Του Μιχάλη Πανταζόπουλου,
Μέσα σε ένα κλίμα εκτροχιασμού, με την τουρκική λίρα σε κάθετη περιδίνηση και τον πληθωρισμό να πλησιάζει πλέον σε τριψήφια ποσοστά, ο Τούρκος Πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αρέσκεται στο να επιδίδεται σε μια άνευ προηγουμένου αναθεωρητική ρητορική, αγνοώντας πλήρως τα σαφή μηνύματα της διεθνούς κοινότητας. Αρκετοί είναι εκείνοι, επίσης, που παραλληλίζουν τις απειλές Ερντογάν προς την Ελλάδα με την επίθεση του Ρώσου Προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν, στην Ουκρανία. Το μόνο βέβαιο είναι πως η πρωτοφανής και παρατεταμένη επιθετική ρητορική εκ μέρους της Τουρκίας «γεννά» ανησυχίες και υπονομεύει την περιφερειακή σταθερότητα.
Φαίνεται πως ο Τούρκος Πρόεδρος στον δρόμο για τις –πρώτη φορά αμφίρροπες για τον ίδιο– εκλογές φτιάχνει ένα νέο εθνικιστικό αφήγημα, εφόσον βλέπει ότι η ισχύς του στο εσωτερικό κλονίζεται. Στην κατεύθυνση αυτή συνέβαλε και ο πόλεμος στην Ουκρανία, καθώς με την επακόλουθη ρευστότητα που πυροδότησε, έδωσε την ευκαιρία στην Τουρκία να ξεδιπλώσει τα νέο-οθωμανικά της όνειρα. Τον τελευταίο καιρό, ο Τούρκος Πρόεδρος, και ενώ διατηρεί ανοιχτά πολλαπλά μέτωπα, όπως άλλωστε συνηθίζει, συντηρεί στο «κόκκινο» την ένταση με την Ελλάδα μέσα από ένα μπαράζ εμπρηστικών δηλώσεων. Στον «χορό» αυτών των δηλώσεων πρωτοστατούν τόσο ο ίδιος («μπορεί να έρθουμε ξαφνικά ένα βράδυ») όσο και o Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, ο οποίος δήλωσε πρόσφατα μεταξύ άλλων, με έντονο ύφος, πως «δεν αναγνωρίζουμε την ελληνική κυριαρχία στα νησιά που δεν παραχωρήθηκαν με συνθήκες», ενώ επανήλθε στα περί αποστρατικοποίησης των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου. Λαμβάνοντας κανείς υπόψη του την τελευταία δημοσκόπηση, η οποία δείχνει πως τα ποσοστά της συμμαχίας του Ερντογάν με τον εθνικιστή Μπαχτσελί αυξάνονται, αγγίζοντας το 47%, αντιλαμβάνεται ότι τα ελληνοτουρκικά θα παραμείνουν υψηλά στην ατζέντα της Τουρκίας –τουλάχιστον στη ρητορική– έως τις επερχόμενες εκλογές του Μαΐου. Με αυτά τα δεδομένα, το ενδεχόμενο να παρασυρθεί ο Τούρκος Πρόεδρος σε ακόμη πιο επικίνδυνες αναθεωρητικές «ακροβασίες» για να ενισχύσει τα δημοσκοπικά ποσοστά του είναι υπαρκτός.
Από την άλλη πλευρά, η αδιάκοπη και εμμονική κλιμάκωση της τουρκικής ρητορικής πυροδοτεί χορό αντιδράσεων στη Δύση, με τις Η.Π.Α. και Ε.Ε. να έχουν πάρει ξεκάθαρη θέση, καλώντας την Τουρκία να σεβαστεί το Διεθνές Δίκαιο, την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα των κρατών μελών, να δεσμευτεί στις σχέσεις καλής γειτονίας και να αποκλιμακώσει τις εντάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο προς το συμφέρον της περιφερειακής σταθερότητας. Την ίδια ακριβώς στιγμή, η γειτονική χώρα, παρότι τα αναθεωρητικά της σχέδια δεν βρίσκουν υποστηρικτές, συνεχίζει να αναζητά ρόλο στη διεθνή σκηνή και ως εκ τούτου εμφανίζεται ως «αδικημένη». Στο πλαίσιο αυτό έχει επιδοθεί σε μια συνεχή διασπορά ψευδών ειδήσεων προκειμένου να συγκαλύψει τις ευθύνες της και να πείσει τη διεθνή σκηνή πως η ίδια δεν είναι ο «ταραξίας» της περιοχής. Παράλληλα, παρατηρείται εργαλειοποίηση του Μεταναστευτικού μέσα από διαρκείς προσπάθειες σπίλωσης της εικόνας της Ελλάδος. Η απάντηση που δίνει η Ελλάδα απέναντι στους τακτικισμούς και τις αλλεπάλληλες απειλές της Τουρκίας είναι η θωράκιση· με την αναβάθμιση και την ενίσχυση της αποτρεπτικής ικανότητας των Ενόπλων Δυνάμεων, τη σύσφιξη των σχέσεων με κράτη της ευρύτερης περιοχής (βλ. Αίγυπτος), καθώς και τη διεθνοποίηση της τουρκικής προκλητικότητας μέσα από μια εκστρατεία ενημέρωσης εταίρων και συμμάχων.
Την ίδια ακριβώς στιγμή, στο εξωτερικό «μέτωπο» της Τουρκίας, γίνονται προσπάθειες εκ μέρους της τελευταίας να «αναστήσει» το παράνομο και ανυπόστατο μνημόνιο του 2019 με τη Λιβύη. Στις 4 του τρέχοντος μήνα, Άγκυρα και Τρίπολη υπέγραψαν τα δύο μνημόνια συνεργασίας για τους υδρογονάνθρακες και τα πρωτόκολλα, χωρίς, ωστόσο, να έχει προς το παρόν διευκρινιστεί τι ακριβώς περιλαμβάνει αυτό το νέο «μνημόνιο για τους υδρογονάνθρακες». Σαφέστατα, οι διαβουλεύσεις μεταξύ των δύο πλευρών φαίνεται πως «έχουν μέλλον», καθώς η Λιβύη δεν αποδέχεται όλα όσα απαιτεί η Άγκυρα. Στο ίδιο μοτίβο κινείται και ως προς το -μείζονος σημασίας για την Τουρκία- θέμα της αναβάθμισης των F16, με τον Τούρκο Πρόεδρο να κάνει ό,τι είναι εφικτό προκειμένου να αποκαταστήσει τις ήδη τεταμένες σχέσεις της χώρας του με τις Η.Π.Α.
Οι εκτιμήσεις δείχνουν πως ο νέος κύκλος τουρκικών προκλήσεων θα συνεχιστεί και το πιθανότερο είναι να ενταθεί όσο πιο κοντά θα έρχονται οι κάλπες στη γειτονική χώρα. Σκοπός της Τουρκίας ίσως είναι και η πρόκληση ενός επεισοδίου με αφορμή τον εξοπλισμό ελληνικών νησιών και την αμφισβήτησή της για τη νομιμότητα αυτής της κίνησης. Ο Τούρκος Πρόεδρος, σύμφωνα με αρκετούς αναλυτές, θα προβεί σε συνήθεις για αυτόν τακτικές, όπως είναι το άνοιγμα πολλών μετώπων, τα οποία στην πλειονότητά τους θα κινούνται μεταξύ του Διεθνούς Δικαίου και της παρανομίας. Συμπερασματικά, το αφήγημα πάνω στο οποίο κλιμακώνει την ένταση ο Τούρκος Πρόεδρος είναι σαφές· το αγωνιώδες, όμως, ερώτημα όλων είναι μέχρι πού μπορεί να φτάσει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Κωνσταντίνος Φίλης, Τουρκία, Ισλάμ, Ερντογάν, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2017
- Τουρκία – Λιβύη: Υπογραφή μνημονίων παρά τις διαφωνίες, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Επιμένει στους υψηλούς τόνους η Τουρκία, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Greece says it’s open to talks with Turkey once provocations end, reuters.com, διαθέσιμο εδώ
