Της Ευσταθίας Παππά,
Ιστορικά, σε κάθε κοινωνία οι άνθρωποι επηρεάζονται από το πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο περικλείονται. Προσαρμόζουν διαρκώς τον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς τους, ώστε να καθίστανται ιδεολογικά συμβατοί με τις κυρίαρχες κοινωνικές αντιλήψεις. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η κυριαρχία της pop κουλτούρας έχει επιταχύνει αυτήν τη διαδικασία, νοηματοδοτώντας εκ νέου τους κώδικες επικοινωνίας, τις νοοτροπίες, καθώς και τις κοινωνικές νόρμες. Έτσι, δεδομένου του μαζικού ρυθμού κατανάλωσης των media, η αποτελεσματικότητά της στην άσκηση επιρροής του κοινού μοιάζει αδιαμφισβήτητη.
Η pop κουλτούρα, ενώ αντικατοπτρίζει ολοφάνερα εκφάνσεις της κοινωνικής πραγματικότητας, ταυτόχρονα –και σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό– είναι αυτή που διαπλάθει νέους όρους για το πώς αντιλαμβανόμαστε τους εαυτούς μας και τους άλλους, στο πλαίσιο των ανθρώπινων σχέσεων. Πιο συγκεκριμένα, η βιομηχανία του θεάματος φαίνεται να έχει καταλάβει εξαιρετικά μεγάλη ισχύ στο πεδίο αυτό. Μεγαλώνοντας με τα ερεθίσματα που μας προσφέρει ο αμερικανικός –κατά βάση– κινηματογράφος, χτίζουμε σταδιακά αντιλήψεις γύρω από τον έρωτα, τις ρομαντικές σχέσεις και την έκφραση της σεξουαλικότητάς μας, πάντοτε στη βάση των προτύπων που αναπαράγονται. Πόσο επιζήμια μπορεί, όμως, να αποβεί μια τέτοια διαδικασία;
Με αφορμή την άνοδο του κινήματος Me Too κινήματος και την ανοιχτή μορφή που έχει λάβει αυτή η συζήτηση, είναι καιρός να εξετάσουμε την έννοια της συναίνεσης και τον τρόπο με τον οποίο αυτή απεικονίζεται στην οθόνη. Εδώ και χρόνια, παρακολουθούμε σταθερά, μέσα από ταινίες και σειρές, πολύ συγκεκριμένα μοτίβα αφηγήσεων και συμπεριφορών, από τα οποία είτε ξεκάθαρα απουσιάζει είτε απλώς αγνοείται η εξασφάλισή της.
Μια πρώτη μορφή παρεμβατικής συμπεριφοράς αποτυπώνεται μέσα από διεκδικητικούς χαρακτήρες, οι οποίοι εμμονικά πασχίζουν να «κερδίσουν» το άτομο για το οποίο ενδιαφέρονται ερωτικά. Οι χαρακτήρες αυτοί –οι οποίοι συνήθως ανήκουν σε ανδρικούς ρόλους– προτάσσουν το βιολογικό τους ένστικτο ως το αίτιο που τους παρακινεί να επιμείνουν. Σε αυτήν την αναπαράσταση, γίνεται πλέον κατανοητό πως η συγκατάθεση ή μη της εκάστοτε θηλυκότητας (ή και όχι) δεν παίζει κάποιον αξιοσημείωτο ρόλο, και πως η άρνησή της αποτελεί πρόκληση για ακόμα μεγαλύτερη προσπάθεια.
Η ρομαντικοποίηση της επιμονής και της διεκδίκησης όχι μόνο αποβαίνει καταστροφική για μια αποτελεσματική εμπέδωση του τι πραγματικά είναι παρενόχληση, αλλά συγχρόνως προδίδει τον βαθμό στον οποίο το πατριαρχικό σύστημα στο οποίο ζούμε και μεγαλώνουμε «δηλητηριάζει» τον τρόπο σκέψης και δράσης μας. Αναβιώνονται, επομένως, χρόνια στερεότυπα που προβάλλουν την ερωτική έκφραση των αρρενωποτήτων ως πηγαία, έντονη, ανεξέλεγκτη και ενίοτε βίαιη· στάση αποδεκτή, εφόσον υποτίθεται πως εδράζεται σε βιολογικές παραμέτρους.
Ένα επιπλέον παράδειγμα εντοπίζεται στην αποτύπωση του αυθορμητισμού στις ερωτικές σκηνές. Σε αυτές τις περιπτώσεις, βλέπουμε να μην επικοινωνείται η συγκατάθεση για την πραγμάτωση μιας σεξουαλικής δραστηριότητας, καθώς η χρήση της ομιλίας στο πλαίσιο αυτής της συνθήκης ενδέχεται να αναδειχθεί αμήχανη και περιττή. Στην πραγματικότητα, ο λόγος για τον οποίο μια υγιής συμπεριφορά συγκατάθεσης δεν εγκαθιδρύεται κοινωνικά προκύπτει διότι ούτε απεικονίζεται μέσα από την pop κουλτούρα και συχνά δεν εφαρμόζεται πρακτικά στις αληθινές κοινωνικές σχέσεις. Ο επικίνδυνος χαρακτήρας αυτής της πρακτικής την εντάσσει αναμφίβολα στο φάσμα της «κουλτούρας βιασμού», η οποία –εκτός των άλλων– αφορά σε μια συστηματική τάση κανονικοποίησης της παρεμβατικής και παρενοχλητικής συμπεριφοράς.
Εάν αναλογιστούμε το γεγονός ότι το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας αδυνατεί να προσφέρει στους νέους κατάλληλη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, αναπόφευκτα παραδίδουμε τη «σκυτάλη» στη βιομηχανία του θεάματος. Κατέχοντας, λοιπόν, αυτήν την ευθύνη, είναι απαραίτητο να επαναπροσδιοριστεί η θέση της συναίνεσης, η σημασία της οριοθέτησης αλλά και αποδοχής των ορίων των άλλων, καθώς και η αξία της αυτοδιάθεσης τους σώματός μας. Όσο ρευστή κι αν είναι η έννοια της συναίνεσης, πράγμα που την καθιστά αμφιλεγόμενο ζήτημα στον δημόσιο λόγο, δεν παύει να αποτελεί βασικό ανθρώπινο δικαίωμα, το οποίο, δυστυχώς, ακόμη διεκδικείται.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Consent on film, exepose.com, διαθέσιμο εδώ
- Isn’t It Time We Had Consent Classification In TV & Films?, refinery29.com, διαθέσιμο εδώ
- When Pop Culture Sells Dangerous Myths About Romance, theatlantic.com, διαθέσιμο εδώ
