Της Κατερίνας Σφυράκη,
Τα διάφορα πολιτιστικά δρώμενα που μπορεί να λαμβάνουν χώρα σε μία περιοχή αποτελούν συμβάντα αναπόσπαστα συνδεδεμένα με τα ήθη, τα έθιμα και τις πολιτιστικές παραδόσεις του εκάστοτε λαού. Μια πολυποίκιλτη πολιτιστική «γιορτή» είναι αυτή του Αγίου Μαρτίνου, η οποία τιμάται σε πολλές γερμανόφωνες και μη περιοχές του κόσμου.
Ο Άγιος Μαρτίνος γεννήθηκε το 316 μ.Χ. στην πόλη Tours και ήταν Ρωμαίος στρατιώτης από την ηλικία των 15 ετών λόγω της έντονης επιθυμίας του πατέρα του να ενταχθεί στον στρατό. Κάποια στιγμή κλήθηκε να παραδώσει μαζί με το υπόλοιπο τάγμα των ιπποτών ένα μήνυμα σε μία πόλη της Γαλλίας, όπου λόγω της έντονης παγωνιάς, οι στρατιώτες έπρεπε να πιέσουν τα άλογά τους για να τρέξουν γρηγορότερα. Ο Μαρτίνος, μη θέλοντας να πονέσει τα άλογό του, το οποίο θεωρούσε συμπαραστάτη του σε κάθε του μάχη, επέλεξε να μείνει πίσω.
Όταν πια κατέφθασε στην πύλη της πόλης, αντίκρισε έναν ρακένδυτο ζητιάνο με τον οποίο και μοιράστηκε τον μανδύα του, προκειμένου να τον προφυλάξει από το κρύο και την τρομερή χιονοθύελλα. Κατά την περιπλάνησή του στην πόλη, ονειρεύτηκε τον Ιησού μεταμορφωμένο σε επαίτη, ο οποίος του εκμυστηρεύτηκε ότι στην πραγματικότητα ήταν ο ίδιος επαίτης με αυτόν στον οποίο χάρισε τον μισό του μανδύα. Μετά από αυτό το σημαδιακό όνειρο του Μαρτίνου, ο ίδιος αποφάσισε να εγκαταλείψει τον στρατό, παραδίδοντας στον Καίσαρα το σπαθί και την περικεφαλαία του. Βαφτίστηκε, λοιπόν, Χριστιανός και έγινε επίσκοπος στη Γαλατία.
Ως Άγιος, είναι ιδιαίτερα φημισμένος για την ιστορία με τον μανδύα, γεγονός που τον συνέδεσε άρρηκτα με την αλτρουιστική στάση ζωής, την αλληλέγγυα σκέψη, την ηθική και την τιμιότητα, στοιχεία που δεν αποτελούν απλώς ιδεώδη του Χριστιανισμού, αλλά βασικές πανανθρώπινες αξίες και ιδανικά, τα οποία βρίσκουν ανταπόκριση σε κάθε πλευρά της γης. Για τον λόγο αυτό, κάθε χρόνο, στις 11 Νοεμβρίου ο Άγιος Μαρτίνος τιμάται σε διάφορες περιοχές του κόσμου, τη μέρα, δηλαδή, που κηδεύτηκε, ενώ πέθανε στις 8 Νοεμβρίου του 397 μ.Χ.
Ένα ευρέως διαδεδομένο έθιμο στη Γερμανία είναι να ανάβουν φωτιές, που ονομάζεται Martinsfeuer («Η φωτιά του Μαρτίνου»), την παραμονή του Αγίου Μαρτίνου. Τα τελευταία χρόνια, οι πομπές που συνοδεύουν αυτές τις πυρκαγιές έχουν εξαπλωθεί σχεδόν ένα δεκαπενθήμερο πριν από την 11η Νοέμβρη. Κάποτε, η κοιλάδα του ποταμού Ρήνου θα γέμιζε φωτιές την παραμονή του Martinmas.
Σε πολλά μέρη της Γερμανίας αποτελεί, επίσης, έθιμο τα παιδιά να συμμετέχουν σε μια πομπή με χάρτινα φανάρια στη μνήμη του Αγίου Μαρτίνου. Φτιάχνουν τα δικά τους φαναράκια στο σχολείο ή στο νηπιαγωγείο και μετά μαζεύονται στους δρόμους της πόλης, για να τραγουδήσουν τραγούδια κρατώντας τα φαναράκια τους. Συνήθως, η βόλτα ξεκινά από μια εκκλησία και καταλήγει σε κάποια δημόσια πλατεία. Ένας έφιππος, που εκπροσωπεί τον Άγιο Μαρτίνο, συνοδεύει τα παιδιά. Όταν φτάνουν στην πλατεία, ανάβει η φωτιά και μοιράζονται τα κουλουράκια του Αγίου Μαρτίνου (Weckmann ή Stutenkerl).
Η προέλευση της πομπής των φαναριών είναι ασαφής. Για κάποιους είναι ένα υποκατάστατο της φωτιάς, η οποία εξακολουθεί να είναι αναμμένη σε μερικές πόλεις και χωριά σε όλη την Ευρώπη. Παλαιότερα συμβόλιζε το φως που φέρνει η αγιότητα στο σκοτάδι, όπως ακριβώς ο Άγιος Μαρτίνος έφερνε ελπίδα στους φτωχούς με τις καλές του πράξεις. Παρόλο που η παράδοση της φωτιάς σταδιακά χάνεται, η πομπή των φαναριών εξακολουθεί να ασκείται όχι μόνο σε γερμανόφωνες περιοχές, αλλά και σε άλλες πόλεις της Ευρώπης μέσω πολιτιστικών συλλόγων, καθολικών θρησκευτικών ομάδων ή μέσω φροντιστηρίων εκμάθησης της γερμανικής, όπως συχνά συμβαίνει και σε πολλές πόλεις της Ελλάδας.
Πέρα από τα διάφορα γλυκίσματα και κουλουράκια που αποτελούν την πλέον συχνή γαστρονομική παράδοση που συνοδεύει την πομπή των φαναριών, σε πολλά μέρη συνηθίζεται να καταναλώνεται μια χήνα (σήμερα συχνά αντικαθίσταται από μια πάπια) την ημέρα του Αγίου Μαρτίνου, γεγονός που πιστεύεται ότι βασίζεται στο μεσαιωνικό φορολογικό σύστημα, καθώς η 11η Νοεμβρίου ήταν ημέρα πληρωμής και συχνά το φορολογικό χρέος πληρωνόταν με χήνα. Ωστόσο, ένα άλλο τμήμα της ιστορίας με τον μανδύα, συνδέει το έθιμο με ένα κοπάδι χήνες που πρόδωσαν με τον θόρυβό τους την κρυψώνα του Μαρτίνου. Ο ίδιος κρύφτηκε σε έναν στάβλο για να αποφύγει τους κατοίκους της Tours που ήθελαν να τον κάνουν επίσκοπο, νιώθοντας ανάξιος και ανεπαρκής για να αναλάβει αρχικά μια τέτοια θέση.
Η γιορτή του Αγίου Μαρτίνου σηματοδοτούσε παλαιότερα τη λήξη της εποχής του φθινοπώρου και την έναρξη του χειμώνα, γι’ αυτό και ιστορικά αναφερόμαστε σε αυτήν συχνά ως το παλιό “Halloween” ή η Παραμονή του. Η γιορτή αυτή τιμάται, όπως προαναφέρθηκε, σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, επί παραδείγματι στη Γερμανία, την Ολλανδία, τη Τσεχία, τη Σουηδία, την Πολωνία και άλλες, καθώς το θρησκευτικό πρόσημο του Αγίου δεν αποτελεί θρησκευτικό περιορισμό, ενώ αντίθετα, το ουσιώδες ανθρωπιστικό μήνυμα που φέρει το πρόσωπό του μεταδίδεται από χώρα σε χώρα ολοένα και περισσότερο μέσω της ευρείας διάδοσης που συναντά η γερμανική γλώσσα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ημέρα του Αγίου Μαρτίνου στη Γερμανία – Τι γιορτάζουμε;, διαθέσιμο εδώ
- Η γιορτή των φαναριών – Deutsche Schule Thessaloniki, διαθέσιμο εδώ
