Του Χρήστου Παπαγεωργίου,
Τους περασμένους μήνες, γίναμε μάρτυρες μιας κατάστασης στην Ευρώπη, η οποία έχει μεταξύ άλλων αποδείξει, πως το γεωπολιτικό περιβάλλον είναι ρευστό, διαρκώς μεταλλασσόμενο, ορισμένες φορές επαναδιαπραγματευόμενο και σε αρκετές περιπτώσεις αβέβαιο. Η στρατιωτική εισβολή στην Ουκρανία, από τις ρωσικές δυνάμεις, με τις «ευλογίες» του Ρώσου Προέδρου, έχει αναδείξει στην Ένωση πολλά από τα ζητήματα ασφαλείας που ίσως να μη λαμβάνονταν υπόψη όσο θα έπρεπε. Αναμφίβολα ο πόλεμος σε συνδυασμό με τις απόρροιες αυτού, έχει εγείρει το αίσθημα του φόβου και της καχυποψίας, και τα καταστροφολογικά σενάρια των τελευταίων δεκαετιών αρχίζουν πλέον να αποκτούν μια λογική βάση. Εδώ θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι δεν αναφέρομαι φυσικά στις ανυπόστατες φήμες ενός «Τρίτου Παγκοσμίου Πολέμου», αλλά στην υπαρκτή απειλή του επεκτατισμού και του αναθεωρητισμού, από κράτη που επιθυμούν διαρκώς να αλλάξουν το status quo, αρνούμενα να συμμορφωθούν με τις διεθνείς πρακτικές. Τα ερωτήματα που τίθενται, ευλόγως, αναφέρονται στο αν υπάρχει, εντέλει, κάποια ορθή απάντηση απέναντι σε απειλητικά κράτη με τάσεις ανατροπής, και ποια στρατηγική θα πρέπει να ακολουθηθεί από τα κράτη του διεθνούς συστήματος που βλέπουν την ασφάλειά τους να τίθεται σε κίνδυνο.
Τυπικοί στόχοι που σχετίζονται με την ασφάλεια κάθε κράτους αποτελούν η επιβίωσή του και η διατήρηση ή καλυτέρευση της ισορροπίας δυνάμεων. Πιο συγκεκριμένα, οι στόχοι περιλαμβάνουν: την υπεράσπιση της εδαφικής του ακεραιότητας, ειδικά όταν υπάρχουν εδαφικές διεκδικήσεις από αντίπαλα κράτη, την υπεράσπιση της κυριαρχίας, δηλαδή της ικανότητας αυτόνομης λήψης αποφάσεων σε εθνικό επίπεδο, την προστασία των πολιτών, και τη διατήρηση ή την καλυτέρευση της σχετικής θέσης του κράτους στο περιφερειακό ή στο διεθνές σύστημα.
Όπως ανάγεται από τα παραπάνω, οι προαναφερθέντες στόχοι είναι μεταξύ τους αλληλένδετοι. Η εξασφάλιση της εδαφικής ακεραιότητας εκφράζεται και με το απαραβίαστο των συνόρων. Απαραβίαστο σημαίνει και αποδοχή των συνόρων από τρίτους. Καθώς, λοιπόν, το σύνορο έχει αντικειμενική υπόσταση, και δεσμεύει τους τρίτους στο μέτρο που έχει χαραχθεί σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, ισχύει erga omnes (έναντι πάντων). Η περίπτωση της εισβολής της Ρωσίας στο κυρίαρχο κράτος της Ουκρανίας, αποτελεί μια αδιαμφισβήτητη παραβίαση συνόρων, η οποία έχει πολύ πιθανόν δώσει το έναυσμα σε χώρες παρόμοιας πλεύσης για την τέλεση παρόμοιων πράξεων. Το αφήγημα της «γαλάζιας πατρίδας» από την πλευρά της Τουρκίας, που στοχοποιεί την Ελλάδα, αμφισβητώντας έτσι τα κυριαρχικά της δικαιώματα, δεν θα μπορούσε να λείπει.
Ιδιαίτερη προσοχή και σημασία αξίζει να δοθεί στο «τιτάνιο» εξοπλιστικό πρόγραμμα, που προωθεί η Γερμανία, και που αγγίζει τα 100 δισεκατομμύρια ευρώ. Μόλις λίγες μέρες μετά την έναρξη του πολέμου, ο Γερμανός Καγκελάριος, Olaf Scholz, εξήγγειλε το πρόγραμμα, και τον περασμένο μήνα εγκρίθηκε η αναθεώρηση του Συντάγματος της Γερμανίας για τη σύσταση του ειδικού ταμείου των 100 δισεκατομμυρίων. Μια μικρής εκτάσεως αναφορά πρέπει να γίνει και στις μικρότερες χώρες όπως η Σλοβενία, η Κυβέρνηση της οποίας και ο Οργανισμός Συνεργασίας Κοινών Εξοπλισμών έχουν υπογράψει συμβόλαιο αξίας 343 εκατ. ευρώ για την αγορά 45 τροχοφόρων τεθωρακισμένων οχημάτων Boxer, τα οποία θα διατεθούν για τον Σλοβενικό Στρατό.
Οι τελευταίες επτά δεκαετίες απετέλεσαν μια ήρεμη περίοδο, μια περίοδο ειρήνης μακράς διαρκείας. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι η Ευρώπη μέχρις ένα σημείο επαναπαύθηκε στις δάφνες της, και αυτό γίνεται δεκτό έως ένα όριο. Οι επιλογές, όμως, που θα γίνουν από τις κυβερνήσεις των ευρωπαϊκών κρατών θα πρέπει να είναι συνετές, καθώς καλούνται να αντιμετωπίσουν τα ίδια τα κενά ασφαλείας που προηγούμενες, λιγότερο ενδιαφερόμενες για την εξωτερική πολιτική και πρόθυμες «να το ρισκάρουν» κυβερνήσεις έχουν δημιουργήσει. Εχθρός βέβαια για ακόμη μια φορά είναι ο δογματισμός και η εμμονή σε ουτοπικά σχέδια. Σε ζητήματα που αφορούν την εν δυνάμει εισβολή γειτονικών κρατών, κυβέρνηση και αντιπολίτευση προαπαιτείται να είναι ενωμένες, με την εκάστοτε αντιπολίτευση να είναι πρόθυμη να συζητήσει με την εκάστοτε κυβέρνηση, σε κλίμα συνεργασίας και αμοιβαίου σεβασμού.
Η αληθινή πρόκληση, όμως έγκειται στις σχέσεις μεταξύ κρατών. Η στρατιωτική απάντηση σε κράτη με επεκτατικές βλέψεις, τα οποία αναμασούν συνεχώς την απειλή χρήσης βίας, θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε στρατιωτική σύγκρουση. Πρακτικές από εποχές που έχουν πλέον παρέλθει, ειδικά με τη ραγδαία ανάπτυξη των εργαλείων πολέμου, επιφέρουν μόνο καταστροφικά αποτελέσματα. Η επιδίωξη συμμαχιών είναι μια συνήθης πρακτική των κρατών, σε μια προσπάθεια «εξωτερικής εξισορρόπησης» των απειλητικών αντιπάλων τους.
Βέβαια, η αξιοπιστία διαδραματίζει έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στο συγκεκριμένο ζήτημα, καθώς αναμφίβολα, οι συμφωνίες μεταξύ των κρατών για αμοιβαία στρατιωτική ισχύ μπορεί να «πέσουν στο κενό» σε περίπτωση που κάποιο από τα δυο κράτη-το ισχυρότερο- δεν αποκομίζει πλέον κάποιο συμφέρον από τις εν λόγω συμφωνίες. Είναι λοιπόν δυνατό, θα αναρωτηθεί κάποιος, να υπάρξει εμπιστοσύνη στις συμμαχίες, παρόλο που η ισορροπία είναι τόσο εύθραυστη; Πολύ πιθανόν να είναι δυνατή η ύπαρξη αυτής της εμπιστοσύνης, εάν αναλογιστεί κανείς πως τα χωρίς συμμαχίες κράτη παραμένουν μόνα τους σε ένα άναρχο σύστημα, έρμαια στις αναθεωρητικές συμπεριφορές ισχυρότερων κρατών.
Το γεγονός ότι χρειάστηκε να επιστρέψει ο πόλεμος στην Ευρώπη, προκειμένου να αναγνωρίσουμε ως Ευρωπαϊκή Ένωση τις ελλείψεις στον τομέα της άμυνας, αποτελεί ισχυρότατο παράδειγμα της χρόνιας αδράνειάς μας. Καθίσταται για ακόμη μια φορά πως “si vis pacem para bellum” (όποιος θέλει ειρήνη, να προετοιμάζεται για πόλεμοι) είναι κάτι από το οποίο οι διεθνείς παίκτες δύσκολα ξεφεύγουν. Αναντίρρητα, η υπεράσπιση της εδαφικής ακεραιότητας ενός κράτους αποτελεί και θα πρέπει να αποτελεί πρωταρχικό μέλημα του ιδίου του κράτους, ιδιαίτερα σε μια εποχή που έχει ήδη χαρακτηριστεί και θα συνεχίζει να χαρακτηρίζεται αβέβαιη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γερμανία: Εγκρίθηκε το εξοπλιστικό-μαμούθ των 100 δισ. ευρώ – F-35, υποβρύχια, τανκς στη «λίστα με τα ψώνια», iefimerida, διαθέσιμο εδώ
- Η Σλοβενία παραγγέλνει 45 τεθωρακισμένα Boxer μέσω OCCAR, ptisidastima, διαθέσιμο εδώ
- Χατζηεμμανουήλ, Χ. & Πλατιάς, Α.(Επιμ).(2022). Ελληνική Υψηλή Στρατηγική: Διάλογοι με την ηγεσία της χώρας, Αθήνα, Εκδόσεις ΕΥΡΑΣΙΑ
- Ρούκουνας, Ε.(2021). Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Αθήνα, Νομική Βιβλιοθήκη
