Του Βασίλη Καρατσιώλη,
Θέλοντας να απαθανατίσω την πορεία ενός μέρους της ρωσικής Ιστορίας και αφού σκέφτηκα προσεκτικά τι να επιλέξω, αποφάσισα μια ξεχωριστή εθνική ομάδα που διαμόρφωσε και άλλαξε την Ιστορία ολόκληρης της Ανατολικής Ευρώπης και του κόσμου και έκανε τα κράτη της Ρωσίας και της Ουκρανίας να ανταγωνίζονται για την κληρονομιά αυτών των γενναίων πολεμιστών.
Το θέμα που θα συζητηθεί σήμερα είναι η ιστορία των Κοζάκων στη ρωσική Ιστορία και η επίδρασή τους σε αυτήν. Ξεκινώντας, πρέπει να δούμε το ερώτημα του τι είναι ο Κοζάκος. Σύμφωνα με τους ιστορικούς, η λέξη προέρχεται από μια τουρκική διάλεκτο της τουρκικής φυλής των Κουμάνων, που σημαίνει ελεύθερος. Η εμφάνισή τους μπορεί να χρονολογηθεί από τον 14ο έως τον 15ο αιώνα και ο ορισμός που δίνεται συνοπτικά από τους ιστορικούς είναι ο εξής: αυτόχθονες πληθυσμοί που ζούσαν στις εκβολές των ποταμών Δνείπερου και Ντον με καταγωγή από τους γηγενείς Ρώσους, Τατάρους, Ουκρανούς, Πολωνούς και Λευκορώσους, που σχημάτισαν ανεξάρτητες ημι-δημοκρατίες και στρατιωτικούς οικισμούς με σκοπό την προστασία από γειτονικές αυτοκρατορίες, όπως η Πολωνο-Λιθουανική Κοινοπολιτεία και η Μοσχοβία.
Έχοντας δώσει τον ορισμό τους, είναι καλό να σημειωθεί ότι οι Κοζάκοι του Ντον, οι οποίοι έχουν σχετικά πιο ρωσική κληρονομιά, ήταν μια ξεχωριστή οντότητα από τους Κοζάκους του Δνείπερου, επίσης γνωστούς ως Ζαπορίζια. Η σημασία τους στην Ιστορία ως μισθοφόροι των γειτόνων τους άρχισε από την αρχή της ύπαρξής τους, λόγω της υψηλής στρατιωτικής τους ικανότητας. Οι Πολωνοί τους χρησιμοποιούσαν εναντίον των Τούρκων, Σουηδών και των Ταρτάρων με θετικά αποτελέσματα. Παρόλα αυτά, πολλές φορές δεν μπορούσαν να τους ελέγξουν, με αποτέλεσμα οι Κοζάκοι του Δνείπερου να κάνουν συνεχείς αμφίβιες επιδρομές στη Μαύρη Θάλασσα εναντίον των τουρκικών παράκτιων πόλεων και σε περιόδους που υπήρχε ειρήνη μεταξύ των δύο αυτών αυτοκρατοριών.
Μια μεγάλη προσπάθεια της Κοινοπολιτείας ήταν να ενσωματώσει τους Κοζάκους περισσότερο στην πολωνική κοινότητα, μετατρέποντάς τους σε καθολικούς και επιβάλλοντας περισσότερους φόρους και νόμους. Τα μέτρα αυτά είχαν εξαρχής ως αποτέλεσμα τις επαναστάσεις των Κοζάκων της Ζαπορίζιας κατά των Πολωνών, η μεγαλύτερη από τις οποίες ήταν αυτή του Bohdan Khmelnytsky, το 1648, ο οποίος κατάφερε να δημιουργήσει ένα ανεξάρτητο κράτος. Τελικά, οι Κοζάκοι χρειάστηκαν τη βοήθεια της Ρωσίας υπό τον τσάρο Αλεξέι Ρομανόφ και, έτσι, υποτάχθηκαν στη ρωσική κυριαρχία, με αποτέλεσμα τη Συνθήκη του Peryaslav το 1654. Μετά από έναν αιώνα προσπαθειών να ξεφύγουν από τον ζυγό των Ρώσων, με διάσημο παράδειγμα την προσπάθεια του Ivan Mazepa, που προσπάθησε να συμμαχήσει με τους Σουηδούς το 1708.
Ωστόσο, στα μέσα αυτού του αιώνα, οι Κοζάκοι της Ζαπορίζιας εκδιώχθηκαν και μεταφέρθηκαν, αρχικά, στην Αζοφική και, στη συνέχεια, στο Κουμπάν. Εκεί ενσωματώθηκαν μαζί με άλλες κοζάκικες κοινότητες και σχημάτισαν τον δικό τους οίκο. Το αποτέλεσμα όλου αυτού του αγώνα εξουσίας στην περιοχή της σημερινής Ουκρανίας είχε ως αποτέλεσμα η Ουκρανία να εισέλθει οριστικά, αλλά δυναμικά στη ρωσική σφαίρα επιρροής και κυρίως η ανατολική Ουκρανία να ρωσικοποιηθεί, λόγω της εσωτερικής πολιτικής, πολύ νωρίτερα από το δυτικό τμήμα της χώρας που προσαρτήθηκε αργότερα.
Η Ιστορία των Κοζάκων του Ντον και των Κοζάκων της Ρωσίας γενικότερα είναι το κύριο θέμα του κειμένου. Ξεκινώντας, πρέπει να αναφέρουμε ότι το μοσχοβίτικο κράτος χρησιμοποίησε αμέσως αυτούς τους αδίστακτους πολεμιστές για να φυλάξουν τα σύνορα της αυτοκρατορίας, αλλά και να τα επεκτείνουν, με μεγαλύτερο παράδειγμα τον Yermak Timofeyevich, που έκανε το πρώτο βήμα της Ρωσίας προς τη Σιβηρία και ανατολικά, το 1582, στο Χανάτο του Σιμπίρ. Ωστόσο, η σχέση μεταξύ εξουσίας και Κοζάκων δεν ήταν πάντα αρμονική. Εξαιρετικά παραδείγματα είναι η επανάσταση στο Stenka Razin (1670-1671) και Yemelyan Pugachev (1773-1775), δύο γεγονότα που τα χωρίζει ένας αιώνας, αλλά έχουν πολλά κοινά, όπως η μεγάλη λαϊκή υποστήριξη των Ρώσων αγροτών στους Κοζάκους λόγω της δουλοπαροικίας και η αιματηρή καταπιεστική συμπεριφορά από το ρωσικό κράτος. Εκτός από τον ρόλο του συνοριοφύλακα και του εξερευνητή, οι Κοζάκοι βρήκαν ένα ξεχωριστό κοινό καθεστώς που τους επέτρεπε να ζουν αφορολόγητοι από το κράτος, με την υποχρέωση 20ετούς θητείας στον στρατό και την προστασία του τσαρικού καθεστώτος.
Ο ρόλος τους στη ρωσική στρατιωτική Ιστορία ήταν πάντοτε σημαντικός σε όλους τους ρωσοτουρκικούς πολέμους, αλλά και τους ναπολεόντειους, με έναν πολύ παρόμοιο ρόλο που επαινέθηκε ακόμα και από τον Ναπολέοντα, λέγοντας ότι είναι το καλύτερο ελαφρύ ιππικό στον κόσμο. Όμως, υπήρχαν και φορές που δεν είχαν τόσο αξιοθαύμαστες επιδόσεις, όπως στον ρωσοϊαπωνικό πόλεμο που ποτέ δεν υποστήριξε το πεζικό τις επιθέσεις. Ολοκληρώνοντας την Ιστορία των Κοζάκων υπό το τσαρικό καθεστώς αποτέλεσαν μια δύναμη καταστολής των εσωτερικών αναταραχών σε όλη την αυτοκρατορία, με όπλο τους το μαστίγιο ναγκάικα.
Για το ανώτερο έγιναν μισητοί από τον ρωσικό πληθυσμό και στο τέλος οι επιδόσεις τους στον A´ Παγκόσμιο Πόλεμο επαινέθηκαν, αλλά και προπαγανδίστηκαν από το καθεστώς, για να δείξουν την ανδρεία τους στο καταρρέον σύστημα. Με την κατάρρευση, οι προστάτες του Τσάρου, ενώ, αρχικά, υποστήριξαν τη φεβρουαριανή και οκτωβριανή επανάσταση, στη συνέχεια την πολέμησαν, και, έτσι, δημιούργησαν τα δικά τους κράτη σε όλες τις περιοχές ελέγχου τους, με μεγαλύτερες το Κουμπάν και το Ντον. Βοήθησαν, επίσης, και συνεργάστηκαν με τον Λευκό Στρατό του Ντενίκιν και Βράγκνελ σε όλες τις επιχειρήσεις τους.
Τελικά, νικήθηκαν από τον Κόκκινο Στρατό και από τότε άρχισε ένα μαύρο κομμάτι της Ιστορίας τους. Βάζοντας σε παρένθεση ένα δεύτερο κακό κομμάτι της Ιστορίας των Κοζάκων είναι οι σφαγές τους κατά των Εβραίων σε όλο το κομμάτι της Ιστορίας τους, με τα μεγαλύτερα πογκρόμ να γίνονται στις αρχές του 20ού αιώνα και στον ρωσικό εμφύλιο πόλεμο. Καθώς πολλοί Κοζάκοι δεν έγιναν εμιγκρέδες με την εξουσία των Μπολσεβίκων, έζησαν τη φρίκη του καθεστώτος του Λένιν και του Στάλιν.
Με την έναρξη του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου, οι Κοζάκοι λόγω της έναρξης του πατριωτικού αισθήματος εντάχθηκαν και πάλι στον ρωσικό στρατό, μόνο που τώρα ήταν ο Κόκκινος Στρατός, και συμμετείχαν σε πολλές μεραρχίες στη νότια Ρωσία και την Ουκρανία. Ωστόσο, είχαν δημιουργηθεί πολλοί σχηματισμοί, ακόμα και δύο μεραρχίες με Κοζάκους που πολέμησαν με τις Δυνάμεις του Άξονα, που ήταν, με κάθε τρόπο, κατανοητό λόγω της φρίκης που είχαν υποστεί πριν υπό το σταλινικό καθεστώς. Η τύχη αυτών των συνεργατών του εχθρού ήταν δύσκολη, γιατί επέστρεψαν στα χέρια του Στάλιν μετά το τέλος του πολέμου.
Ερχόμενοι στην κατάρρευση του σοβιετικού καθεστώτος και σήμερα οι παραδόσεις και ο ρόλος των Κοζάκων στη Ρωσία θέλουν να αποκατασταθεί και σιγά-σιγά με τη μετατροπή ενός ρόλου πολιτοφυλακής και αστυνομίας στους ανθρώπους που επέζησαν από όλες τις κακουχίες του προηγούμενου αιώνα. Ως αποτέλεσμα, ο ρόλος τους σε όλες τις μετασοβιετικές συγκρούσεις και πολέμους είναι γνωστός και εμφανής ως ο κρυφός μισθοφορικός εθελοντικός στρατός της Ρωσικής Ομοσπονδίας.
Συνοψίζοντας αυτή την ιστορία, ή τους αγαπάς ή τους μισείς, αυτή η ιδιαίτερη κοινωνία είναι, όπως οτιδήποτε στην ανθρώπινη Ιστορία, ούτε μαύρο ούτε άσπρο, αλλά η επίδραση αυτών των ανθρώπων έχει δημιουργήσει τον κόσμο που ζούμε σήμερα και, σε πολλές περιπτώσεις, τα έργα πολλών διάσημων συγγραφέων, όπως οι Nikolai Gogol (Taras Bulba), Mikhail Sholokhov (Quiet Flows on don) Henryk Sienkiewicz (Με τη φωτιά και το σπαθί) και της πρώτης νουβέλας του Leon Tolstoi, «Οι Κοζάκοι», που δείχνει τη ζωή τους ολοκληρωτικά και υπέροχα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- O’Rourke, Shane (2007), The Cossacks, Manchester University Press
- Kenez, Peter (2007), Red Attack, White Resistance: Civil War in South Russia 1918, publisher New Academia
- Kenez, Peter (2008), Red Advance, White Defeat: Civil War in South Russia 1919–1920, publisher New Academia
- Mueggenberg, Brent (2019), The Cossack Struggle Against Communism, 1917-1945, publisher McFarland
- Warner, Peggy (2004), The Tide at Sunrise: A History of the Russo-Japanese War, 1904-05, publisher The Book Service Ltd
- Avrich, Paul (1976), Russian Rebels, 1600-1800, publisher W. W. Norton and Company, Inc.
- Stevens, Carol (2007), Russia’s Wars of Emergence 1460-1730, publisher Routledge
- Kappeler, Andreas (2014), The Russian Empire: A Multi-ethnic History, publisher Routledge
