Της Ειρήνης Τσαρούχα,
Πρόσφατα, επανήλθε στο προσκήνιο το ζήτημα των ασυμβιβάστων με τη βουλευτική ιδιότητα επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και εργασιών. Ασυμβίβαστες ιδιότητες, δηλαδή ιδιότητες που δεν μπορούν να συντρέχουν στο πρόσωπο του βουλευτή, όσο διατηρεί το αξίωμά του αυτό με βάση το ισχύον Σύνταγμα, θεωρούνται όσες δραστηριότητες έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με τον δημόσιο τομέα ή με τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και απαριθμούνται εξαντλητικά στο άρθρο 57 παράγραφος 1 του Ελληνικού Συντάγματος.
Με βάση, λοιπόν, το άρθρο 57: «Τα καθήκοντα του βουλευτή είναι ασυμβίβαστα με τα έργα ή την ιδιότητα του ιδιοκτήτη ή εταίρου ή μετόχου ή διοικητή ή διαχειριστή ή μέλους του διοικητικού συμβουλίου ή γενικού διευθυντή ή των αναπληρωτών τους επιχείρησης, η οποία:
α) αναλαμβάνει έργα ή μελέτες ή προμήθειες του Δημοσίου ή παροχή υπηρεσιών προς το Δημόσιο ή συνάπτει με το Δημόσιο συναφείς συμβάσεις αναπτυξιακού ή επενδυτικού χαρακτήρα,
β) απολαμβάνει ειδικών προνομίων,
γ) κατέχει ή διαχειρίζεται ραδιοφωνικό ή τηλεοπτικό σταθμό ή εκδίδει εφημερίδα πανελλήνιας κυκλοφορίας,
δ)ασκεί κατά παραχώρηση δημόσια υπηρεσία ή δημόσια επιχείρηση ή επιχείρηση κοινής ωφέλειας,
ε) μισθώνει για εμπορικούς λόγους ακίνητα του Δημοσίου.
Για την εφαρμογή της παραγράφου αυτής με το Δημόσιο εξομοιώνονται οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης, τα άλλα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, τα κρατικά νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, οι δημόσιες επιχειρήσεις, οι επιχειρήσεις των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης και οι άλλες επιχειρήσεις τη διοίκηση των οποίων ορίζει άμεσα ή έμμεσα το Δημόσιο με διοικητική πράξη ή ως μέτοχος. Μέτοχος επιχείρησης που εμπίπτει στους περιορισμούς της παραγράφου αυτής είναι όποιος κατέχει ποσοστό του μετοχικού κεφαλαίου μεγαλύτερο του ένα τοις εκατό. Με ειδικό νόμο μπορεί να καθορίζονται επαγγελματικές δραστηριότητες, πέραν αυτών που αναφέρονται στα προηγούμενα εδάφια, η άσκηση των οποίων δεν επιτρέπεται στους βουλευτές».
Είναι φανερό πως με τη θέσπιση ασυμβιβάστων περιορίζεται η δυνατότητα άσκησης εργασίας από τους βουλευτές. Ωστόσο, η λογική της διάταξης αυτής είναι η εξυπηρέτηση του γενικότερου δημοσίου συμφέροντος. Ο νομοθέτης έκρινε πως η απαγόρευση εξαρτιακής σχέσης του βουλευτή με το δημόσιο εξυπηρετεί την αξίωση περί ελεύθερης κρίσης και ανεξαρτησίας του έχοντος το αξίωμα του βουλευτή, ο οποίος οφείλει να κρίνει ανεπηρέαστα από ιδιωτικά συμφέροντα και «οικονομικές εξαρτήσεις», καθώς και να μην μετέρχεται το αξίωμα του για προσωπικό κέρδος. Οι βουλευτές, άλλωστε, αντιπροσωπεύουν τον λαό (άρθρο 51 παράγραφος 2 Συντ.) και νομοθετούν υπέρ αυτού, ως σύνολο. Αξιοσημείωτο είναι ότι η Ή αναθεωρητική Βουλή, στην αναθεώρηση του 2008, πρόσθεσε ως επιπλέον ασυμβίβαστο την ιδιοκτησία ενός μέσου μαζικής επικοινωνίας. Η σκοπιμότητα της προσθήκης έγκειται στην περαιτέρω προστασία του δημοκρατικού πολιτεύματος με τη διασφάλιση της αρχής της ελεύθερης διακίνησης των πληροφοριών. Τέλος, ασυμβίβαστα με το καθήκον του βουλευτή θεωρούνται και τα κωλύματα εκλογιμότητας που απαριθμούνται στο άρθρο 56 του Συντάγματος, τα οποία δεν θα πρέπει να υφίστανται και μετά την εκλογή ενός πολιτικού προσώπου .
Πρακτικά, λοιπόν, το ασυμβίβαστο λειτουργεί ως εξής: ένας βουλευτής μπορεί να ασκεί το επάγγελμά του ως ιδιώτης χωρίς εμπόδιο, όχι, όμως, ως μέλος του Δημοσίου. Για παράδειγμα, ένας γιατρός για όσο καιρό είναι βουλευτής δεν δύναται να διοριστεί στο ΕΣΥ ή ένας δικηγόρος να αντιπροσωπεύει νομικά δημόσιες υπηρεσίες ή ένας πολιτικός μηχανικός να υπογράψει σύμβαση εργασίας για ένα δημόσιο έργο. Το Σύνταγμα, βέβαια, προβλέπει τη δυνατότητα περιορισμού με νόμο και άλλων επαγγελμάτων ως ασυμβίβαστα, χωρίς, όμως, να μπορεί να περιορίσει εντελώς την άσκηση επαγγελματικής δραστηριότητας των βουλευτών.
Άλλωστε, είχε προηγηθεί η καταδίκη της χώρας μας από το ΕΔΔΑ (υπόθεση Λυκουρέζου κατά Ελλάδος), για τη θέσπιση γενικού επαγγελματικού ασυμβιβάστου, το οποίο τέθηκε σε ισχύ μετά την αναθεώρηση του 2001. Το τότε Σύνταγμα προέβλεπε την απαγόρευση άσκησης οποιασδήποτε επαγγελματικής δραστηριότητας από τους βουλευτές, διαδικασία που αποδοκιμάστηκε από το Δικαστήριο και οδήγησε στην επιτακτική ανάγκη αναθεώρησης του άρθρου, το οποίο και έκτοτε καθιέρωσε το μερικό μόνο ασυμβίβαστο ως έχει σήμερα. Άλλωστε, η απαγόρευση οποιασδήποτε επαγγελματικής δραστηριότητας από τους βουλευτές υπερβαίνει τα όρια του γενικού συμφέροντος και περιστέλλει το δικαίωμα της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, έκφανση της οποίας είναι και η εργασία. Παράλληλα, θα λειτουργούσε και αποτρεπτικά για όσους ενδιαφέρονται να ασχοληθούν με τη δημόσια ζωή, ιδίως εάν είχαν μια επιτυχημένη επαγγελματική πορεία. Θα κινδύνευε, έτσι, το Κοινοβούλιο να μετατραπεί σε ένα μέσο εξασφάλισης «διορισμού».
Το άρθρο 57, παράγραφος 2 προβλέπει μια προθεσμία 8 ημερών στον εκλεγμένο βουλευτή να αποδεσμευτεί από τα ασυμβίβαστα της παραγράφου 1. Εάν παρέλθει άπρακτη η προθεσμία, τότε ο βουλευτής εκπίπτει από το αξίωμά του αυτοδικαίως. Αντίθετα, εάν οι ασυμβίβαστες ιδιότητες του εδαφίου α) προκύψουν κατά τη διάρκεια της θητείας του, τότε ακυρώνονται οι συμβάσεις που τέθηκαν σε ισχύ, καθώς και ο βουλευτής εκπίπτει, επίσης, από το αξίωμά του βάση εκτελεστικού νόμου. Τέλος, στην παράγραφο 3 ορίζεται ότι εάν ο βουλευτής αποδεχτεί κάποια από τα ασυμβίβαστα του άρθρου αυτού ή τα κωλύματα του άρθρου 56, τότε, επίσης, βάση νόμου ο βουλευτής εκπίπτει από το αξίωμά του. Όλα αυτά με βάση το άρθρο 100 παράγραφος 1 περ. γ Συντάγματος διαπιστώνονται κατόπιν αίτησης μόνο από το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο, το οποίο μπορεί, μετά από αίτηση, να αναπληρώσει, επίσης, και τη θέση του εκπίπτοντος βουλευτή.
Οι συνέπειες από την ύπαρξη ασυμβίβαστης ιδιότητας θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι «ήπιες» και δεν συνάδουν με τη σπουδαιότητα της συνταγματικής παράβασης δεδομένου ότι τα ασυμβίβαστα απαντούν στο αίτημα για αξιοκρατία και παγώνουν το κράτος δικαίου. Ωστόσο, οι πολιτικές συνέπειες, όπως η διαγραφή από το κόμμα ή η υπονόμευση του βουλευτή από το εκλογικό σώμα, συμπληρώνουν τις συνταγματικές «κυρώσεις».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ε. Βενιζέλος, Μαθήματα Συνταγματικού Δικαίου, 2021, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα
- Κ. Χρυσόγονος, Συνταγματικό Δίκαιο, 2η έκδοση, 2019, εκδόσεις Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη
