Του Χρήστου Μπουραζάνη,
Μία από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες της εποχής των Σταυροφοριών και συγκεκριμένα της Τρίτης Σταυροφορίας, ηγέτης του ισλαμικού στρατοπέδου, ήταν ο Σουλτάνος της Αιγύπτου και της Συρίας Saladin (στα αραβικά Ṣalāḥ al-Dīn Yūsuf ibn Ayyūb που σημαίνει η νομιμότητα της πίστεως, Ιωσήφ γιός του Ιώβ ή το πλήρες al-Malik al-Nasir Salah al-Dunya wa’l-Din Abu’l Muzaffar Yusuf Ibn Ayyub Ibn Shadi al-Kurdi). Με τις νίκες του κατά των χριστιανικών στρατευμάτων στη μάχη του Hattin και την κατάληψη της Ιερουσαλήμ άφησε ένα ένδοξο σημάδι στην Ιστορία και μια τεράστια κληρονομιά στον ισλαμικό κόσμο, κερδίζοντας ακόμα και τον σεβασμό πολλών ηγετών των χριστιανικών βασιλείων.
Γεννήθηκε γύρω στο 1137 στο κάστρο του Takrit της Βαγδάτης και ο πατέρας του ήταν ο Ayyūb Ibn Shādī, ο οποίος ήταν κυβερνήτης του φρουρίου, όπως μας πληροφορεί και ο ιστορικός Baha ad-Din ibn Shaddad, συγγραφέας της βιογραφίας του Saladin τον οποίο γνώριζε. Ο Saladin ήδη από νεαρή ηλικία ξεκίνησε την ενασχόλησή του με τις στρατιωτικές υποθέσεις και αναδείχτηκε πολλές φορές, με αποτέλεσμα την προαγωγή του σε διάφορες θέσεις. «Ήταν τόσο ικανός, αναφέρει ο ibn Shaddad, που κάθε φορά που προαγόταν, αποδείκνυε (με τις πράξεις του) περαιτέρω λόγους που απαιτούσαν την προαγωγή του σε υψηλότερη θέση». Τα επόμενα χρόνια που ακολούθησαν, γύρω στη δεκαετία του 1160, διεξήχθη εκστρατεία κατά της Αιγύπτου από τον εμίρη Nūr ad-Dīn Maḥmūd Zengī, ένας εκ των στρατηγών του οποίου ήταν ο θείος του Saladin, ο Asad al-Dīn. Ο ανιψιός του, φυσικά, ακολούθησε και, εν τέλει, η Αίγυπτος κατακτήθηκε εξολοκλήρου, και ο Asad al-Din ορίστηκε βεζίρης στο όνομα του Nur ad-Din. Το 1169 ο Saladin αμέσως διαδέχτηκε τον θείο του μετά τον θάνατό του, συνεχίζοντας να κυβερνά στο όνομα του ανώτερού του.
Την περίοδο αυτή ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την ανόρθωση της οικονομίας της Αιγύπτου, την ανάπτυξή της και την ενίσχυση του στρατού. Μέχρι το 1171 κατάφερε να απομακρύνει εντελώς το σιιτικό χαλιφάτο των Φατιμιδών, επαναφέροντας το σουνιτικό δογμα, κάτι το οποίο, τελικά, τον έκανε απόλυτο κυρίαρχο της Αιγύπτου. Οι σχέσεις του με τον Nur ad-Din ήταν τεταμένες τα τελευταία χρόνια και θα οδηγούσαν σε πόλεμο, όμως ο τελευταίος απεβίωσε το 1174, αφήνοντας το πεδίο ελεύθερο για τον φιλόδοξο Saladin που ανακήρυξε τον εαυτό του προστάτη του ορθοδόξου σουνιτισμού. Στόχος του πλέον ήταν η επέκταση και η ενοποίηση της Εγγύς Ανατολής και της Αιγύπτου, κάτι το οποίο κατάφερε σε μεγάλο βαθμό μέχρι το 1186, παγιώνοντας την εξουσία του μέχρι τη Συρία και την Υεμένη. Η πολιτική του δεν περιοριζόταν μόνο σε πολεμικές επιχειρήσεις, αλλά και στη διπλωματία, καθώς διέδιδε την ιδέα ότι μόνον εκείνος είχε τη δικαιοδοσία να διεξάγει ιερό πόλεμο κατά των λατινικών χριστιανικών κρατιδίων. Η αναγνώρισή του από το Χαλιφάτο της Βαγδάτης του έδωσε τη δικαιοδοσία ως κυρίαρχος της Αιγύπτου, της Συρίας και της Υεμένης, δηλαδή του έδωσε μια ανώτερη θέση μεταξύ των υπολοίπων μουσουλμάνων ηγετών. Όμως, υπήρχαν και κάποιες περιοχές ανεξάρτητες στο σιιτικό δόγμα, που αμφισβητούσαν την κυριαρχία του, όπως η περιοχή στην οποία βρισκόταν το φρούριο του Masyaf στη Συρία, το οποίο άνηκε στην οργάνωση των Ασσασινών, οι οποίοι, μάλιστα, απείλησαν δύο φορές τη ζωή του. Όμως, χωρίς να κάτσει άπραγος, λεηλάτησε την περιοχή και πολιόρκησε το φημισμένο αυτό προπύργιο.
Οι συγκρούσεις με τους σταυροφόρους, αν και όχι πολλές, υπήρξαν σημαντικές. Οι σοβαρότερες ξεκίνησαν γύρω στο 1187, όταν σημειώθηκαν επιθέσεις από τον Renaud de Châtillon κατά των προσκυνητών της Μέκκας. Με αφορμή αυτό, συγκέντρωσε στρατό κι επιτέθηκε στους Σταυροφόρους, με αποτέλεσμα την πυρπόληση του στόλου τους στην Ερυθρά Θάλασσα. Έπειτα από αυτά τα γεγονότα, ο βασιλιάς της Ιερουσαλήμ Guy de Lusignan προσπάθησε να συγκρουστεί με τον Saladin στη μάχη του Hattin, με αποτέλεσμα, όμως, την ολοκληρωτική ήττα του πρώτου. Αργότερα, κατά την Τρίτη Σταυροφορία, υπέστη ήττες με πιο σημαντική την απώλεια της Άκρας, όμως κατάφερε να κρατήσει την Ιερουσαλήμ και να απομακρύνει, εν τέλει, τους Σταυροφόρους.
Το σπουδαίο με τον Saladin δεν είναι μόνο το στρατηγικό του μυαλό και η άριστη ηγετική του ικανότητα, αλλά και το ευγενές πνεύμα του, όπως μαρτυρούν πηγές της εποχής, καθώς, όπως προαναφέρθηκε, είχε κερδίσει τον σεβασμό μέχρι και των αντιπάλων του ιδίως του Ριχάρδου του Α’ του Λεοντόκαρδου της Αγγλίας. Ο βιογράφος, ibn Shaddad, μας αναφέρει την ιδιαίτερη θρησκευτική του ευλάβεια και την αυστηρή τήρηση των καθηκόντων του, καθώς και την εκπαίδευσή του. Συγκεκριμένα αναφέρει: «Η πίστη του ήταν καλή και είχε μεγάλη προσοχή στον Παντοδύναμο Θεό. Έπαιρνε το δόγμα του από την απόδειξη μέσω της μελέτης με τους κορυφαίους άνδρες της θρησκευτικής μάθησης και επιφανείς νομικούς. Καταλάβαινε αυτό που χρειάζεται κανείς να καταλάβει, έτσι ώστε, όταν συνέβαινε διαμάχη κατά την παρουσία του, μπορούσε να συνεισφέρει εξαιρετικά σχόλια, ακόμα και αν αυτά δεν ήταν στη γλώσσα των μορφωμένων ειδικών. Κατά συνέπεια, απέκτησε ένα δόγμα απαλλαγμένο από τη μόλυνση του ανθρωπομορφισμού, αλλά οι μελέτες του δεν έσκαβαν πολύ βαθιά σε βαθμό που να αρνείται των θεϊκών ιδιοτήτων ή της παραποίησης». Η δικαιοσύνη του ήταν πέρα κάθε άλλου δεδομένου της εποχής, ήταν ευγενής στο πνεύμα και φερόταν με σεβασμό ακόμα και τους αντιπάλους του και κρατούσε τις συμφωνίες και τις συνθήκες. Η γενναιοδωρία του ήταν χαρακτηριστική, καθώς και τα ιπποτικά του ιδεώδη, όπως θα λέγαμε [Ο Προφήτης] (ο Θεός να τον ευλογεί και να του δίνει ειρήνη) είπε, «Όταν ένας γενναιόδωρος άνθρωπος σκοντάφτει, ο Θεός τον παίρνει από το χέρι». Υπάρχουν [πολλά] χαντίθ σχετικά με τη γενναιοδωρία.
Η γενναιοδωρία του Saladin ήταν πολύ δημόσια για να χρειάζεται να καταγραφεί και πολύ διάσημη για να χρειάζεται να αναφερθεί, και όμως θα δώσουμε μια ένδειξη γι’ αυτήν σε γενικές γραμμές. Κυβέρνησε και, όταν πέθανε, στο σεντούκι του θησαυρού του βρέθηκαν μόνο σαράντα επτά ασημένια ντιρχάμ Νασίρι και ένα χρυσό νόμισμα της Τύρου, το βάρος του οποίου μου ήταν άγνωστο. «Έδινε ολόκληρες επαρχίες…». Σε άλλο σημείο πάλι μας πληροφορεί ότι πάντα βοηθούσε στην ανάγκη, ακόμα και όταν ερχόταν κανείς να του ζητήσει επαναλαμβανόμενες φορές, ποτέ δεν έλεγε όχι, γι’ αυτό, μάλιστα, το ταμείο του βασιλείου του αναγκαζόταν να «κρύβει» χρήματα για έκτακτες καταστάσεις. «Σε περιόδους έλλειψης ήταν γενναιόδωρος, όπως ακριβώς θα ήταν σε εύκολες συνθήκες. Οι υπάλληλοι του Βασιλικού ταμείου συνήθιζαν να κρύβουν ένα ορισμένο χρηματικό ποσό από αυτόν, ως προφύλαξη για την περίπτωση που κάποια κρίση τους αιφνιδίαζε, επειδή ήξεραν ότι, αν το μάθαινε, θα το ξόδευε».
Μάλιστα, μαθαίνουμε ότι παραχώρησε κι ένα κομμάτι γης στον άρχοντα της Αντιοχείας ως ένδειξη ειρήνης και φιλίας, κομμάτι γης που πριν από λίγο καιρό το είχε καταλάβει ο ίδιος και τώρα το επέστρεφε. «Δεχόταν ευγενικά όποιον ερχόταν σε αυτόν με αποστολή, ακόμα και αν ήταν άπιστος. Ο πρίγκιπας, άρχοντας της Αντιόχειας, τον επισκέφθηκε τον μήνα Shawwâl 588 [Οκτώβριος 1192], αφού είχε γίνει ειρήνη, όταν ο ίδιος επέστρεφε από την Ιερουσαλήμ στη Δαμασκό. Ο πρίγκιπας τον αντιμετώπισε κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του και του υπέβαλε ένα αίτημα. Ο σουλτάνος του έδωσε το al-‘Amq, το οποίο είναι έδαφος που του είχε πάρει το έτος κατάκτησης της ακτής, δηλαδή το 584 [1188]». Μέσα από αυτά τα παραδείγματα είμαστε σε θέση να καταλάβουμε την περίπλοκη προσωπικότητα του Saladin που διακατεχόταν από αξίες, ιδανικά και ιπποτικά ιδεώδη, γεγονός που τον έκανε να ξεχωρίζει όχι μόνο στον ισλαμικό κόσμο, αλλά και στην αντίπαλη χριστιανική Ευρώπη. Υπήρξε, επομένως, υπόδειγμα ηγέτη και στρατηγού, καθώς θαυμάστηκε όχι μόνο την εποχή του, αλλά και τις μετέπειτα περιόδους από πολλές απόψεις.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Bahā’ al-Dīn Ibn Shaddād (2002), The Rare and Excellent History of Saladin, μετάφραση D.S.Richatds, Hampshire, England, εκδόσεις Asgate
- Philips, Jonathan (2019), The life and legend of the sultan Saladin, USA, εκδόσεις Yale University Press
- Hindley, Geoffrey (2010), Saladin hero of Islam, South Yorkshire, England, εκδόσεις Pen and Sword Military
- Britannica.com, Saladin, Διαθέσιμο εδώ
