Του Μάριου Κριτίδη,
Στο πρώτο μέρος του άρθρου, αναφερθήκαμε γενικότερα στην ιστορία και τη φύση του οργανωμένου εγκλήματος στο Μεξικό. Στο δεύτερο και τελευταίο μέρος του άρθρου, θα εξετάσουμε την πολιτική διάσταση του ζητήματος των μεξικανικών καρτέλ για τη χώρα αυτήν, τις επιπτώσεις που έχει στον μεξικανικό λαό, καθώς και την αμφίδρομη στάση του λαού στα καρτέλ και την κυβερνητική απάντηση στο οργανωμένο έγκλημα.
Τα καρτέλ αποτελούν εγκληματικούς οργανισμούς, οι οποίοι αποκομίζουν έσοδα πολλών εκατομμυρίων έως και δισεκατομμυρίων τον χρόνο, με τους αρχηγούς τους πολλές φορές να μπαίνουν στη λίστα των πιο πλούσιων ανθρώπων του κόσμου (ο Pablo Escobar, είχε συνολικό πλούτο κάπου στα 25 δις δολάρια, κάνοντάς τον τον πιο πλούσιο ναρκέμπορο της ιστορίας· αντίστοιχα, ο πιο ισχυρός ναρκέμπορος του Μεξικού, ο El Chapo, έφτασε το 1 δις μέχρι πριν τη σύλληψή του). Με έναν τόσο τεράστιο πλούτο, είναι φυσικό οι εγκληματικοί αυτοί οργανισμοί να ασκούν τεράστια επιρροή στην περιοχή στην οποία δραστηριοποιούνται. Η βία και τα ναρκωτικά, όμως, δεν είναι το όπλο το οποίο τους κρατάει ισχυρούς. Το ισχυρότερο όπλο των καρτέλ και ο λόγος που παραμένουν ισχυρά εδώ και τόσες δεκαετίες είναι κυρίως το «παιχνίδι» της διαφθοράς. Ο χρηματισμός των αρχών πάσης μορφής, των θεσμών και του πολιτικού καθεστώτος από τις πιο χαμηλές έως και τις πιο υψηλές βαθμίδες εξουσίας είναι ο ισχυρότερος παράγοντας που εξασφαλίζει τη μακροβιότητα των καρτέλ και την προστασία των αρχηγών τους από τη σύλληψη για τα εγκλήματά τους.
Η μεξικανική κυβέρνηση, ενίοτε σε συνεργασία με την Αμερικανική Δίωξη Ναρκωτικών (DEA), διαχρονικά χρησιμοποίησε διάφορες πολιτικές για να μπορέσει να πλήξει τα καρτέλ και να αντιμετωπίσει το πρόβλημα των ναρκωτικών στη χώρα. Τα περισσότερα χρόνια χρησιμοποίησε τη λεγόμενη “kingpin strategy”, όπου στην ουσία στόχος των αρχών ήταν να συλλάβει τα μεγαλύτερα κεφάλια των καρτέλ, με στόχο να παραλύσει η λειτουργία του οργανισμού και να οδηγηθεί στην καταστροφή. Η φαινομενικά απλή αυτή στρατηγική είχε ως αποτέλεσμα τη σύλληψη του αρχηγού του μεγαλύτερου καρτέλ της χώρας, Joaquín Guzmán, γνωστός και ως El Chapo, το 2016. Το καρτέλ της Sinaloa, το οποίο ο Guzmán διοικούσε από το 1995, αποτελεί διαχρονικά το πρώτο και πιο ισχυρό καρτέλ της χώρας, διακινώντας τόνους μαριχουάνας, κοκαΐνης και λοιπών ναρκωτικών στις Η.Π.Α. Έτσι, με τη σύλληψη του El Chapo, διεγέρθηκαν οι ελπίδες ότι το καρτέλ της Sinaloa θα οδηγηθεί στο τέλος του.
Βέβαια, πριν την τεράστιου προφίλ σύλληψη του αρχηγού της Sinaloa, προηγήθηκαν οι συλλήψεις του 2015, όπου ο αρχηγός του καρτέλ Los Zetas, Omar Treviño Morales και ο αρχηγός του καρτέλ Knights Templar, Servando Gómez Martínez συνελήφθην σε επιχειρήσεις της μεξικανικής αστυνομίας. Οι συλλήψεις των αρχηγών των συγκεκριμένων καρτέλ είχαν σοβαρές συνέπειες για τα ίδια σε σημείο, όπου το καρτέλ Knights Templar διασπάστηκε τελείως, καθώς και οι Los Zetas αποδυναμώθηκαν σημαντικά, χάνοντας εδάφη από αντίπαλα καρτέλ, όπως το καρτέλ του Κόλπου και το CJNG.
Παρόλα αυτά, το καρτέλ Sinaloa, μετά τη σύλληψη του El Chapo, αποδείχθηκε “too big too fail”. Ακόμη και «ακέφαλο», και με κρίση διαδοχής να πλήττουν την εγκληματική οργάνωση, η διακίνηση προχώρησε με ελάχιστες αναταραχές, η κρίση αυτή ήρθε γρήγορα στο τέλος της, με την ανάληψη της αρχηγίας από τον γιο του El Chapo, Ovidio Guzmán López. Το καρτέλ συνεχίζει κανονικά να αποτελεί το ισχυρότερο καρτέλ της χώρας και ακόμη και το αναδυόμενο και άκρως βίαιο CJNG στην πολιτεία Jalisco έχει ελάχιστες ελπίδες να υπερτερήσει της Sinaloa. Αυτό αποτελεί και την αρνητική πτυχή της στρατηγικής που έχει ως στόχο τα «μεγάλα κεφάλια» των καρτέλ.
Πέραν, όμως, από το γεγονός πως πολλές φορές η στρατηγική αυτή μπορεί να μην προκαλέσει κάποια αληθινή αλλαγή στο πληττόμενο καρτέλ, αρνητικά προξενεί και ο πολυκερματισμός της εξουσίας μετά την κατάρρευση ενός καρτέλ. Μετά την απόσχιση των Los Zetas από το καρτέλ του Κόλπου, η περιοχή του ανατολικού και νοτιοανατολικού Μεξικό, βρίσκεται στο επίκεντρο ενός πολέμου εξουσίας μεταξύ όλων των μικρών και μεσαίων καρτέλ της περιοχής, ενώ, όπως θα δούμε, στις περιοχές που επικρατεί και έχει σταθεροποιηθεί η εξουσία της Sinaloa επικρατεί, έστω ένα φαινομενικό «πέπλο» ειρήνης και σταθερότητας, με το έγκλημα να παρουσιάζει μία πτώση στα μικρο-εγκλήματα (μικροκλοπές, βανδαλισμοί κ.ά.), σε ένα φαινόμενο που αποκαλείται από τους ντόπιους της Culiacán, «Pax Narca» (Ειρήνη των Ναρκωτικών), και όλα αυτά υπό την άτυπη συμφωνία κυβέρνησης και καρτέλ να μην φέρνει σε δύσκολη θέση το ένα τη λειτουργία του άλλου.
Στο πεδίο της πολιτικής, η πλέον αποτυχημένη στρατηγική, την οποία εφάρμοσε και ο πρωτεργάτης του μεξικανικού πολέμου εναντίον τον ναρκωτικών Πρόεδρος Felipe Calderòn, έρχεται να αντικατασταθεί από μία αντίθετης φιλοσοφίας ως προς την προσέγγιση του ζητήματος από τον νέο Πρόεδρο της χώρας, από τον Δεκέμβριο του 2019, Andrés Manuel López Obrador. Ο κεντροαριστερός πρόεδρος, με την πολιτική “abrazos, no balazos” (αγκαλιές, όχι σφαίρες) έχει ως στόχο αντί να αντιμετωπίσει μέτωπο με μέτωπο το οργανωμένο έγκλημα, να μειώσει την επιρροή του χτυπώντας στα κοινωνικά φαινόμενα τα οποία οδηγούν τους πολίτες να στρατολογούνται από τα καρτέλ.
Στόχος είναι να υπάρξουν τα απαραίτητα προγράμματα, ώστε να στηριχθούν τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα της χώρας, που αποτελούν και τον κύριο πόλο έλξης των καρτέλ, για τη στρατολόγησή τους. Ο αρχικός στόχος ήταν να μειωθεί ο μέσος όρος ανθρωποκτονιών την ημέρα από το 89 που ήταν το 2019. Όμως, η πολιτική του Obrador, όχι μόνο δεν έχει αποτέλεσμα, αλλά έχει ενδυναμώσει τα ισχυρά καρτέλ της χώρας και επίσης έχει αποτύχει τους στόχους τους, με το Μεξικό πλέον να έχει κατά μέσο όρο 96 ανθρωποκτονίες την ημέρα από τότε που άρχισε να εφαρμόζεται η συγκεκριμένη πολιτική.
Αυτό είναι και αναμενόμενο, καθώς τα καρτέλ δεν έχουν μόνο με το μέρος τους διεφθαρμένους θεσμούς, όπως αστυνομία και πολιτικούς κάθε επιπέδου, έχουν με το μέρος τους και τον μεξικανικό λαό πολλές φορές. Είτε μέσω φόβου είτε λόγω της έλλειψης εμπιστοσύνη που μπορεί να έχει ένας Μεξικανός πολίτης απέναντι στην κυβέρνησή του, το ζήτημα των καρτέλ αποτελεί αρκετά αμφιλεγόμενο ζήτημα για τους ντόπιους πολίτες της πολιτείας Sinaloa και Jalisco, όπου δραστηριοποιούνται τα δύο μεγαλύτερα καρτέλ της χώρας. Το οργανωμένο έγκλημα δεν είναι μόνο ένα κοινωνικό φαινόμενο της χώρας, αλλά είναι και ένας σημαντικός οικονομικός παράγοντας για πολλούς πολίτες.
Αδιαμφισβήτητα, το εμπόριο ναρκωτικών αποτελεί μία σημαντική πτυχή της οικονομίας της περιοχής. Αρχικά, το περισσότερο από το 80% της κοκαΐνης που φτάνει στις Η.Π.Α. περνάει από το Μεξικό, ενώ και η ίδια η χώρα πλέον παράγει και το δικό της προϊόν (χωρίς, φυσικά, να φτάνει σε κανέναν βαθμό την παραγωγή της Κολομβίας). Την ίδια στιγμή, όμως, τα μεξικανικά καρτέλ είναι από τα ισχυρότερα του κόσμου στο πεδίο τους, με την επιρροή τους να έχει εξαπλωθεί σε όλη την Κεντρική και Λατινική Αμερική. Επίσης, η ναρκοβιομηχανία του Μεξικό, κατά εκτίμηση από το 2006-2008 και μετά, έχει αποκτήσει το δικό της προϊόν, το οποίο έχει εξαπλωθεί ραγδαία στην Αμερική και στο οποίο κατέχει το μονοπώλιο το Μεξικό και αυτό είναι οι μεθαμφεταμίνες και το fentanyl, και τα δύο άκρως εθιστικά ναρκωτικά, ίσως και περισσότερο από την κοκαΐνη τα οποία κυκλοφορούν και σε μεγαλύτερες ποσότητες και πιο φθηνά. Κατά προσέγγιση, υπολογίζεται ότι περίπου το 70-80% των συνθετικών ναρκωτικών (όπως μεθαμφεταμίνη και fentanyl) παρασκευάζονται στο Μεξικό.
Τα καρτέλ, όπως μπορούμε να δούμε, έχουν ριζώσει στη ζωή του Μεξικό, ενώ η κοινή γνώμη δεν είναι και τόσο πρόθυμη να το εκριζώσει, τόσο γιατί κάτι τέτοιο θα έφερνε ένα καταστροφικό και βίαιο αντίκτυπο για την καθημερινή ζωή τους, όσο και γιατί πολλοί είναι και υπέρ του φαινομένου αυτού τόσο ως κουλτούρας ζώης, όσο και γιατί η παραγωγή και το εμπόριο ναρκωτικών, τρέφει οικονομικά πολλά από τα κατώτερα στρώμματα των περιοχών που δραστηριοποιούνται τα καρτέλ. Υπό μία έννοια, αυτός είναι και ο φυσικός και παραγωγικός πλούτος της περιοχής τους, ο οποίος μεγάλωσε γενιές και δύσκολο να τον αποχωριστούν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- ‘An atmosphere of terror’: the bloody rise of Mexico’s top cartel, The Guardian, Διαθέσιμο εδώ
- ‘The only two powerful cartels left’: rivals clash in Mexico’s murder capital, The Guardian, Διαθέσιμο εδώ
- Mexico’s president under pressure over ‘hugs not bullets’ cartel policy, The Guardian, Διαθέσιμο εδώ
- ‘The disappeared’: searching for 40,000 missing victims of Mexico’s drug wars, The Guardian, Διαθέσιμο εδώ
- Faces of the Sinaloa Cartel: Investigating the Mexico region ruled by the world’s most powerful drug lords, The Independent, Διαθέσιμο εδώ
