Του Στέλιου Καραγεώργη,
Τους δύο πρώτους μήνες του 1976, οι συναντήσεις των εμπειρογνωμόνων Ελλάδος και Τουρκίας θα οδηγηθούν σε μονόλογο, της κάθε πλευράς, χωρίς να επιτευχθεί υπογραφή συνυποσχετικού για την Χάγη, ή κάποια άλλη ουσιαστική συμφωνία. Η τουρκική πλευρά προσανατολιζόταν σε έναν συνολικό διακανονισμό των ανοιχτών θεμάτων στο Αιγαίο, μέσω πολιτικής λύσης, λόγω μειονεξίας της σε νομικά επιχειρήματα. Μέσα στον Φεβρουάριο, το Συμβούλιο Υπουργών της Ε.Ο.Κ. έκρινε πως η Ελλάδα πληρούσε τις προϋποθέσεις για να ενταχθεί στην κοινότητα, υπογραμμίζοντας ωστόσο την ανησυχία των μελών σχετικά με τα ανοιχτά ελληνοτουρκικά θέματα. Την ίδια περίοδο στην Κύπρο οι δύο κοινότητες συμφώνησαν για ανταλλαγή προτάσεων μέσα στις επόμενες 6 εβδομάδες.
Παρά την φαινομενική ύφεση που επικρατούσε στις σχέσεις Ελλάδος-Τουρκίας, τον Μάρτιο η Άγκυρα ανακοινώνει πως το ωκεανογραφικό σκάφος «Χόρα» θα διεξάγει σεισμολογικές έρευνες στην υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου. Η Αθήνα προειδοποίησε πως αν αυτό γινόταν πράξη, θα υπήρχαν συνέπειες στον διμερή διάλογο.
Τον ίδιο μήνα, η τουρκική κυβέρνηση ερχόταν σε αμυντική συμφωνία με την αμερικανική ύψους 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων, για την ενοικίαση των βάσεών της, που πλέον διαχειριζόταν η ίδια, μετά το εμπάργκο των Η.Π.Α. Ύστερα από διαμαρτυρία των Αθηνών, τον Απρίλιο υπογράφθηκε ελληνοαμερικανική συμφωνία αμύνης ύψους 700 εκατομμυρίων δολαρίων, εγκαινιάζοντας την αναλογία 7/10 της αμερικανικής βοήθειας προς τις δύο χώρες. Σαν ένδειξη καλής θελήσεως, ο Έλληνας πρωθυπουργός Κωνασταντίνος Καραμανλής πρότεινε στους Τούρκους την υπογραφή συμφώνου μη επιθέσεως και ελέγχου των εξοπλισμών, με την Άγκυρα να αρνείται να παραλάβει ακόμα και το προσχέδιο της συμφωνίας. Στην Κύπρο, οι Ελληνοκύπριοι παρέδωσαν στον εκπρόσωπο του Ο.Η.Ε. προτάσεις για το εδαφικό και συνταγματικό ζήτημα, με τους Τουρκοκύπριους να εμμένουν σε σχέδιο διχοτομικής διζωνικής ομοσπονδίας, χωρίς σαφή αναφορά στο εδαφικό.
Στις 13 Ιουλίου, το Εθνικό Συμβούλιο Ασφάλειας της Τουρκίας, αποφάσιζε την έξοδο του «Χόρα» μετά από τρεις αναβολές. Προσπαθώντας να κατεβάσει τους τόνους, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών İhsan Sabri Çağlayangil δήλωνε πως η έρευνα δεν εγείρει νομικές αξιώσεις επί της υφαλοκρηπίδας. Προς αποτροπή των τουρκικών ερευνών ο Καραμανλής αποφάσισε την επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων, με την σύμφωνη γνώμη της αντιπολίτευσης. Τελευταία στιγμή όμως το επίμαχο νομοσχέδιο έμεινε σε εφεδρεία για μην δυσαρεστηθούν οι μεγάλες δυνάμεις, και ιδίως η Σοβιετική Ένωση, η οποία θα έχανε τα αγκυροβόλια της στο Αιγαίο.
Στα τέλη Ιουλίου ξεκίνησαν οι επίσημες διαπραγματεύσεις για ένταξη της Ελλάδος στην Ε.Ο.Κ. Λίγες μέρες αργότερα το «Χόρα» άρχισε έρευνες πλησίον της Λέσβου, επιτηρούμενο από τον ελληνικό στόλο. Η Αθήνα απέστειλε έντονη διαμαρτυρία στην Άγκυρα, με τις δύο χώρες να διεξάγουν αεροναυτικά γυμνάσια στο αρχιπέλαγος τις ίδιες ημέρες. Ο αρχηγός της ελάσσονος αντιπολίτευσης Ανδρέας Παπανδρέου, καλούσε την κυβέρνηση να καταβυθίσει το πλοίο, που παραβίαζε τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας. Η κυβέρνηση Καραμανλή υπό την πίεση και της κοινής γνώμης, προσέφυγε συγχρόνως στο Συμβούλιο Ασφάλειας του Ο.Η.Ε. και στο Διεθνές Δικαστήριο, ζητώντας αναστολή των ερευνών.
Το Συμβούλιο Ασφαλείας ως ένα καθαρά πολιτικό όργανο, απέφυγε να καταδικάσει την τουρκική ενέργεια, και κάλεσε τα δύο μέρη σε επανεκκίνηση των διαπραγματεύσεων. Το ψήφισμα του Ο.Η.Ε. προεξοφλούσε κατά πολύ και την απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου, παρά τα ισχυρά νομικά επιχειρήματα της Ελλάδος. Η ελληνική κυβέρνηση είχε εξαντλήσει τα διπλωματικά μέσα που διέθετε, καταφέρνοντας μόνο την αποκλιμάκωση της κρίσης, ενώ η Τουρκία είχε βάλει προσκόμματα στην ενταξιακή πορεία της χώρας στην Ε.Ο.Κ. και είχε καταστήσει το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας πολιτική υπόθεση.
Τον Νοέμβριο στο Παρίσι, οι διαπραγματευτικές ομάδες των δύο χωρών θα έρθουν σε συμφωνία για υπογραφή πρακτικού, που προέβλεπε την επαναλειτουργία των αεροπορικών διοικήσεων Λαρίσης- Eskisehir, που είχαν διακοπεί μετά την εισβολή του 1974. Τον ίδιο μήνα στην Ελβετία, οι διπλωμάτες Ι. Τζούνης και Σ. Μπίλγκε συνυπογράφουν το «Πρακτικό της Βέρνης», το όποιο καθάριζε το πλαίσιο συμπεριφοράς, υπό το οποίο μπορούσαν να συνεχιστούν οι διμερείς συνομιλίες. Ουσιαστικά Ελλάδα και Τουρκία, συμφωνούσαν να αναστείλουν τις γεωτρήσεις στις αμφισβητούμενες περιοχές. Συνομολογήθηκε και ένα δεύτερο μυστικό πρακτικό, που όριζε πως οι δυο χώρες θα έπρεπε να έρθουν σε συμφωνία στο ζήτημα της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας πριν την κοινή προσφυγή τους στην Χάγη, παρουσιάζοντας την απόφαση του δικαστηρίου ως υποχρεωτική, προς αποφυγή αντιδράσεων της κοινής γνώμης.
Εν κατακλείδι κατά το έτος 1976, οι ήπιες ελληνοτουρκικές σχέσεις ανατράπηκαν από τις έρευνες του «Χόρα» το καλοκαίρι. Η Ελλάδα ακολουθώντας λανθασμένη τακτική, υπό την πίεση των περιστάσεων, προσέφυγε ταυτόχρονα στον Ο.Η.Ε. και στη Χάγη για αναστολή των ερευνών. Τα ισχυρά νομικά επιχειρήματα των Ελλήνων, αντισταθμίστηκαν από πολιτικούς υπολογισμούς των μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας, το όποιο δεν καταδίκασε τις τουρκικές παραβιάσεις. Παρ’ όλα αυτά στο τέλος του έτους, Ελλάδα και Τουρκία καθόρισαν το πλαίσιο για την συνέχιση των διαπραγματεύσεων με ειρηνικά μέσα, ενώ η επίλυση του κυπριακού είχε έρθει σε τέλμα με τους Τουρκοκύπριους να εμμένουν σε διχοτομικά σχέδια.
Τον Ιανουάριο του 1977 η ελληνική κυβέρνηση θα αιτηθεί ειδικής στρατιωτικής σχέσης με το ΝΑΤΟ. Σκοπός της Ελλάδος ήταν η επανένταξή της στο στρατιωτικό σκέλος της συμμαχίας και η ίδρυση περιφερειακού στρατηγείου στην Λάρισα με Έλληνα διοικητή. Οι τουρκικές αξιώσεις στο Αιγαίο, είχαν καταστήσει την ελληνοτουρκική συνεργασία στο νατοϊκό στρατηγείο της Σμύρνης αδύνατη.
Στις 12 Φεβρουαρίου στη Λευκωσία, παρουσία του Γενικού Γραμματέα του Ο.Η.Ε. Kurt Waldheim, ο πρόεδρος Μακάριος και ο επικεφαλής των Τουρκοκυπρίων Rauf Denktaş θα έρθουν σε συμφωνία για ανεξάρτητη δικοινοτική ομοσπονδία στην επικράτεια της οποίας θα υπάρχει ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων, εμπορευμάτων και κεφαλαίων. Η ελληνοκυπριακή πλευρά, μην έχοντας σαφή στρατηγική, αποδέχτηκε για πρώτη φορά επίσημα το ομοσπονδιακό σύστημα χωρίς να λάβει ουσιαστικά ανταλλάγματα, υποβιβάζοντας την παρουσία του τουρκικού στρατού στο νησί.
Τον ίδιο μήνα στο Λονδίνο, θα ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις των εμπειρογνωμόνων Ελλάδος και Τουρκίας επί τη βάσει του «Πρακτικού της Βέρνης», οι οποίες θα αναβληθούν τον Μάρτιο λόγω τουρκικών στρατιωτικών ασκήσεων στο Αιγαίο. Ωστόσο, μετά από προσωπική συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών των δύο χωρών, οι διαπραγματεύσεις θα επανεκκινήσουν χωρίς κανένα ουσιώδες αποτέλεσμα, μέχρι το τέλος της χρονιάς.
Τον Ιούνιο ο Bülent Ecevit θα κερδίσει τις τουρκικές εκλογές, χωρίς να εξασφαλίσει την πλειοψηφία, σχηματίζοντας μια ασταθή κυβέρνηση. Στις 3 Αύγουστου ο Μακάριος θα αποβιώσει μετά από καρδιακή προσβολή, με τον στενό του συνεργάτη Σπύρου Κυπριανού να τον διαδέχεται στο προεδρικό αξίωμα. Μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου, ο Καραμανλής θα παραμείνει πρωθυπουργός, με αισθητά χαμηλότερο ποσοστό πλειοψηφίας.
Συμπερασματικά το έτος 1977 χαρακτηρίζεται από ηρεμία στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, παρά την μη «καρποφορία» των διημέρων διαπραγματεύσεων. Αντίθετα στο κυπριακό μέτωπο θα σημειωθεί πρόοδος, καθώς η ελληνοκυπριακή πλευρά θα παρουσιαστεί ιδιαιτέρως υποχωρητική, χωρίς να εξασφαλίσει ανταλλάγματα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Βαληνάκης, Γιάννης (2003), Εισαγωγή στην ελληνική εξωτερική πολιτική, 1949-1988, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Παρατηρητής
- Βερέμης, Θάνος (2013), Ιστορία των ελληνοτουρκικών σχέσεων, 1453-2005, Αθήνα: Εκδόσεις Σιδέρης
- Λάµπρου, Γιάννης Κ. (2008), Ιστορία του Κυπριακού, Τα χρόνια μετά την ανεξαρτησία, 1960-2008, Αθήνα: Εκδόσεις Πάργα
- Σακκάς, Γιάννης Δ. (2015), Η Ελλάδα στη Μεσόγειο, 1950-2004. Εξωτερική πολιτική και περιφερειακές διενέξεις, Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών
- Σβολόπουλος, Κωνσταντίνος (2001), Η ελληνική εξωτερική πολιτική, 1945-1981, Αθήνα: Εκδόσεις Εστία
- Συρίγος, Άγγελος (2015), Ελληνοτουρκικές σχέσεις, Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη
