκτός συνεχώς, ενώ στη σύγχρονη κοινωνία η ιδέα του θανάτου αποτελεί σε μεγάλο βαθμό μια κρυφή υπόθεση, με την οποία εξοικειωνόμαστε μόνο εφόσον κάποιος κοντινός μας φτάσει στο τέλος του. Το συναίσθημα και η σκέψη της ανυπαρξίας μας αγχώνει. Με άλλα λόγια, το ότι είμαστε θνητοί μας αγχώνει. Κάποιοι, όμως, που έχουν εξοικειωθεί με την ιδέα αυτή επιθυμούν να γράψουν το τέλος της ζωής τους με τον δικό τους τρόπο.
Πολλές είναι οι περιπτώσεις ανθρώπων ασθενών με χρόνιες και επίπονες παθήσεις ή ακόμη και υπέργηρων, που επιδιώκουν και τελικά καταφέρνουν να βάλουν τέλος στη ζωή τους με διάφορους τραγικούς τρόπους. Για την αποφυγή των εν λόγω περιστατικών στο μέλλον, κάποιες Κυβερνήσεις νομιμοποιούν τον λεγόμενο επιβοηθούμενο θάνατο. Το μέτρο είναι διαθέσιμο σε 11 χώρες παγκοσμίως (από την πρωτοπόρο Ελβετία, μέχρι την τελευταία στη λίστα Αυστραλία) και βρίσκεται στην ευχέρεια 280 εκατομμυρίων ανθρώπων Ο Καναδάς, ήρθε να νομιμοποιήσει την πρακτική αυτή μόλις το 2016, ενώ είναι μια από τις πιο αξιοσημείωτες περιπτώσεις λόγω της διάθεσής του σε ευρύ πεδίο πολιτών που όλο και μεγαλώνει (μέχρι πέρυσι 10.000 θάνατοι προέκυψαν με αυτή τη μέθοδο). Η καναδική Κυβέρνηση την ονόμασε “Living with dignity” (ζώντας με αξιοπρέπεια), τη στιγμή που μια αρκετά μεγάλη μερίδα του πληθυσμού τη θεωρεί υπηρεσία συμπόνια, για τα άτομα που δεν έχουν να προσφέρουν περαιτέρω στο κράτος. Είναι, όμως, έτσι;
Οι τοπικές αρχές έχουν προχωρήσει σε διαφημίσεις με τις οποίες προάγουν τη δυνατότητα του επιλέξιμου θανάτου, περιλαμβάνοντας σε αυτές ορισμένες κοινωνικές ομάδες. Και κάπου εδώ παύει ο φιλελευθερισμός και ξεκινά η περιθωριοποίηση. Σίγουρα τέτοιες ενέργειες είναι δυνατόν να συμβούν από άτομα με διάφορα σωματικά και πνευματικά προβλήματα, ωστόσο, η ευθεία στοχοποίησή τους είναι κάτι παραπάνω από προσβλητική. Και πάλι τι συμβαίνει όταν μετά τη θανάτωση υπάρξει τρόπος να «σωθεί» η κατάσταση που πριν ήταν αβίωτη; Ή όταν γίνει παρερμηνεία των επιθυμιών κάποιου ή όταν η επιθυμία έρχεται από τα οικεία του πρόσωπα και αυτά έπειτα αποδειχθούν αφερέγγυα; Αυτές είναι μόνο μερικές ερωτήσεις, στις οποίες πρέπει να απαντήσουν οι υπέρμαχοι της πρακτικής αυτής. Και έπειτα, ο διαφημιστικός τίτλος «αξιοπρεπής θάνατος» μήπως υπονοεί ότι οι άλλοι είναι αναξιοπρεπείς;
Οι άνθρωποι στις μέρες μας έχουν τη δυνατότητα να απολαμβάνουν δικαιώματα που παλαιότερα όχι μόνο δεν ήταν διαθέσιμα, αλλά ήταν ανύπαρκτα και ως σκέψεις. Η δυνατότητα ελεύθερης διάθεσης σώματος και πνεύματος σήμερα είναι αδιαπραγμάτευτη, ωστόσο, όλα πρέπει να οριοθετούνται γιατί διαφορετικά εκφυλλίζονται στα χέρια του καθενός, με άμεση συνέπεια τον κίνδυνο της ζωής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Τι ισχύει για τις αμβλώσεις στην Ευρώπη. Σε ποιες χώρες απαγορεύεται, που υπάρχουν άτυπα εμπόδια, CNN, διαθέσιμο εδώ
- The unspoken truth- restrictions on abortion care in the Asia- Pacific, Development Policy Center, διαθέσιμο εδώ
- Supreme court overturns Roe. V Wade, ending 50 years of federal abortion rights, CNBC, διαθέσιμο εδώ
- Canada’s new euthanasia laws carry upsetting Nazi-era echoes, warns expert, Forbes, διαθέσιμο εδώ
- A designed death –Where and when the world allows it, Forbes, διαθέσιμο εδώ
