Της Άννας Καλαγιά,
Η κοινωνία μέσα στην οποία υπάρχουμε και εξελισσόμαστε ως ανθρώπινα όντα έχει την τάση να διαχωρίζει τις συμπεριφορές μας και τις επιλογές μας αναλόγως του περιεχομένου αυτών. Κατά αυτόν τον τρόπο, ορίζουμε τις πράξεις μας ως οικονομικές, πολιτικές, κοινωνικές, πολιτιστικές, καθώς και πληθώρα άλλων κατηγοριών. Ο διαχωρισμός, όμως, των εννοιών τείνει να παρουσιάζει ασάφειες, καθώς όντας ο άνθρωπος ένα πολύπλευρο όν, δεν περιμένει ότι οι πράξεις του ερμηνεύονται ως προς μία τους μορφή. Ένα τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί και η έννοια της υιοθεσίας. Αν και θα μπορούσε εύκολα κάποιος να κατηγοριοποιήσει τον παραπάνω όρο ως καθαρά νομικό λόγω της φύσης, αλλά και των νομικών διαδικασιών που τον περιβάλλουν, η υιοθεσία αποτελεί πράξη τόσο κοινωνική όσο και ψυχο-συναισθηματική.
Η έννοια της υιοθεσίας συνοδεύει τον άνθρωπο από τις πρώτες καταγραφές της ιστορίας του, λαμβάνοντας διάφορες μορφές και ικανοποιώντας διαφορετικές ανάγκες του ανά εποχή. Στην αρχαιότητα, η υιοθεσία ήταν δυνατόν να χαρακτηρισθεί ως μια πολιτική, αλλά και θρησκευτική διεργασία. Μέσω αυτής, ο άτεκνος θετός πατέρας μπορούσε να αποκτήσει άρρενα κληρονόμο, ο οποίος κατά κύριο λόγο ήταν ενήλικας και θα επωμιζόταν τη συνέχεια του ονόματος της οικογένειας, γεγονός υψίστης σημασίας κατά το πατριαρχικό σύστημα. Μάλιστα, η ύπαρξη άρρενος κληρονόμου διασφάλιζε από μέρους της οικογένειας την απρόσκοπτη λατρεία των θεών, καθώς και την απόδοση τιμών στους προγόνους. Παρ’ όλα αυτά, με την πάροδο του χρόνου ο θεσμός άλλαξε μορφή, τοποθετώντας το θετό τέκνο στο κέντρο της διαδικασίας, ερμηνεύοντάς τη ως σχέσης συγγένειας και οικογενειακής ολοκλήρωσης.
Σε γενικές γραμμές, με τον όρο υιοθεσία αναφερόμαστε στη νομική διαδικασία εισδοχής ενός προσώπου σε μία οικογένεια χωρίς να προϋπάρχουν δεσμοί α’ βαθμού συγγένειας μεταξύ των συμβαλλόμενων ατόμων. Το πρόσωπο αυτό αναγνωρίζεται ως τέκνο της θετής οικογένειας και είναι ανήλικο. Οι μορφές και η εξέλιξη της παραπάνω διαδικασίας έχουν δυναμικό χαρακτήρα, αλλάζοντας τόσο το περιεχόμενό της όσο και το αποτύπωμά της στο κοινωνικό πλαίσιο. Στη σύγχρονη εποχή, από τη Βιομηχανική Επανάσταση και έπειτα, η υιοθεσία προσεγγίζεται από μια περισσότερο συναισθηματική και συγκινησιακή πλευρά, μέσω της οποίας της προσδίδεται ένας κοινωνικός χαρακτήρας προστασίας παιδιών που βρίσκονται σε ανάγκη.
Υπάρχουν πολλές ιστορίες ανθρώπων που γνωστοποιούν τη φύση της υιοθεσίας από διάφορες οπτικές. «Είμαι υιοθετημένος», «θέλω να υιοθετήσω ένα παιδί, επειδή αδυνατώ να τεκνοποιήσω», «έδωσα το παιδί μου για υιοθεσία, επειδή αδυνατώ να το φροντίσω», είναι μερικές φράσεις που μπορούν να κρύβουν βαθιές αλήθειες ανθρώπινων ιστοριών, γεμάτες από συναισθήματα χαρμολύπης. Κάθε πλευρά των μερών μιας υιοθεσίας φέρει ευθύνες, αλλά, παράλληλα, χαρακτηρίζεται από την επιδίωξη μιας καλύτερης ζωής αυτών και των εαυτών τους. Όλοι δρουν με γνώμονα την προστασία του παιδιού και την εξασφάλισή του, γεγονός που δίνει στον θεσμό της υιοθεσίας μια εξέχουσα θέση έναντι των υπολοίπων.
Πρωταγωνιστής της διαδικασίας της υιοθεσίας, όπως αναφέρθηκε στην προηγούμενη παράγραφο, αποτελεί το υιοθετημένο παιδί. Το παιδί μέσα από την υιοθεσία έρχεται αντιμέτωπο με πολλές εκφάνσεις της ψυχοσύνθεσής του. Πιο συγκεκριμένα, ένα παιδί, κατά τη βρεφική του ηλικία, δημιουργεί έντονη σύνδεση με τη βιολογική του μητέρα, καθώς μέσω αυτής επιτυγχάνει την ολοκλήρωση του ψυχισμού του. Η μετάβαση από τη βιολογική μητέρα στη θετή εκλαμβάνεται ως μια μορφή απώλειας. Αν και κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής του δε μπορεί να θυμηθεί εύκολα τις συνθήκες κάτω από τις οποίες έλαβε χώρα η παραπάνω διαδικασία, υποσυνείδητα αισθάνεται τη δυσαρέσκεια που ένιωσε κατά τη βρεφική του ηλικία. Την απώλεια αυτή διαδέχεται το συναίσθημα της απόρριψης, μέσω του οποίου το παιδί επιδιώκει να κατανοήσει τους λόγους για τους οποίους απομακρύνθηκε από τη βιολογική του οικογένεια. Μάλιστα, η αίσθηση της απόρριψης κατά την εφηβική ηλικία οδηγεί το παιδί σε αποστασιοποίηση από τα συναισθήματά του και στην ενίσχυση της εικόνας του ως μονάδα.
Όλα τα παραπάνω, όμως, δεν καθιστούν τη διαδικασία της υιοθεσίας ανώφελη και επιβαρυντική. Σύμφωνα με έρευνα του Δρ. Ιωάννη Τρισελιώτη το 1973, η υιοθεσία μπορεί να είναι επιβλαβής, όταν η πληροφόρηση σχετικά με αυτήν είναι ασαφής και ελλιπής. Σε περιπτώσεις κατά τις οποίες το υιοθετημένο μέλος ενημερώθηκε για τη διαδικασία αυτή από τους θετούς του γονείς, κατάφερε τόσο να κατανοήσει όσο και να αφομοιώσει τα νέα δεδομένα με τρόπο θετικό. Αν και η βέλτιστη ηλικία ενημέρωσης θεωρείται το 2ο με 5ο έτος, στην πραγματικότητα δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ευκολία. Κάθε άτομο είναι ώριμο ψυχοσυναισθηματικά να αντιμετωπίσει την αλήθεια σχετικά με τη ζωή του σε διαφορετικούς χρόνους, όμως, η θετή οικογένεια οφείλει να είναι ανοιχτή σε ερωτήσεις και να προετοιμάζει το παιδί να δεχθεί τις συνθήκες αυτές ως προσωπική του κανονικότητα.
Ο ανοιχτός, όμως, διάλογος μεταξύ θετής οικογένειας και υιοθετημένου παιδιού δεν είναι πάντα εύκολο να ξεκινήσει. Λύση σε αυτό φέρουν τα παραμύθια, τα οποία και αποτελούν συντροφιά των παιδιών ήδη από τη βρεφική τους ηλικία. Μέσω των παραμυθιών εγείρεται η φαντασία των παιδιών και έρχονται αντιμέτωπα με ερωτήσεις σχετικά με την ύπαρξή τους. Τα σύμβολα-εικόνες που συνοδεύουν κάθε παραμύθι αποτελούν σημείο αναφοράς της ψυχοσύνθεσης των παιδιών όλου του κόσμου και μέσω αυτών η θετή οικογένεια μπορεί να αναζητήσει το έναυσμα για τη συζήτηση γύρω από το θέμα της υιοθεσίας. Το παραμύθι αποτελεί τον πλέον φιλικό και ευρηματικότερο τρόπο προσέγγισης του παιδικού ψυχισμού.
Εν κατακλείδι, ο θεσμός της υιοθεσίας μπορεί να αναλυθεί από πληθώρα οπτικών. Είναι, όμως, η κοινωνική του πλευρά και η επαφή του με τον παιδικό ψυχικό κόσμο, που τον κάνει να αποτελεί την πιο εύθραυστη ίσως διαδικασία που μπορεί να αντιμετωπίσει μια παιδική ψυχή. Η αγάπη αποτελεί κινητήρια δύναμη της υιοθεσίας, αλλά οι θετοί γονείς οφείλουν να τη συνοδεύσουν με διακριτική ειλικρίνεια και σεβασμό σε ό,τι αφορά τα ίδια τα παιδιά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ο θεσμός της υιοθεσίας στην Ελλάδα: ψυχολογική, κοινωνική και νομική προσέγγιση, Γιαννούλα Π. Βουκελάτου, Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών, 2013, διαθέσιμο εδώ
- Διαχρονική εξέλιξη του θεσμού της υιοθεσίας από την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα έως σήμερα, Ιωάννης Χατζόπουλος, Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών, 2014, διαθέσιμο εδώ
- Ο θεσμός της υιοθεσίας στο Βυζαντινό Δίκαιο, Σμάγα Λ. Παναγιώτα, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 2007, διαθέσιμο εδώ
