23.5 C
Athens
Πέμπτη, 28 Μαρτίου, 2024
ΑρχικήΟικονομίαΜια αμφιλεγόμενη οικονομική πολιτική ενός αμφισβητούμενου ηγέτη

Μια αμφιλεγόμενη οικονομική πολιτική ενός αμφισβητούμενου ηγέτη


Του Μενέλαου Γιώτη, 

Η σοβιετική οικονομία πριν τον Στάλιν

Μετά την επιτυχημένη Ρωσική Επανάσταση, η πάλαι ποτέ Ρωσική Αυτοκρατορία –πλέον Σοβιετική ένωση– εισέρχεται σε μια νέα εποχή. Με ηγέτη τον Βλαντιμίρ Λένιν, η Ε.Σ.Σ.Δ. καλείται να πραγματοποιήσει το μεγάλο και φιλόδοξο όραμα του σοσιαλισμού σε όλους τους τομείς, για να δώσει μια νέα προοπτική και εναλλακτική πρόταση διακυβέρνησης με επίκεντρο τον λαό. Ανάμεσα σε πολλά από τα πεδία, ο σοσιαλισμός θα κληθεί να απαντήσει και στα κρίσιμα ερωτήματα στον κλάδο της οικονομίας.

Μέχρι τότε, τον καθοριστικό ρόλο στην πορεία της οικονομίας και στην διανομή του πλούτου τον είχαν οι μεγάλοι γαιοκτήμονες, καθώς εκείνοι εξυπηρετούσαν τα συμφέροντά τους και προφανώς η στήριξη που απλόχερα τους παρείχε ο Τσάρος. Αδιαφορώντας, λοιπόν, ο Τσάρος για την εκτεταμένη φτώχια που προκαλούσε ο συνδυασμός αυτός, ο Λένιν αξιοποίησε με τον καλύτερο τρόπο τη δυσαρέσκεια αυτή και τη μετέτρεψε σε πολιτική δύναμη, καταφέρνοντας με το όραμα του σοσιαλισμού να ανατρέψει το κατεστημένο.

Ο Λένιν γρήγορα αντιλήφθηκε ότι τόσα χρόνια αυταρχισμού και του βάρβαρου (πρώιμου) καπιταλισμού δεν γκρεμίζονται και δεν μπορούν να αντικατασταθούν εύκολα και απλά. Έτσι, ο ηγέτης της Ε.Σ.Σ.Δ. εμπνεύστηκε τη «Νέα Οικονομική Πολιτική» (ΝΕΠ). Με την ΝΕΠ ο Λένιν στόχευσε να ανασυντάξει την ήδη ταλαιπωρημένη –μετά την επανάσταση και τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο– οικονομία, βελτιώνοντας ουσιαστικά το βιοτικό επίπεδο του λαού, που σε μεγάλο βαθμό βρισκόταν στο όριο της φτώχειας. Η νέα πορεία για την οικονομία περιλάμβανε σαφώς την πολιτική και ιδεολογική συμμαχία μεταξύ της εργατικής τάξης και των αγροτών. Μέσω της ΝΕΠ η νέα κυβέρνηση του Λένιν ξεκίνησε μια επιτυχημένη διαδικασία εθνικοποίησης των βασικών μέσων παραγωγής. Οι ξένες επιχειρήσεις, μη έχοντας άλλη εναλλακτική για να συνεχίσουν να υπάρχουν, συνεργάστηκαν με το ισχυρό σοσιαλιστικό κράτος. Επιπλέον, εθνικοποιήθηκαν οι τράπεζες που μέσω αυτών δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στο εμπόριο. Η αστική τάξη, ωστόσο, αξιοποιήθηκε από το νεοσύστατο σοσιαλιστικό κράτος για την αύξηση της παραγωγής.

Πηγή εικόνας: OpenClipart-Vectors / Pixabay

Όλα τα παραπάνω παρ’ όλο που βελτίωσαν τη ζωή των πολιτών της Ε.Σ.Σ.Δ. είχαν και αντιφατικό χαρακτήρα. Ναι μεν υπήρξαν σημαντικά βήματα προς το όραμα του σοσιαλισμού του Λένιν, αλλά το σύστημα διατήρησε σε μεγάλο βαθμό αρκετά στοιχεία του καπιταλισμού. Ο Λένιν ισχυρίστηκε πως έκανε ένα βήμα πίσω, παραχωρώντας λίγο χώρο στις οικονομικές φιλελεύθερες ιδέες, με σκοπό να κάνει στη συνέχεια πολλά βήματα μπροστά, για να εκπληρώσει το όραμα του. Έτσι, φτάνοντας στο 1924 ο δημόσιος τομέας της Ε.Σ.Σ.Δ. κατέχει το 80% των μέσων παραγωγής, ενώ το 20% ήταν ό,τι απέμεινε στον ιδιωτικό τομέα.

Η σοβιετική οικονομία υπό τον Στάλιν

Μετά τον θάνατο του Λένιν το 1924, ο Ιωσήφ Στάλιν γίνεται ο νέος ηγέτης της Ε.Σ.Σ.Δ. Όσο ήταν στο «τιμόνι» της χώρας, υπήρξε μια περίοδος που η Σοβιετική Ένωση κατέγραψε σε νούμερα τέτοια μεγέθυνση του Α.Ε.Π. της, που ακόμα και οι πιο ισχυρές καπιταλιστικές οικονομίες δεν μπορούσαν να τα φτάσουν. Η σοσιαλιστική οικονομία, λοιπόν, απάντησε με οικονομικούς όρους το ερώτημα και την ανησυχία για το κατά πόσο θα μπορούσε να παραγάγει τόσο πλούτο, ώστε να είναι βιώσιμη η κατάσταση για τον λαό.

Ο Στάλιν, το 1928, εγκαινιάζει μια νέα προσέγγιση για τη σοσιαλιστική οικονομία με ένα πλάνο πενταετίας. Στην ουσία κατήργησε την προσέγγιση του προκατόχου του, με την πεποίθηση πως ήταν η στιγμή να περάσουν στην επόμενη φάση για τη σοσιαλιστική «ολοκλήρωση» της σοβιετικής οικονομίας. Η ΝΕΠ παύει να εφαρμόζεται και στη θέση της αρχίζει να παίρνει σάρκα και οστά ο πλήρης έλεγχος των μέσων παραγωγής από το σοσιαλιστικό κράτος. Συνεπώς, η οικονομία πέρασε σχεδόν ολοκληρωτικά σε μια φάση συγκεντρωτικού και ολοκληρωτικού διοικητικού συστήματος.

Πηγή εικόνας: Wikipedia / Public Domain

Η εγκατάλειψη των πολιτικών της ΝΕΠ ήταν δύο. Αρχικά, η φύση της ήταν αντιφατική και κάποιες φορές κατακρίθηκε για σοσιαλδημοκρατική πολιτική από την «αριστερή αντιπολίτευση» και δεύτερον, μετά τον θάνατο του Λένιν, δεν διατηρήθηκε η λογική της πολιτικής αυτής και εν τέλει η «αριστερή αντιπολίτευση» μετατράπηκε σε μια αυταρχική και συγκεντρωτική πλειοψηφία, που αργότερα θα εφάρμοζε τον αυταρχισμό της σε όποιον εντός ή εκτός του κόμματος θα «τολμούσε» να διαφοροποιηθεί, είτε για την οικονομική πολιτική είτε για οτιδήποτε άλλο.

Κατά τα μισά του 20ου αιώνα, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Σοβιετική Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής εισέρχονται σε ένα νέου τύπου πόλεμο, τον Ψυχρό Πόλεμο. Η Ε.Σ.Σ.Δ. αναγκάζεται για να ανταγωνιστεί τις Η.Π.Α. να δώσει έμφαση και προτεραιότητα στην πολεμική βιομηχανία. Μαζί με την πολεμική βιομηχανία χρηματοδότησε πολλά δισεκατομμύρια ρούβλια και στην έρευνα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα στο όνομα της άμυνας της χώρας από έναν πιθανό εχθρό να επιβαρυνθεί σε μεγάλο βαθμό η πραγματική οικονομία, καθώς από ένα σημείο και μετά να μην μπορεί να προοδεύσει και το σοσιαλιστικό αφήγημα να αρχίζει να ξεθωριάζει και να παρουσιάζει δομικά προβλήματα. Προφανώς, δε φταίει τόσο η έμφαση που δόθηκε στην πολεμική βιομηχανία για τον Ψυχρό Πόλεμο, όσο ο δογματισμός που η οικονομική πολιτική του υπαρκτού σοσιαλισμού αποδείχθηκε ότι είχε. Αυτός ήταν και ένας από τους σοβαρούς λόγους που ο σοσιαλισμός απέτυχε και εν τέλει κατέρρευσε χωρίς κάποια επανάσταση.

Για να μην είμαστε όμως ισοπεδωτικοί, ο σοσιαλισμός έδωσε σε πολύ μεγάλο βαθμό λύσεις βιώσιμες, λαϊκά κατανοητές και αποδεκτές. Ωστόσο, η επιστήμη της οικονομίας δεν είναι σε καμία περίπτωση δογματική. Σαφώς υπάρχουν και θα συνεχίσουν να υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις, όπως και μια συνεχόμενη ιδεολογική «μάχη» γι’ αυτές. Όμως, πάντα πρέπει να πορευόμαστε με σταθερές, με λογική και να αποκτούμε την ικανότητα αλλά και την ωριμότητα να αναγνωρίζουμε μια λάθος και αδιέξοδη οικονομική πολιτική, ιδίως όταν κάποιος ή κάποια κατέχει θέση ευθύνης. Αυτό γιατί, ο δογματισμός είτε από την μια πλευρά του σοσιαλισμού είτε από την άλλη πλευρά του καπιταλισμού – νεοφιλελευθερισμού μπορεί να προκαλέσει ανεπανόρθωτες ζημίες στην οικονομία, στην κοινωνία, αλλά ακόμα και να αμφισβητηθούν ανοιχτά οι δημοκρατικές ελευθερίες.


ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
  • Η ΝΕΠ ως «μεταβατικό πρόγραμμα» περάσματος στον σοσιαλισμό, efsyn.gr, διαθέσιμο εδώ
  • The Soviet economy, 1917-1991: Its life and afterlife, cepr.org, διαθέσιμο εδώ
  • Η νέα οικονομική πολιτική και επικράτηση του Σταλινισμού, agonaskritis.gr, διαθέσιμο εδώ
  • Ιωσήφ Στάλιν: Ο αμφιλεγόμενος ηγέτης,  Εκδόσεις Πεδίο

 

TA ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΡΘΡΑ

Μενέλαος Γιώτης
Μενέλαος Γιώτης
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1998. Είναι απόφοιτος του Παντείου Πανεπιστημίου, του Τμήματος Δημόσιας Διοίκησης. Λατρεύει και ασχολείται με την οικονομία και φροντίζει πάντα να ενημερώνεται για τις πολιτικές εξελίξεις. Στον ελεύθερό του χρόνο ασχολείται ερασιτεχνικά με το μπάσκετ και τον στίβο.